İşarî Tefsirde Yöntem Meselesi

Year 2012, Issue: 26, 59 - 110, 05.09.2012

Mahmut Ay

Abstract

Bu çalışmada, sûfîler tarafından telif edilmiş olan çeşitli işârî tefsirlerden seçilen örnek­ler ışığında, işârî tefsirde belirli ilke ve esaslara dayanan, genel-geçer bir yöntemin olup olma­dığı tartışmaya açılmış ve çeşitli başlıklar altında özetlenebilecek bir işârî tefsir yönteminin ya da işârî tefsir ilkelerinin varlığından söz edilebileceği tespit edilmiştir. B u y o r u m yöntemlerinin ya da ilkelerinin, y o r u m öncesinde sûfî müfessirlerin zihninde mevcut olduğunun anlaşıldığı, dolayısıyla yaptıkları yorumları etkilediği ve yönlendirdiği ifade edilmiştir. Benzer yöntemlerin zâhirî tefsirde de kullanıldığının ve kendilerini sûfî olarak tanımlamayan, ancak Kur'an'a sembolik yorumlar getiren kişi ve ekollerin de benzer y o r u m yöntemlerini kullandıklarının altı çizilerek, sûfîlerin "keşf" ve " i l h a m " yoluyla elde ettiklerini söyledikleri yorumların - e n azınıdan bir kısmının- aslında aklî istidlâl yoluyla da elde edilebilmesinin mümkün olacağı sonucuına varılmıştır

