YOKLUK NEDİR? SEYFEDDİN EL-ÂMIDÎ'DE MA'DÛM KAVRAMI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2013, Issue: 28, 33 - 58, 30.12.2013

Hülya Alper

Abstract

Bu makale, !slâm kelâmının erken dönemlerinden beri canlı tartışma mevzularından
biri olan “ma‘dûmun neliği” meselesini, Eş‘arî kelâm okulunun önde gelen isimlerinden Seyfeddin
el-Âmidî (ö.631/1233) örneğinde incelemeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda makalede şu
sorulara cevap aranmaktadır: Ma‘dûm nedir? Ma‘dûm bilinebilir mi? Ona şey denir mi?
Ma‘dûmun bir gerçekliği var mıdır? Allah’ın ilmi ile yokluk arasında nasıl bir ilişkiden bahsedilebilir?”
Bu yapılırken, Âmidî’nin yöntemi izlenerek bu sorulara verilen farklı cevaplar ve bu
cevapların felsefî temelleri de irdelenmiştir. Sonuçta ise Mu‘tezile ile Ehl-i sünnet arasında
belirgin ayrılık noktalarından birini oluşturan ma‘dûm probleminin, bir lafız tartışması mı
yoksa temel bir farklılık mı olduğu ortaya konulmuştur.

