Felsefi Temeller ve Bilişsel Dilbilim Işığında Adlar/ Sözcükler ve Anlam Sınırları

Year 2024, Issue: 42, 71 - 87, 17.12.2024

Sümeyra Özkan

https://doi.org/10.26650/jol.2024.1533805

Abstract

Sözcükler ve anlamları arasındaki ilişki, felsefe ve bilimsel disiplinlerde uzun süredir tartışılan ve farklı yaklaşımlarla ele alınan bir konu olmuştur. Bu çalışmada, anlamın oluşumunda doğanın sınırlarının etkisi ile insanın duyusal, algısal ve motor süreçlerinin rolü değerlendirilecektir. Bu değerlendirme, özellikle felsefi ve bilimsel alanda bedenin rolüne dair geliştirilen teoriler çerçevesinde yapılacaktır. Ancak çalışmanın kapsamı gereği tüm filozof ve bilim insanlarına yer verilmesi mümkün olmadığından, inceleme insanı anlam oluşturma sürecine dâhil eden ve etmeyen bazı teoriler üzerinden sınırlı tutulacaktır. Bu bağlamda, ilk olarak anlamın oluşumunda insana herhangi bir rol yüklemeyen Platon’un görüşleri ele alınacaktır. Platon’un, anlamı idealar dünyasına yerleştirerek insan bedeni ve doğal dünyaya bu süreçte hiçbir rol atfetmediği görülmektedir. Anlamı dünya düzeyine indiren ise Aristoteles olmuştur. Ancak Aristoteles’in de anlamı nesnelere içkin hale getirdiği ve anlamın oluşum sürecinde insan algısı ve deneyimine aktif bir rol vermediği anlaşılmaktadır. Anlamın belirlenmesinde bedenin rolüne işaret eden gelişmeler arasında, Wittgenstein’ın aile benzerliği teorisi, felsefe alanında kayda değer bir dönüm noktası olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, sınırların belirlenmesindeki roller, bilişsel dilbilimde önemli bir yere sahip olan Bedenlenmiş Biliş teorisi çerçevesinde ele alınmıştır. Bu doğrultuda, öncelikle felsefe alanında birbiriyle etkileşim halinde olan bu yaklaşımlar kısaca incelenmiş ve modern dilbilimde anlamın konumuna dair bir değerlendirme yapılmıştır. Daha sonra, bedenin anlam oluşumundaki rolünü vurgulayan iki temel teori olan imge şemaları ve prototip üyeli kategori kuramı üzerinde durulmuştur. İnceleme sonucunda, doğanın sınırlarının kesin olarak çizilmediği durumlarda bedenin evrensel (İmer, Kocaman, & Özsoy, 2011) (Vardar, 2002) nitelikteki algı ve motor süreçlerinin anlamın sınırlarını belirlediği; buna karşılık, bedenin evrensel sınırlar çizemediği durumlarda kültürün sınırları çizmeye katkı sağladığı sonucuna ulaşmıştır.

Keywords

Anlam, anlamın sınırları, bedenleşmiş biliş, imge şemaları, kategorileşme

Names/Words and the Boundaries of Meaning: A Study of the Philosophical Foundations and Cognitive Linguistics

Abstract

Philosophers across various fields, including the philosophy of language, the philosophy of mind, and epistemology, have thoroughly examined the boundaries of words and their meanings. This study is limited to the examination of two philosophers who do not consider the influence of the human body in the formation and determination of meaning and its boundaries. Among the theories on the formation, boundaries and location of meanings, Plato’s stands out as he locates meaning in the realm of ideas, thereby assigning no role to the human body or the natürel worl in determining these boundaries. In contrast, Aristotle brought meaning down to the level of the physical world but, by making it intrinsic to objects, still did not assign an active role to human perception and experience. Wittgenstein’s theory of family resemblance significantly influenced the recognition of the body’s role in defining the boundaries of meaning. This study explores how boundaries are drawn, particularly from the perspective of Embodied Cognition, a central theory in Cognitive Linguistics. To accomplish this, the study first reviews the philosophical contributions that have influenced each other over time and then investigates how meaning is situated in modern linguistics. It further examines two theories that underscore the role of the body in meaning-making: image schemas and prototype category theory. The analysis concludes that in cases where nature does not clearly define boundaries, the universal perceptual and motor experiences of the body play a key role in establishing meaning; where the body does not set universal boundaries, the surrounding environment contributes to this process.