Keywords

Tefsir, işârî tefsir, tasavvufî tefsir, sûfî tefsir, yöntem

References

• el-Aclûnî, İ s m a i l b. M u h a m m e d , Keşfu'l-Hafâ ve Müzilu'l-îlbâs ammâ îştehera min'l-Ehâdis alâ Elsineti'n-Nâs, t h k . A h m e d el-Kallâş, M ü e s s e s e t u ' r - R i s â l e , B e y r u t 1996.
• Afîfî, E b u ' l - A l â , İslam Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. E k r e m D e ­ m i r l i , İz Y a y . , İstanbul 2000.
• el-Âlûsî, Ş i h â b u d d î n M a h m u d , Rûhu'l-Meâni fi Tefsiril-Kurânil- Azim ve's-Seb'i'l-Mesâni, D â r u İ h y â i ' t - T u r â s i ' l - A r a b î , B e y r u t , ts.
• A t e ş , S ü l e y m a n , Sülemi ve Tasavvufi Tefsiri, S ö n m e z N e ş r i y a t , İstanı b u l 1969.
• , îşâri Tefsir Okulu, Y e n i U f u k l a r N e ş r i y a t , İstanbul 1998.
• Istanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, 26, 59-110 A y , M a h m u t , Ahmed b. Acîbe ve İşârî Tefsir Açısından el-Bahrul
• Medîd, B a s ı l m a m ı ş d o k t o r a tezi, M a r m a r a Ü n i v e r s i t e s i Sosyal B i l i m l e r
• E n s t i t ü s ü , İstanbul 2010.
• , Kur anın Tasavvufî Yorumu- İbn Acîbe nin el-Bahrul-Medîd Ad­
• lı Tefsiri, İ n s a n Y a y . , İstanbul 2010.
• el-Baklî, R û z b i h â n b. E b u ' n - N a s r eş-Şîrâzî, Arâisu'l-Beyân fî Hakâiki'l-Kur'ân, H a y d a r â b â d 1301.
• B e l l , R i c h a r d , " T h e M a n o n the A ' r a f " , Muslim World, 22 (1932), s. 43-48.
• e l - B e y d â v î , N â s ı r u d d î n E b û S a î d A b d u l l a h b. Ö m e r , Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, D e r s a â d e t K i t a b e v i , İstanbul ts.
• B i g i y e f , M u s a C a r u l l a h , İslâm Nazarında Müskirât ve Meyyit Yakmak Meseleleri, haz. Ferhat K o c a , A n k a r a O k u l u Y a y . , A n k a r a 2003.
• B u r s e v î , İsmail H a k k ı , Rûhu'l-Beyân, İstanbul 1330.
• Câbirî, M u h a m m e d  b i d , Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev. B u r h a n K ö r o ğ l u v e diğerleri, K i t a b e v i , İstanbul 2000.
• el-Cîlî, A b d u l k e r i m , el-İnsânu'l-Kâmil, K a h i r e 1293.
• D e r i n , S ü l e y m a n , " S û f î Tefsir A n l a y ı ş ı v e Kırâat İlişkisi" Kur an ve Tefsir Araştırmaları-lV, Ensar N e ş r i y a t , İstanbul 2002, s. 337-345.
• D e m i r l i , E k r e m , " N i y â z î - i M ı s r î / T a s a v v u f î G ö r ü ş l e r i " , D İ A , X X X I I I , 169.
• E b û Z e y d , N a s r H a m i d , " S û f î D ü ş ü n c e d e H a k i k a t - D i l İlişkisi Ü z e ­ r i n e " , İslâmiyât, 1999, cilt: I I , sayı: 3, s. 15-38.
• Elmalılı, M u h a m m e d H a m d i Y a z ı r , Hak Dini Kur ân Dili, Eser Neşı r i y a t , y . y . , 1979.
• E r t u ğ r u l , İ s m a i l F e n n i , Vahdet-i Vücûd ve İbn-i Arabî, haz. M u s t a f a K a r a , İnsan Y a y . , İstanbul 1997.
• el-Eş'arî, E b u ' l - H a s a n A l i b. İsmail, Makâlâtu'l-İslâmiyyîn, nşr. H e l m u t t R i t t e r , W i e s b a d e n 1980.
• F a h r i , M a c i t , İslam Felsefesi Tarihi, çev. K a s ı m T u r h a n , Ayışığı Y a y . , İstanbul 1998.
• el-Gazzâlî, E b û H â m i d M u h a m m e d b. M u h a m m e d , İhyâu Ulûmi'd- Dîn, nşr. M u h a m m e d e d - D â l î b a l t a , e l - M e k t e b e t u ' l - A s r i y y e , B e y r u t 1992.
• G o l d z i h e r , I g n a z , İslâm Tefsir Ekolleri, çev. M u s t a f a İ s l â m o ğ l u , D e n ­ ge Y a y ı n l a r ı , İstanbul 1997.