Keywords

Yokluk (‘adem), ma‘dûm, şey, Âmidî, Eş‘arî, Mu‘tezile

References

• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn, Ebkârü’l-efkâr fî usûli’d-dîn (nşr. Ahmed Muhammed el-Mehdî), Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâıkı’lKavmiyye 1423/2002.
• ----------, Gâyetü’l-merâm fî ‘ilmi’l-kelâm (nşr. Ahmed Ferîd Mezîdî), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘!lmiyye 1424/2004.
• Arıcı, Müstakim, Necmettin el-Kâtibî ve Metafizik Düşüncesi, !stanbul: !stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü basılmamış doktora tezi: 2011.
• Bağdâdî, Abdülkāhir, el-Fark beyne’l-fırak (nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd), Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye 1419/1998.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr, Kitâbü Temhîdi’l-evâ’il ve telhîsü’d-delâ’il (nşr. !mâdüddîn Ahmed Haydar), Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye 1414/1993.
• Beyzâvî, Kadî Ebû Saîd, Tavâli‘u’l-envâr min metâli‘i’l-enzâr (nşr. Abbas Süleymân), Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs-Beyrut: Dârü’l-Cîl 1411/1991. Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbü’t-Tarîfât, Beyrut: Mektebetü Lübnân 1985.
• ----------, Şerhu’l-Mevâkıf, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-!lmiyye, 1419/1998.
• Düzgün, Şaban Ali, Nesefî ve $slâm Filozoflarına Göre Allah-Âlem $liş- kisi, Ankara: Akçağ Yayınları 1998.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan, Makâlâtü’l-$slâmiyyîn (nşr. Hellmut Ritter), Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh 1400/1980.
• Fahreddin er-Râzî, el-Erbaîn fî usûli’d-dîn (nşr. Ahmed Hicâzî esSekkā), Kahire: Mektebetü'l-Külliyyati'l-Ezher, 1409/1989.
• ----------, el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî (nşr. Muhammed Abdüsselâm Şâhîn), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-!lmiyye 1420/1999.
• ----------, Me‘âlimü usûli’d-dîn (nşr. Ahmed Abdürrahim es-SiyahSâmî Afîfî Hicâzî), Kahire: Merkezü’l-Kitâb li’n-Neşr 1421/2000.
• ----------, Muhassalü efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müte’ahhirîn mine’lhükemâ’i (nşr. Hüseyin Atay), Kahire: Mektebetü Dârü’t-Türâs 1411/1991.
• Frank, Richard M, “Al-Ma‘dūm wal-Mawjūd the Non-Existent, the Existent and the Possible in the Teaching of Abū Hāshim and His Followers”,
• Mélanges Institut Dominicain D’études Orientales(MIDEO), 14 (1980), s. 185-210.
• ----------, “The Aš‘arite Ontology: I Primary Entities”, Arabic Science and Philosophy, IX (1999), s. 163-231.
• ----------, “The Non-Existent and the Possible in Classical Ash‘arite Teaching”, Mélanges Institut Dominicain D’études Orientales (MIDEO), 24 (1980), s. 1-37.
• Gölcük, Şerafettin, “Cehmiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı $slâm Ansiklopedisi, !stanbul 1993, VII, 234-236
• !bn Fûrek, Mücerredü makalâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî (nşr. Daniel Gimaret), Beyrut: Dârü’l-Maşrık 1986.
• !bn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Sâdır 2000. !bn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik (çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker), !stanbul: Litera Yayıncılık 2004.
• !bnü’l-Mutahhar el-Hillî, Keşfü’l-murâd fî Şerhi Tecridi’l-i‘tikâd, Beyrut: Müessesetü’l-‘Alemi li’l-Matbuat 1408/1988.
• Îcî, Adudüddin, el-Mevâkıf fî ‘ilmi’l-kelâm, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb ts. !sferâyînî, Ebü’l-Muzaffer, et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’nnâciyye ‘ani’l-fıraki’l-hâlikîn (nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-!lmiyye 1408/1988.
• Kadî Abdülcebbâr, el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl (nşr. !brâhim Medkûr –Tâhâ Hüseyin v. dğr.), Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye 1382- 85/1962-65.
• Kaya, Cüneyt, Varlık ve $mkân Aristoteles’ten $bn Sînâ’ya $mkânın Tarihi, !stanbul: Klasik Yayınları 2011.
• Kıvâmüddîn Mânkdîm, Ta‘lîk ‘alâ Serhi’l-Usûli’l-hamse (Bu eser Şerhu’l-Usûli’l-hamse adıyla Kâdî Abdülcebbâr’a izafet edilerek neşredilmiştir (nşr. Abdülkerîm Osman), Kahire: Mektebetü Vehbe, 1416/1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd (nşr. Bekir TopaloğluMuhammed Aruçi), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn (nşr. Claude Salamé), Dımaşk: Institut Français de Damas 1990-93.
• ----------, Tevhidin Esasları kitâbü’t-temhîd lî kavâidi’t-tevhîd (çev. Hülya Alper), !stanbul: !z Yayıncılık 2007.
• Özdemir, Metin, Allah’ın Bilgisinin Ezelîliği ve $nsan Hürriyeti, !stanbul: !z Yayıncılık 2003.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr, Usûlü’d-dîn (nşr. Hans Peter Linss), Kahire: elMektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs 2006.
• Râgıb el-!sfahânî, el-Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân (nşr. Safvân Adnân Dâvûdî), Dımaşk: Dârü’l-Kalem/Beyrut: ed-Darü’ş-Şamiyye 1412/1992
• Semerkandî, Ebu Seleme, Cümelü usûli’d-dîn (nşr. Ahmet Saim Kılavuz), !stanbul: Emek Matbaası 1989.
• Taşcı, Özcan, Takiyyüddin Necrâni’nin Mu’tezile Bilgi Teorisindeki Yeri ve Önemi, Ankara: AÜSBE basılmamış doktora tezi 2005.
• Teftâzânî, Sa’deddin, Şerhu’l-‘akâidi’n-Nesefî (nşr. Tâha Abdürraûf Sa’d), Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs 1421/2000.
• Topaloğlu, Bekir, Emâlî Şerhi (Sirâceddin Ali b. Osman el-Ûşî’nin), !stanbul: !FAV Yayınları 2008.
• Üsmendî, Alâeddin, Lübâbü’l-kelâm (nşr. M. Sait Özervarlı), !stanbul: !SAM Yayınları 2005.
• Vecih Ahmed Abdullah, el-Vücûd ve’l-‘adem beyne’l-Mu‘tezile ve’lEşâ‘ire, !skenderiye: Dâru’l-Vefâ ts.
• Wisnovsky, Robert, “!bn Sînâ’nın Şey‘iyye Kavramı Üzerine Notlar” (çev. Arzu Meral), Marmara Üniversitesi $lahiyat Fakültesi Dergisi, XXVI/1 (2004), s. 85-118.
• Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri Müslüman-Hıristiyan-Yahudi Kelâmı (çev. Kasım Turhan), !stanbul: Kitabevi 2001.
• Yavuz, Y. Şevki, “Adem”, Türkiye Diyanet Vakfı $slâm Ansiklopedisi, !stanbul 1988, I, 356-57.