Nicolai Hartmann’ın Fenomenoloji Eleştirisi Haklı mı?: Edmund Husserl ile bir Karşılaştırma

Year 2025, Issue: 62, 125 - 146, 30.06.2025

Çağlar Koç

https://doi.org/10.26650/arcp.1623428

Abstract

Bu yazı ilki dört ikincisi üç altbölüm içeren iki ana bölümden meydana geliyor. İlk ana bölümde Nicolai Hartmann’ın zur Grundlegung der Ontologie adlı eserinde ortaya koyduğu görüşlerinden önemli bulduklarımızı tanıtmayı ve özel likle fenomenolojiye yönelik bazı eleştirilerini serimlemeyi amaçlıyoruz. İkinci ana bölümde ise Husserl’in 1908’den 1921’e dek çeşitli vesilelerle transandantal felsefe üzerine kaleme aldığı elyazmalarına odaklanıyoruz. Bu ikinci ana bölümde Husserl’in görüşlerine eğilmekle her şeyden önce Hartmann’ın fenomenoloji eleştirisinin ne ölçüde haklı olduğu konusunda tatmin edici bir fikir edinmeyi istiyoruz. Hartmann’ın fenomenolojik yönteme getirdiği eleştirilerin merkezinde “transandantal idealizm” başlığı altında değerlendirebileceğimiz her felsefenin benimsediği korelativistik argümana karşı bir itiraz durur. Korelativistik argüman şöyle özetlenebilir: Bilgi öznesi yoksa bilgi nesnesi de yoktur. Nesneyi bilinçten ayırmak imkansızdır. O yalnızca bilinç 'için' bir nesnedir. Kavrayışımızdan bağımsız bir şekilde var olan fiziksel şeyler dahi bir özneyi kabul etmeyi gerektirir. Oysa Hartmann bu yaklaşımın ontolojiyle taban tabana zıt olduğunu düşünür. Hartmann ontolojiye yeni bir soluk kazandırıp onu felsefenin ana yordamı haline getirmek ister. Onun adlandırmasıyla bu “yeni ontolojiye” götüren yol fenomenolojinin yöntemsel araçları olan paranteze alma ve onu takip eden redüksiyon işlemlerine temkinle yaklaşmaktan geçer. Hartmann’a göre fenomenolojinin benimsediği reflektif tavır doğal tavrın aşılması olduğu ölçüde bizi gerçeklikle olan dolaysız ilişkimizden koparan ve varolanları bilinç korelatlarına çeviren bir özne felsefesine yol açar. Bir özne felsefesi olarak fenomenolojinin yönelimsellik anlayışı bilincin yöneldiği nesnenin gerçekten var olup olmadığına kayıtsızdır. Bu yüzden fenomenoloji şeylerin kendilerine ulaşmayı hedeflediği halde bunu başaramaz.

Keywords

Ontoloji , fenomenoloji , Nicolai Hartmann , Edmund Husserl , transandantal idealizm

Is Nicolai Hartmann’s Critique of Phenomenology Justified? A Comparison with Edmund Husserl

Abstract

This article consists of two main parts, the first with four subsections and the second with three subsections. In the first main part, we aim to introduce some of Nicolai Hartmann’s most important views in his zur Grundlegung der Ontologie and to present some of his criticisms of phenomenology in particular. In the second main part, we focus on Husserl’s manuscripts on transcendental philosophy written on various occasions from 1908 to 1921. By focusing on Husserl’s views in this second main section, we want above all to get a satisfactory idea of the extent to which Hartmann’s critique of phenomenology is justified. At the center of Hartmann’s criticism of the phenomenological method is an objection to the correlativistic argument adopted by every philosophy that we can consider under the heading of “transcendental idealism”. The “correlativistic argument” can be summarized as follows: If there is no subject of knowledge, there is no object of knowledge. It is impossible to separate the object from consciousness. It is only an object ‘for’ consciousness. Even physical things that exist independently of our cognition require the recognition of a subject. However, Hartmann thinks that this approach is diametrically opposed to ontology. Hartmann wants to breathe new life into ontology and make it the main procedure of philosophy. The way to this “new ontology,” as he calls it, is through a cautious approach to phenomenology’s methodological tools of bracketing and subsequent reduction. According to Hartmann, to the extent that the reflective attitude adopted by phenomenology is an overcoming of the natural attitude, it leads to a philosophy of subject that detaches us from our direct relation to reality and turns what exists into correlates of consciousness. As a philosophy of subject, phenomenology’s understanding of intentionality is indifferent to whether the object towards which consciousness is directed actually exists or not. Therefore, although phenomenology aims to reach things themselves, it fails to do so.

Keywords

Ontology , phenomenology , Nicolai Hartmann , Edmund Husserl , transcendental idealism

References

• Spiegelberg, Herbert. The Phenomenological Movement. A Historical Introduction. Volume 1, Second Edition, The Hague: Martinus Nijhoff, 1965. google scholar
• Hartmann, Nicolai. zur Grundlegung der Ontologie. vierte Auflage, Berlin: Walter de Gruyter & Co., 1965. google scholar
• Husserl, Edmund. Transzendentaler Idealismus. Texte aus dem Nachlass (19081921), Hrsg. von Robin D. Rollinger & Rochus Rowa. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers, 2003. google scholar
• Husserl, Edmund. Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Philosophie I: Allgemeine Einführung in die reine Phänomenologie, Hrsg. von Karl Schuhmann, Den Haag: Martinus Nijhoff, 1976. google scholar
• Husserl, Edmund. Logische Untersuchungen. Zweiter Band. I. Teil. Untersuchungen zur Phänomenologie und Theorie der Erkenntnis. Hrsg. von Ursula Panzer, Den Haag: Martinus Nijhoff, 1984. google scholar
• Meillassaux, Quentin. Sonluluğun Sonrası. Olumsallığın Zorunluluğu Üzerine Deneme. Çev. Kağan Kahveci, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020. google scholar
• Peterson, Keith R. “Nicolai Hartmann and Recent Realisms”, Axiomathes, 27 (2017), 161174. https://doi.org/10.1007/s1051601693133 google scholar
• Hacımuratoğlu, Eylem. “Fenomenoloji Transandantal olmak zorunda mı?” Felsefe Arkivi – Archives of Philosophy, 61(2024), 123. https:// doi.org/10.26650/arcp.1413766 google scholar
• Heidegger, Martin. Prolegomena zur Geschichte des Zeitbegriffs. Frankfurt Am Main: Vittorio Klostermann, 1979. google scholar