• e l - G u r â b , M a h m u d M a h m u d , Rahmetun miner-Rahman fî Tefsîr ve İşârâti'l-Kur'ân min Kelâmiş-Şeyhil-Ekber Muhyiddîn İbnil-Arabî, D ı m a ş k 1989.
• H a d d a d , Y v o n n e Y a z b e c k v e S m i t h , Jane I d l e m a n , Islamic Understanding of Death and Resurrection, O x f o r d U n i v e r s i t y Press, O x f o r d - N e w Y o r k 2002.
• H a m i d u l l a h , M u h a m m e d , İslâm Peygamberi, çev. Salih T u ğ , İrfan Y a y . , İstanbul 1993.
• e l - H ı n n , M u s t a f a S a î d , Eserul-İhtilâf fîl-Kavâidil-Usûliyye fî İhtilâfi'l- Fukahâ, M ü e s s e s e t u ' r - R i s â l e , B e y r u t 2000.
• el-Irâkî, Z e y n ü d d î n , el-Muğnî an Hamlil-Esfâr fi'l-Esfâr fî Tahrîci mâ fil-İhyâi minel-Ahbâr, (İhyâ ile b i r l i k t e ) , nşr. M u h a m m e d e d - D â l î b a l t a , e l - M e k t e b e t u ' l - A s r i y y e , B e y r u t 1992.
• İbn A c î b e , A h m e d e l - H a s e n î , el-Bahru'l-Medîd fî Tefsîri'l-Kur'âni'l- Mecîd, t h k . Ö m e r A h m e d er-Râvî, D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2002.
• İbn A r a b î , M u h y i d d î n , el-Fütûhâtu'l-Mekkiyye, B u l a k 1297.
• , Fusûsu'l-Hikem, Fusûsul-Hikem, t h k . E b u ' l - A l â Afîfî, D â r u
• İ h y â i ' l - K ü t ü b i ' l - A r a b i y y e , K a h i r e 1946.
• İbn M a n z û r , C e m â l ü d d î n M u h a m m e d b. M ü k e r r e m , Lisânu'l-Arab, nşr. E m i n M u h a m m e d A b d u l v e h h â b v e M u h a m m e d e s - S â d ı k e l - U b e y d î , D â r u İ h y â i ' t - T ü r â s i ' l - A r a b î v e M ü e s s e s e t ü ' t - T â r î h i ' l - A r a b î , B e y r u t 1996.
• İbn T e y m i y y e , T a k ı y y ü d d î n A h m e d b. A b d ü l h a l î m , Mecmûu Fetâvâ, nşr. A b d u r r a h m a n b. M u h a m m e d b. K a s ı m , D â r u ' l - Â l e m i ' l - K ü t ü b , R i y a d 1991.
• , " Z â h i r v e B â t ı n İ l m i n e D a i r B i r R i s â l e " , çev. M u s t a f a Ö z t ü r k
• v e A l i B o l a t , Tasavvuf, Yıl. 2, Sayı. 6, ( M a y ı s 2001), s. 280-281.
• el-Îsâvî, Y û s u f H a l e f , Eserul-Arabiyyeti fî İstinbâti'l-Ahkâmi'l- Fıkhiyyeti mine's-Sünneti'n-Nebeviyyeti, D â r u ' l - B e ş â i r i ' l - İ s l â m i y y e , B e y r u t 2002.
• , Risâle-i Hızriyye-i Cedîde, S ü l e y m a n i y e K t p . Pertev P a ş a n o . 261/4.
• , Mevâidu'l-îrfân, S ü l e y m a n i y e K t p . H a c ı M a h m u d E f e n d i n o . 2392.
• , Tefsîru Sûretil-Beyyine, S ü l e y m a n i y e K t p . Petev P a ş a n o . 261/10.
• , S ı b t e y n i n N ü b ü v v e t v e Risâletlerini İ n k â r E d e n l e r i n M i s â l i
• H a k k ı n d a Risâle, S ü l e y m a n i y e K t p . Pertev P a ş a n o . 262/11.
• , Mecmûa, B u r s a S u l t a n O r h a n K t p . , n o : 690.
• , Niyâzî-i Mısrînin Hatıraları, haz. H a l i l Ç e ç e n , D e r g a h Y a y . , İstanbul 2006.
• M u s t a f a S a b r i - M u s a C a r u l l a h , îlâhî Adâlet, Pınar Y a y . , İstanbul 1996.
• e n - N a b l u s î , A b d u l g a n î , Gerçek Varlık Vahdet-i Vücûdun Müdafaası, çev. E k r e m D e m i r l i , İz Y a y . , İstanbul 2003.
• N a h c i v â n î , N i m e t u l l a h , el-Fevâtihul-îlâhiyye, İstanbul 1325.
• N i c h o l s o n , R e y n o l d A . , Studies in Islamic Mysticism, C a m b r i d g e U n i v e r s i t y Press, C a m b r i d g e 1980.
• N u r s î , S a î d , Sikke-i Tasdîk-i Gaybî, E n v â r N e ç r . İstanbul 2002.
• O k u m u ş , M e s u t , Kur'ân'ın Felsefî Okunuşu, A r a ş t ı r m a Y a y . , A n k a r a 2003.
• O k u y a n , M e h m e t , Necmüddîn Dâye ve Tasavvuf Tefsiri, R a ğ b e t Y a y . , İstanbul 2001.