Keywords

Meaning, the boundaries of meaning, embodied cogniton, image schemas, categorisation

References

• Aart, B. (2004). Introductıion. B. Aart, D. Denison, E. Keizer, G. Popova içinde, Fuzzy Grammar; A Reader. Oxford: Oxford University . google scholar
• Altınörs, S. A. (2010). Düşünce ile Dil Arasındaki İlişkiye Descartes’in Yaklaşımı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 389-401. google scholar
• Aristoteles. (1996). Yorum Üzerine. (S. Babür, Çev.) Ankara: İmge Kitapevi. google scholar
• Aristoteles. (2017). Kategoriler Önermeler. (F. Akderin, Çev.) İstanbul: Say Yayı google scholar
• Aysever, L. (2002). Kratylos: Adların Doğruluğu ve Bilgi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (2), 153-166. google scholar
• Berlin, B. (1973). Folk Systematics in Relation to Biological Classification and nomenclature. Ann Rev Ecol Syst, (4), 259-271. google scholar
• Berlin, B., & Kay, P. (1969). Basic Color Terms: Their Universality and Evolution. University of California Press. google scholar
• Çelik, Z. (2015). Klasik Mantıkta Dil Kavram İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı. google scholar
• Çiçekdağı, C. (2015). Aristoteles, İbn Sina ve Thomas Aquinas’ın Peri Hermeniasları Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe Anabilim Dalı, sistematik Felsefe ve Mantık Bilim Dalı. google scholar
• Deutscher, G. (2012). Dilin Aynasından: Kelimeler Dünyamızı Nasıl Renklendirir? (C. Yardımcı, Çev.) İstanbul: Metis. google scholar
• Dursun, O. (2019). Aklın Yolu İki: Natüralizm ya da Konvansiyonalizm: Platon’dan Rousseu’ya Dilin Kökeni ve İşlevi Üzerine Bir Soruşturma. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (Aralık), 221-243. google scholar
• Giannakopoulou, A. (tarih yok). Prototype Theory: An Evaluaton. https://www.researchgate.net/ publication/230819300_Prototype_Theory_An_Evaluation. google scholar
• Gibbs, R. (2005). Embodiement and Cognitive Science. New York: Cambridge University Press. google scholar
• Gören, E. (2016). Kratylos’a Yorumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• İmer, K., Kocaman, A., & Özsoy Sumru, A. (2011). Dilbilimi Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. google scholar
• Johnson, M. (1987). The Body in The Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason. Chicago and London: The University of Chicago Press. google scholar
• Joseph, J. (2000). Limiting The Arbitrary . Amsterdam: Jon Benjamins Publishing Company. google scholar
• Kay, P., & McDaniel, C. (1978). The Linguistic Significance of The Meaning of Basic Color Terms. Language, 54(3), 610-646. google scholar
• Kerimoğlu, C. (2016). Dilin Kökeni Arayışları I: Dilin Kökeniyle İlgili Akademik Tartışmalar. Dil Araştırmaları, (18), 47-84. google scholar
• Labov, W. (2004). The Boundaries of Words and Their Meaning. B. Aarts, D. Denison, E. Keizer, G. Popova (Dü) içinde, Fuzzy Grammar: A Reader. Oxford: Oxford University Press. google scholar
• Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things What Categories Reweal About the Mind. Chicago and London: The University of Chicago Press. google scholar
• Ortony, A. (1993). Metaphor, Language and Thought. A. Ortony (Dü.) içinde, Metaphor and Tought. Cambridge: Cambridge University Press. google scholar
• Özdemir, İ. (2008). İbn Sina ve Wittgenstein>da Dil, Gerçeklik ve Mantık İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Mantık Bilim Dalı. google scholar
• Pinker, S. (2020). Dil İçgüdüsü, Zihin Dili Nasıl Meydana Getirir. (F. İlgün, Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat. google scholar
• Pinker, S. (2020). Düşüncenin Maddesi. (M. Doğan, Çev.) İstanbul: Alfa Yayınları. google scholar
• Platon. (1996). Diyaloglar. (T. Aktürel, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi. google scholar
• Platon. (2020). Kratylos. (E. Gören, Çev.) İstanbul: Dergâh Yayınları. google scholar
• Poyraz, H. (2013). Adlandırmanın Doğası ve Adların Nesnesine Uygunluğu Ekseninde Doğalcılık-Uzlaşmacılık Tartışması. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (7), 226-242. google scholar
• Rosch, E. (1973). Natural Categories. Cognitive Psychology, 4(3), 328-350. google scholar
• Saussure, F. (1998). Genel Dilbilim Dersleri. (B. Vardar, Çev.) İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları. google scholar
• Soykan, Ö. (2002, Güz). Wittgenstein Felsefesi: Temel Kavram ve Sorunlar. Cogito (33), 40-78. google scholar
• Varela, F., Thompson, E., & Rosch, E. (2023). Bedenlenmiş Zihin, Bilişsel Bilim ve Uzakdoğu Geleneği. (F. google scholar
• Önder, Çev.) İstanbul: Albaraka Yayınları. google scholar
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilimi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları. google scholar