'TEOLOJİK SORUNLARIN ELE ALINMASINDA İYİ NİYETLİLİK İLKESİ" MEVLANA'NIN BAZI KLASİK KELAM SORUNLARINA YAKLAŞIMI

Year 2007, Issue: 16, 189 - 204, 19.04.2012

Mehmet Dalkılıç

Abstract

Tasavvuf, İslam bilimleri ve düşüncesi tarihinde kelam ve felsefeye göre nispeten geç te­şekkül etmiş bir ilimdir. Bunun bir takım nedenleri üzerinde çağdaş araştırmalarda durulmuştur.
İbnü'l-Arabî, bu durumu tasavvufun 'bilim ağacının amacı ve meyvesi' olmasına dayandırarak
açıklar. Bunun başka bir anlamı İse, tasavvufun bilim ve düşüncenin olgunluk dönemini temsil ettiği
iddiasıdır. Gerek İbnü'l-Arabî ve gerekse kendisiyle birlikte ortaya çıkan ve onun düşüncesinin
etkilerini taşıyan tasavvuf akımları, bu olgunluk sürecini kabul etmiş, geleneksel konulara bu
bakış açısıyla bakmaya çalışmışlardır. Bu yönüyle sufiler, kelamın ve felsefenin daha önce çeşitli
üslup ve amaçlarla ele aldıkları sorunları bazen aktarmış, çoğunlukla da farklı bir gözle yorumlamışlardır.
Bu durumda pek çok sorun, bazen yeni boyutlar kazanmışken bazen geleneksel kalıplarda
çözümsüz kalmış sorunlar farklı bir gözle çözüme kavuşturulmuştur.
Mevlana'nm İbnü'l-Arabî'yle birlikte ortaya çıkan teorik düşünceyi şiirin imkânlarından
yararlanarak geniş kitlelere ulaştırdığı bazı araştırmalarda dile getirilmiştir. Mesnevi'ye ve Divan'a
baktığımızda, Mevlana'nm İslam düşüncesinin ve bilhassa kelamın geleneksel sorunlarına
da basitleştirici ve çözümleyici bir yaklaşım getirdiğine tanık olmaktayız. Bu bağlamda kelamın
en önemli sorunlarından birisi olan ve pek çok mezhebin ortaya çıkmasına yol açan kader-
özgürlük sorunu Mevlana'nın pek çok vesileyle ele aldığı hususlardan biridir. Tevhidin, Allah'ın
bilinmesi, Allah'ın nitelikleri vb. konular bu geleneksel kelam konuları arasında sayılabilecek
benzer hususlardır. Mevlana, bu gibi sorunlar: geleneksel tartışmaları hesaba katsa bile, farklı bir
yöntemle çözmeye çalışır. Bu yöntemin en önemli unsuru, dini konularda iyi niyet diyebileceğimiz
olumlu tavırla yaklaşmaktır. Bu durumda pek çok noktada sonuçsuz kalan kelamın cedelci ve
kanıtlamacı yöntemi yerini, dini konuların ele almışında iyi niyet ve samimiyete bırakarak, yü-
kümlü-mumİnin rolünün artırılması sağlanır. Tebliğimizde üzerinde durmak istediğimiz husus, Mevlana'nın bu yönteminin dini sorunların ele almışında nasıl işlendiğini ele alarak, günümüz bakımından bu tavrın anlamının soruşturulması olacaktır.