• Ö z c a n , A b d ü l k a d i r , " K ö p r ü l ü z â d e Fâzıl A h m e d P a ş a " , DİA, X X V I , s. 260-263.
• Ö z t ü r k , M u s t a f a , Kurân ve Aşırı Yorum, K i t â b i y â t Y a y . , A n k a r a 2003.
• P a z a r b a ş ı , E r d o ğ a n , " M e h m e d E f e n d i V a n î " , DİA, X X V I I I , 458-459.
• er-Râzî, F a h r u d d î n M u h a m m e d b. Ö m e r , et-Tefsîru'l-Kebîr lil-İmâm Fahruddîn (Mefâtîhu'l-Gayb), D â r u İ h y â i ' t - T u r â s i ' l - A r a b î , B e y r u t 2001.
• es-Safedî, C e m â l ü d d î n , Keşfu'l-Esrâr ve Hetku'l-Estâr, S ü l e y m a n i y e K t p . F a t i h n o : 390.
• e s - S e h â v î , E b u ' l - H a y r M u h a m m e d b. A b d u r r a h m a n , el-Mekâsidü'l- Hasene fî Beyâni Kesirin minel-Ehâdîsil-Meşhure, D â r ü ' l - K i t â b i ' l - A r a b i , t h k . M u h a m m e d O s m a n el-Hişt, B e y r u t 1985.
• es-Suyûtî, C e l â l ü d d î n , el-İtkân fî Ulûmi'l-Kur'ân, n ş r . Saîd e l - M e n d û h , M ü e s s e s e t ü ' l - K ü t ü b i ' s - S e k â f i y y e , B e y r u t 1996.
• Ş a ' b â n , Z e k i y y ü d d î n , İslâm Hukuk İlminin Esasları, çev. İ. Kâfi D ö n ­ m e z , T D V Y a y . , A n k a r a 1996.
• eş-Şâtıbî, E b û İ s h a k , el-Muvâfakât fî Usûliş-Şerîa, haz. İ b r a h i m Raı m a z a n , D â r u ' l - M a ' r i f e , B e y r u t 2001.
• Ş e n g ü l , İdris, Kur an Kıssaları Üzerine, Işık Y a y ı n l a r ı , İ z m i r 1994.
• Ş i m ş e k , M . Sait, Kur an Kıssalarına Giriş, Y ö n e l i ş Y a y . , İstanbul 1993.
• et-Taberî, E b û C a ' f e r M u h a m m e d b. C e r î r , Câmiul-Beyân an Tevîli Âyi'l-Kur'ân, D â r u ' l - F i k r , B e y r u t 1988.
• et-Tüsterî, Sehl b. A b d u l l a h , Tefsîru'l-Kur'âni'l-Azîm, n ş r . M u h a m ­ m e d Bâsil U y û n ü ' s - S û d , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 2007.
• , Lübâu'n-Nukûl fî Esbâbi'n-Nüzûl, e l - M e k t e b e t u ' l - A s r i y y e , B e y r u t 1994.
• U l u d a ğ , S ü l e y m a n , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, M a r i f e t Y a y . , İstanı b u l 1996.
• , "İşârî T e f s i r " , DİA, İstanbul 2 0 0 1 , X X I I I , 424-428.
• U y s a l , E n v e r , " İ h v â n - ı S a f â " , DİA, X X , 1-6.
• U z u n , M u s t a f a , " E b c e d " , DİA, X, s. 68-70.
• el-Vâhidî, E b u ' l - H a s a n A l i b. A h m e d , Esbâbu'n-Nüzûl, D â r u ' l - F i k r , B e y r u t 1994.
• Y a k ı t , İsmail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ö t ü k e n Y a y . , İstanbul 1992.
• Y ı l d ı r ı m , Suat, " K u r ' a n - ı K e r i m ' d e K ı s s a l a r " , AÜİİFD, Sayı. 3, (1979).
• Y u r d a g ü r , M e t i n , " C e f r " , DİA, V I I , 215-218.
• e z - Z e h e b î , M u h a m m e d H ü s e y i n , et-Tefsîr ve'l-Müfessirûn, D â r u ' l - E r k a m , B e y r u t ts.
• e z - Z e m a h ş e r î , E b u ' l - K â s ı m C â r u l l a h M a h m u d b. Ö m e r , el-Keşşâfu an Hakâiki Gavâmıdıt-Tenzîl ve Uyûnu'l-Ekâvîl fî Vücûhi't-Te'vîl, t h k . M u ­ h a m m e d A b d ü s s e l â m Ş â h î n , D â r u ' l - K ü t ü b i ' l - İ l m i y y e , B e y r u t 1995.
• e z - Z ü r k â n î , M u h a m m e d A b d u ' l - A z î m , Menâhilul-İrfân fî Ulûmil- Kur'ân, D â r u ' l - K i t â b i ' l - A r a b î , B e y r u t 1996.
• e z - Z e r k e ş î , B e d r ü d d î n M u h a m m e d b. A b d i l l a h , el-Burhân fî Ulûmil- Kur'ân, t h k . M u h a m m e d E b u ' l - F a z l İ b r a h i m , y y . , 1972.