AVRUPA’DAN BAŞKA BIR DÜNYA: POLONYALI SEYYAH JAN POTOCKI’NIN ANLATIMINDA ISTANBUL VE MISIR (1784)

Yıl 2016, Sayı: 30, 65 - 87, 31.12.2016

Hacer Topaktaş Üstüner

Öz

Önceki yüzyıllarda toplumların başka toplumları tanımasına vesile olan seyahatnameler, XVIII. yüzyılda sayıca artan bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan Polonyalı seyyahların seyahatnameleri de göz dolduran detaylarıyla bizlere Doğu’yu anlatan, Batı’nın Osmanlı dünyasına bakışını sergileyen önemli kaynaklar içerisindedir. Polonyalı asilzade Jan Potocki çağdaşlarına göre İstanbul ve Mısır’ı birçok açıdan farklı izlenimlerle aktarır. Potocki genel itibariyle Osmanlı kültürünü ve toplumunu bazı istisnalar dışında beğenmekte, onu derinlemesine tanımaya çalışmaktadır. Bu seyahatinden başlamak üzere daha sonra da gerçek Doğu hikâyelerinden esinlenerek yeni hikâyeler kaleme alacaktır. Hatta Doğu’ya ait öğeleri içeren Zaragoza’da Bulunmuş El Yazması ve Hafız’ın Yolculuğu adlı eserleri kendisinin dünyaca ün kazanmasını sağlayacaktır. Bu makalede Potocki’nin İstanbul ve Mısır anlatımları analiz edilirken, bir seyahatname örneği olarak Türkiye ve Mısır’a Seyahat (1784) adlı eseri değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Jan Potocki, seyyah, seyahatname, Polonya (Lehistan), Osmanlı Devleti, İstanbul, Mısır

Another World from Europe: Istanbul and Egypt in the Description of the Polish Traveler Jan Potocki (1784)

Öz

Travelogues that have contributed to the recognition of other societies in previous centuries had increased considerably in the 18th century. The travelogues of Polish travellers are also among the important sources that tell us in detail about the East and the West’s view of the Ottoman world. A Polish nobleman Jan Potocki, compared with his contemporaries, conveys Istanbul and Egypt in many ways with different impressions. He appreciates the Ottoman culture and society in general with a few exceptions, in an attempt to have a good grasp of the cultural phenomena he faced with. Following his journey, he was later inspired by real Eastern tales when composing his new stories. Then the Manuscript Found in Saragossa and the Journey of Hafiz, which contain elements from the East, made him to gain world-wide reputation. This paper aims to examine Potocki’s travel-book Journey to Turkey and Egypt in 1784, with an emphasis on his statements is subjected to evaluation as a travelogue instance.

