Üsküp’de Bir Osmanlı Mutasarrıfı: Ali Hıfzî Paşa ve Bardovça’daki Konağı

Yıl 2022, Sayı: 38, 87 - 117, 06.04.2023

Nalan Karaöz

https://doi.org/10.26650/gaad.1184271

Öz

Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki en önemli şehirlerinden Üsküp, fethinden hemen sonra yoğun imar faaliyetine sahne olmuş ve bir Türk şehri kimliğine hızla kavuşmuştur. Üsküp, Osmanlı dini ve sivil mimarisinin zengin örneklerine sahip olması açısından Osmanlı şehirciliğinin dikkat çeken örneklerinden birisidir. 17. yüzyılda II. Viyana Kuşatması ve sonuçları bölgedeki Osmanlı gücünü sarsmış, 18. yüzyıl sonunda Fransız İhtilali ile birlikte zuhur eden milliyetçilik akımları 19. yüzyılda bölgeyi pek çok problemle karşı karşıya getirmiştir. 1912 yılında Osmanlı coğrafyasından ayrılan Üsküp ve civarında bugün pek çok mimari eser kaybolmuş veya büyük ölçüde zarar görmüştür. Bu çalışmada, Tarih perspektifinden biyografik bir çalışmayı tamamlayan konak ve kullanımı ele alınmıştır. Önemli bir Arnavut hanedanına ve paşa ailesine mensup; uzun yıllar Üsküp Mutassarıflığı ve Nazırlığı yapmış, Ali Hıfzî Paşa’nın hayatı ve Bardovça’da yaptırmış olduğu konağının özelliklerini, nasıl kullanıldığını özel bir Osmanlı yerleşimi olarak ortaya koymayı hedeflemiştir. Takribi 50 sene Osmanlı Devleti adına Üsküp’te yöneticilik yapan ve bölgede yürüttüğü siyasetle istikrarı sağlayan Ali Hıfzî Paşa az bilinen bir şahsiyettir. Bu bağlamda onun hayatı ve bir Osmanlı paşası olarak faaliyetleri; bölgede yapılan saha araştırmaları, bölgeye özgü kaynaklar ve Osmanlı arşiv belgelerinden istifade edilerek aydınlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca Balkan topraklarında, mimarisi ve abidevi yapısıyla damga vuran, günümüzde kısmen ayakta olan Ali Hıfzî Paşa Konağı, Rumeli’de seçkin bir aile ve paşa ikametgâh örneği olarak incelenmiş ve konağa dair yabancıların izlenimleri aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rumeli, Balkan, Üsküp, Bardovça, Ali Hıfzî Paşa, Konak, Sivil Mimari

Teşekkür

Makaleme Katkılarından Dolayı Muhterem Hocam Prof. Dr. Zeynep Tarım'a Şükranlarımı Sunarım.

An Ottoman Governor in Skopje: Ali Hıfzî Pasha and His Mansion in Bardovci

Öz

Skopje was one of the most important cities of the Ottoman Empire in Rumelia and witnessed intense development activities right after its conquest to quick gain the identity of a Turkish city. Skopje has also been a significant city hosting rich examples of Ottoman religious and civil architecture. In the 17th century, the Battle of Vienna shook Ottoman power in the region, after which the nationalism that emerged with the French Revolution challenged the Ottoman Empire in every sense. This study presents information about the life of Ali Hıfzî Pasha, a member of a famous Albanian dynasty and the pasha family and Governor and Minister of Skopje for many years, as well as about the mansion he had built in Bardovci. Ali Hıfzî Pasha, a manager in Skopje on behalf of the Ottoman Empire for about 50 years who provided stability through the policies he implemented in the region, was a little-known personality. In this context, the article attempts to touch on the issues and activities related to his life using the resources obtained by regional research and Ottoman archival documents. In addition, the article studies Ali Hıfzî Pasha Mansion, which has left its mark on the Balkan lands with its architectural superiority and monumental structure and still partially stands today, as an example of an elite family and pasha residence in Rumelia.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Rumelia, Balkan, Skopje, Bardovci, Ali Hıfzî Pasha, Mansion, Civil Architecture

Kaynakça

• KAYNAKÇA Devlet Arşivleri Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• AE.SSLM.III, (Ali Emiri Selim III), nr. 362/20724.
• AE,SMHD.II, (Ali Emiri Mahmud II), nr. 51/3322.
• HAT, (Hatt-ı Hümayun), nr. 748/35353; 518/25324; 912/39878; 901/39568; 1569-9; 321/18831. 1337/52154; 1307/50984; 483/23668; 486/23820; 522/25496.
• C.DH., (Cevdet Dahiliye), nr. 314/15695; 148/7358.
• C.AS, ( Cevdet Askeri ), nr. 845/36084; 195,8417; 279,11600; 195,8417.
• TS.MA,d (Topkapı sarayı Müze Arşivi Defterleri), nr. 8859, 1248/1832.
• C..İKTS, (Cevdet İktisat), nr. 20/ 958, 1245.
• C.DRB, ( Cevdet Darphane ), nr. 27/1344.
• C.ML, (Cevdet Maliye), nr. 587/24162 1252/1836.
• İ..DH, (İrade-Dahiliye), nr. 153/7927; 74/3666.
• A.MKT.UM, (Sadaret-Umumi Vilayet Evrakı), nr.58/5.
• YB. (Yabancı Arşiv), nr. 021, 78/131; 76/130.,
• A.MKT, (Sadaret-Mektubi Kalem Evrakı), nr. 112/12.
• YPR. ASK, (Yıldız-Askeri Maruzat), nr. 68/85.
• A.TŞF (Teşrifat Defterleri), 2/21,
• Basılı Kaynaklar
• August Grisebach, Reise Durch Rumelien und nach Brussa im Jahre 1839, II Band, Göttingen, 1841.
• Ami Boue, La Turquie d'Europe, Chez Arthus Bertrand Paris 1840.
• Abazi, Luljeta, Thesari i Rexhep Pashës, Ministria E Kulturës Republiki E Maqedonis, Shkupi 2018.
• Aruçi, Muhammed, “Harâbâtî Baba Tekkesi”, DİA, C. 16, İstanbul 1997.
• Asım, Salih, Üsküp Tarihi Ve Civarı, Rumeli Araştırmalar Merkezi Yay, İstanbul 2004.
• Aydemir, Yaşar, “Makedonyalı Sa‘îd Ve Masum İmam Mersı̇yelerı̇” https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/1957/1581
• Aydın, Haluk, “Remzî Ve Remzî’nin Tarih Manzumelerinde 19. Yüzyıl Makedonyası”, Hikmet Uluslararası Hakemli İlmi Araştırma Dergisi, Gostivar 2014.
• Aydın, Haluk, Remzı̂ Dı̇vanı’nda Kalkandelenlı̇ Abdurrahman Paşa ve Paşa’nın Dı̇vandakı̇ Bı̇r Gazelı̇ Üzerı̇ne Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi 22-23 Ağustos 2016 Gostivar / Makedonya Bildiriler Kitabı Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2016.
• Batislam, H. Dilek, “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, I/2 (Ocak 2018).
• Baycar, Yüksel Aktaş, II. Mahmud’un kızı Mihrimah Sultân’ın Sûr-ı Hümâyûnu, İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• Beyatlı, Yahya Kemal, Çocukluğum, Gençliğim, Siyasî ve Edebî Hatıralarım, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 2008.
• Beydilli, Kemal, “Osmanlı Döneminde Kilise Sı̇yasetı̇nden Bir Kesit: II. Mahmud Devrinde Kı̇lı̇se Tamiri ”, Osmanlı Devleti’nde Din ve Vicdan Hürriyeti, İstanbul 2000.
• Bogdanović, Jelena, “On The Architecture of The Konaks in Serbia (1804-1830)”, Serbian Studies 21/2 2010.
• Bogoyeviç, Lidya Kumbaracı, Üsküp’te Osmanlı Mimari Eserleri, Çev: Suat Engüllü, İstanbul 2008.
• Bülbül, Sevil, “Kalkandelen Harabatı̇ Baba-Sersem Alı̇ Baba Bektaşi Küllı̇yesı̇”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi / 2015.
• Elezović, Gliša, “Turski Spomenici U Skoplju” , Glasnik Skopskog Naučnog Društva, I/1, Skopje 1925.
• Emecen, Feridun, “İshak Bey” DİA, C. 22, s. 524-525 İstanbul 2010.
• Fedai, Harid, “Kıbrıslı Aşık Kenzi’nin Başka Destanları”, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/688247
• Hartmuth, Maximillian, “Отоманската Архитектура Во Македонија: Критички Осврт Кон Најважните Споменици Од Периодот Меѓу XV i XIV Век” МАКЕДОНИЈА Милениумски Културно-Историски Факти, Скопје 2013.
• Hartmuth, Maximillian, “Ottoman Architecture In The Republic Of Macedonia: A Critical Survey Of Key Monuments From The Fifteenth Through Nineteenth Centuries”, CENTRE AND PERIPHERY? ISLAMIC ARCHITECTURE IN OTTOMAN MACEDONIA, 1383-1520 RESEARCH PROJECT NO.26406 WORKING PAPER #1
• Hoca, Nazıf, “Üsküb”, İA, C.13, Eskişehir 2001
• İnbaşı, Mehmet. “Üsküp”, DİA, C.42, İstanbul 2012.
• İnalcık, Halil, “Türkler Ve Balkanlar”, Balkan Türkoloji Araştırma Merkezi, Bal-Tam Türklük Bilgisi, Prizren 2005.
• İlgürel, Mücteba, “İstimâlet” DİA, C.23, 2001 İstanbul.
• Којић, Бранислав, “Конаци и Чифлик Авзи паше, у Бардовцу код Скопља”, Зборник заштите споменика културе, ИВ-В, Београд, 1955.
• Новаковић, Стојан, Балканска питања и мање историјско-политичке белешке о Балканском полуострву 1886-1905, Штампано З Државној Штампарија Кралљевине Србије Београд 1906.
• Tarım, Zeynep, “Onaltınıcı Yüzyıl Osmanlı Döneminde İstanbul ve Üsküp Arasında Kültür Muhitleri”, Üsküp -İstanbul Kentsel Kültürel Kimlikler Uluslararası Sempozyum Bildiri Kitabı 2019.
• Telli, Hasan, Osmanlı Dönemi Üsküp Vakıfları, Türkı̇ye Cumhurı̇yetı̇ Ankara Ünı̇versı̇tesı̇ SBE İslam Tarı̇hı̇ ve Sanatları Bölümü), Ankara 2018.
• Özer, Mustafa, Üsküp’te Türk Mimarisi(XIV.-XIX Yüzyıl), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2006.
• Васиљевић, Јован Хаџи, Скопје И Његова Околина Историјска Етнографска И Културно Политика Излагања, Београд 1930.
• Цвијић, Јован, Oснове Геофрафије И Геологија Македоније И Старе Србије, књига 1- Београд 1906