Anahtar Kelimeler

Jan Potocki, traveller, travelogue, Poland, the Ottoman Empire, Istanbul, Egypt

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, İstanbul: Yeditepe Yay., 2016.
• ANDREASYAN, Hrand der, Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608-1619, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay., 1964. Archeologia, Letteratura, Collesionismo, Atti del Convegno dedicato a Jan e Stanisław Kostka Potocki, 17-18 aprile 2007, ed. Elżbieta Jastrzębowska, Monika Niewójt, Roma: Academia Pollacca delle Scienze, 2008.
• BYSTROŃ, Jan Stanisław, Polacy w Ziemi Świętej, Syrji i Egipcie, 1147-1914, Kraków: Nakł. Księgarni Geograficznej “Orbis” w Krakowie, 1930.
• CHRZANOWSKI, Kajetan, Wiadomości o państwie tureckim, Warszawa: Drukarnia Nadworna, 1786.
• COŞKUN, Menderes, “Seyahatnâme”, DİA, C. 37, 2009, s. 13-16.
• CZAJKOWSKI, Michał, Polonezköy’ün Kurucularından Çaykovski Mehmet Sadık Paşa’nın Osmanlı Anıları, haz. Gülnar Kara, İstanbul: Kömen Yayınevi, 2016.
• DROHOJOWSKI, Józef, Pielgrzymka x. Józefa Drohojowskiego, reformata do Ziemi Świętej, Egiptu, niektórych wschodnich i południowych krajów, odbyta w latach 1788, 89, 90 i 91, C. 1., Vilnius: y.y., 1846.
• GORKOWSKI, Andrzej, Relacja poselstwa Jaśnie Wielmożnego JMci Pana Stanisława Małachowskiego, wojewody poznańskiego traktatu karłowickiego, oraz różnych kommissyi po tym traktacie nastąpionych, ku ciekawości y pożytkowi obywtelów powtórne, z niektóremi z rękopism przydatkami, do druku podana, W Drukarni J. Królewskiey Mci y Rzeczypospolitey u XX. Warszawa: Scholarum Piarum, 1778.
• Instrumentum traktatów pokoju zawartego między Majestatem Króla Polskiego a Cesarzem Tureckim z jednej strony przez Pana Małachowskiego Posła Wielkiego i plenipotencjariusza, a z drugiej przez plenipotencjariuszów Porty Otomańskiej, Kraków, 1699.
• KALINOWSKA, Izabela, Between East and West, Polish and Russian NineteenthCentury Travel to the Orient, Rochester: Rochester University Press, 2004.
• KRAKOWSKI, Eduard, Le Comte Jean Potocki, Paris: Gallimard impr., 1963.
• ŁĄTKA, Jerzy S., Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2005.
• MAŁACHOWSKI, Stanisław, Żywod i pamiętniki St. hr. Małachowskiego, wyd. L.S., Kraków: Nakładem Juliusza Wildta księgarza, 1853.
• MIKOSZA, Józef, Obserwacje polityczne państwa tureckiego, Warszawa: Michal Gröll, 1787.
• Orzeł i Półksiężyc, 600 Lat Polskiej Publicystyki Poświęconej Turcji, ed. Dariusz Kołodziejczyk, Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2014.
• Podróże i poselstwa polskie do Turcyi: a mianowicie: podróż E. Otwinowskiego 1557, Jędrzeja Taranowskiego komornika j. k. m. 1569 i poselstwo Piotra Zborowskiego 1568, (ed), Józef, Ignacy Kraszewski, Kraków: Nakładem Wydawnictwa Biblioteki Naradowej, 1860.
• Poselstwo Rafała Leszczyńskiego do Turcji w 1700 roku: diariusze i inne materiały, haz. Ilona Czamańska, Leszno: Urząd Miasta, 1998.
• POTOCKI, Jan, Voyage en Turquie et en Egypte fait en l’année 1784, Varsovie, 1788.
• POTOCKI, Jan, Podróż do Turcyi i Egiptu, Warszawa, 1789.
• POTOCKI, Jan, Voyage dans l’Empire de Maroc, fait en l’année 1791. Suivi du Voyage de Hafez, récit oriental, Varsovie: Dufour, 1792.
• POTOCKI, Jan, Manuscrit trouvé à Saragosse (version de 1804).
• POTOCKI, Jan, Podróż do Turcyi i Egiptu, Kraków: Drukarnia D. E. Friedleina, 1849.
• POTOCKI, Jan, Podróże, haz. Leszek Kukulski, Warszawa: Czytelnik, 1959.
• POTOCKI, Jan, Zaragoza’da Bulunmuş El Yazması, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.
• POTOCKI, Jan, Le Voyage de Hafez: récit oriental [1792], Saint-Denis: Novetlé, 1995.
• POTOCKI, Jan, Voyage en Turquie et en Égypte, Clichy: Éd. du Jasmin, 1999.
• POTOCKI, Jan, Manuscrit trouvé à Saragosse, (versions de 1804 et de 1810), Louvain: Peeters, 2006 (édition en poche chez Garnier-Flammarion en 2008, 2 tomes)
• POTOCKI, Jan, Hafız’ın Yolculuğu, İstanbul: Yapıkredi Yay., 2016.
• PRZYBOŚ, Adam, ŻELEWSKI, Roman, Dyplomaci w dawnych czasach, Relacje Staropolskie z XVI-XVIII Stulecia, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1959. RACZYŃSKI, Edward, Dziennik podróży do Turcyi odbytej w roku MDCCCXIV, Wrocław: Drukiem Grassa Bartha i Kompanii, 1821.
• RACZYŃSKI, Edward, İstanbul ve Çanakkale’ye Seyahat, İstanbul: Tercüman Yay. 1980.
• RADZIWIŁŁ “Sierotka”, Mikołaj Krzysztof, Podróż do ziemi świętej Syrii i Egiptu, 1582-1584, haz. Leszek Kukulski, Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1962.
• ROSSET, François, Triaire, Dominique, (ed.) Jean Potocki, Louvain: Peeters, 2004.
• ROSSET, François, Triaire, Dominique, Jan Potocki, Biografia, Warszawa: W.A.B., 2006.
• ROSSET, François, Triaire, Dominique (ed.), Manuscrit trouvé à Saragosse, Paris: GF. Flammorion, 2008.
• REYCHMAN, Jan, Podróżnicy Polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.
• STAGL, Justin, A History of Curiosity: The Theory of Travel 1550-1800, Amsterdam: Harwood Academic Publishers, 1997.
• ŞİRİN, İbrahim, “Seyahatnamelerin Sosyal Bilimlerde Kullanım Değeri: Seyahatname Metodolojisi Geliştirmenin Zorunluğu”, Türk Yurdu C. 33, sy. 310, Ankara 2013, s. 38-43.
• ÜÇEL AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İstanbul: İletişim Yay., 2003.
• Wielka Legacja Wojciecha Miaskowskiego do Turcji, haz. Adam Przyboś, Warszawa, Kraków, PWN, 1985.
• YERASIMOS, Stefanos, Les voyageurs dans l’Empire Ottoman (XIVe-XVIe siècles), Ankara: TTK Yay., 1991.
• ŻÓŁTOWSKA, Maria E., “Jan Potocki”, Polski Słownik Biograficzny, C. XXVIII, Wrocław, 1984-1985, s. 36-42.