Women in the Shadow of Dominant Culture: Becoming a Woman in Iran After the Iranian Islamic Revolution

Yıl 2022, Sayı: 25, 49 - 83, 08.12.2022

Selim Çakır

https://doi.org/10.26650/iukad.2022.1115563

Öz

In various periods of history, many civilizations have assigned different roles to women for various reasons. These appear as traditions, patriarchal society structure, religious beliefs, customs and customs. Some societies have symbolized women as fertility, peace and happiness. Some people see women as seductive. For example, in ancient Greek culture, women were characterized as unintelligent. We can see that in medieval societies dominated by the church and the aristocracy, women were kept out of the social sphere and confined to the home. Judaism has been stricter in its attitude towards women than other religious beliefs. In early Christianity, women represented silence, chastity and benevolence. Under changing conditions, it is possible to come across expressions that glorify men in some texts belonging to Christianity. Some say that the religion of Islam glorifies women, while others say that it excels men. A similar debate has been going on in Iran for years. With the Islamic Revolution in Iran, radical changes have been made regarding women in many social areas. In particular, the issue of compulsory hijab causes serious problems even today. Those who oppose the rules introduced have said that this situation leads to gender inequality. According to the conditions of the post-revolutionary period and the changing leaders, some strict rules have been stretched. However, from time to time there are serious clashes between the public and the police in the country. Dec. The factors that reveal the problematic of the phenomenon of women have been revealed and examined in the historical process. In the second stage, the factors behind the regime’s policies towards women after the Islamic Revolution in Iran were stated, and the attitudes and behaviors of women towards these policies were examined. The fact that this issue is causing serious discussions and even conflicts in Iran even today shows how important and deep the issue is.

Anahtar Kelimeler

Women, Sovereign Culture, Patriarchal Society, İran Islamic Revolution., Freedom

Egemen Kültür Gölgesinde Kadın: Iran Islam Devrimi Sonrasında Iran’da Kadın Olmak

Öz

Tarihin çeşitli dönemlerinde birçok medeniyet çeşitli nedenlerden dolayı kadına farklı farklı roller yüklemiştir. Bunlar, gelenekler, ataerkil toplum yapısı, dini inançlar, örfler ve âdetler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bazı toplumlar kadını bereket, huzur ve mutluluk olarak simgelemişlerdir. Bazı toplumlar ise kadını baştan çıkartıcı olarak görmüşlerdir. Örneğin eski Yunan kültüründe kadınlar akılsız olarak nitelendirilmiştir. Kilise ve aristokrasinin egemen olduğu ortaçağ toplumlarında kadının toplumsal alanın dışında tutulduğunu ve evle sınırlandırıldığını görebiliriz. Yahudilik diğer dini inançlara göre kadına karşı tutumu daha katı olmuştur. İlk Hristiyanlıkta ise kadınlar sessizliği, iffeti ve yardımseverliği temsil etmişlerdir. Değişen koşullar içerisinde Hristiyanlığa ait bazı metinlerde erkeği yücelten ifadelere rastlamak mümkündür. Kimileri İslam’ dininin kadını yücelttiğini söylerken, kimileri ise erkeği üstün tuttuğunu söylemiştir. Benzer tartışma yıllardır İran’da da yaşanmaktadır. İran İslam Devrimi ile birlikte birçok sosyal alanda kadınlarla ilgili kökten değişikliğe gidilmiştir. Özellikle zorunlu başörtüsü konusu bugün bile ciddi sorunlara yol açmaktadır. Getirilen kurallara karşı çıkanlar ise bu durumun cinsiyet eşitsizliğine yol açtığını söylemişlerdir. Devrim sonrası dönemin koşullarına ve değişen liderlere göre bazı katı kurallar esnetilmiştir. Ancak zaman zaman ülkede halk ve polis arasında ciddi çatışmalar yaşanmaktadır. Kadın olgusu sorunsalını ortaya çıkaran faktörler tarihsel süreç içerisinde ortaya koyulmuş ve irdelenmiştir. İkinci aşamada ise İran İslam Devrimi’nden sonra rejimin kadınlara yönelik politikalarının arkasındaki faktörler belirtilmiş, kadınların bu politikalara karşı tutum ve davranışları irdelenmiştir. Bu konunun bugün bile İran’da ciddi tartışmalara ve hatta çatışmalara yol açması, konunun ne kadar önemli ve derin olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Egemen Kültür, Ataerkil Toplum, İran İslam Devrimi, Özgürlük

Kaynakça

• Afşar, B. ve Öğrekçi, S. (2015). Tarihsel Süreçte Kadının Gelişimi ve Ekonomideki Rolü: Toplayıcı Kadından Günümüz Kadınına Dönüşüm. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 17(1), 65-86. google scholar
• Afary, J. ve Anderson, K. B. (2015). Foucault ve İran Devrimi Toplumsal Cinsiyet ve İslamcılığın Ayartmaları. (çev: M. Doğan). (2. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi. google scholar
• Ağçoban, S. (2016). Kadın Olgusunun Kültürel Gelişimi ve İslam’da Kadın’ın Yeri Üzerine Tartışmalar. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2(1), 14-24 google scholar
• Aktaş, C. (1997). Devrim ve Kadın. 2. Baskı. İstanbul: Nehir Yayınları. google scholar
• Aktaş, G. (2013). Feminist Söylemler Bağlamında Kadın Kimliği: Erkek Egemen Bir Toplumda Kadın Olmak. Edebiyat Fakültesi Dergisi. 30(1), 53-72. google scholar
• Arıkan Sinkaya, P. (2010). İran İslam Cumhuriyetinde Kadın Meselesi ve İslamî Feminist Hareket. Akademik Ortadoğu Dergisi. 5(1), 43-67. google scholar
• BBC NEWS Türkçe, (2022). İran’da Başörtüsü Protestoları Nasıl Başladı, Kadınlar Ne Diyor? https:// www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-62204843. (Erişim Tarihi: 19.09.2022.) google scholar
• Başar, U. (2020). İran’da İslami Feminizm Hareketi. Ankara: İram Yayınları. google scholar
• Berktay, F. (1998). Kadın Olmak Yaşamak Yazmak. 3. Baskı. İstanbul: Pencere Yayınları. google scholar
• Berktay, F. (2000). Tek tanrılı Dinler Karşısında Kadın: Hristiyanlık’ta ve İslamiyet’te Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. 2. Baskı. İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Berktay, F. (2006). Tarihin Cinsiyeti (2. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları. google scholar
• Bilgin, R. (2013). Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26(1), 219-243. google scholar
• Birekul, M. (2021). İslam (Toplumun)da Kadın. (Ed: S. O. Gümrükçüoğlu). İbrahimî Dinlerde Kadın içinde (s.50-63). İstanbul: ABE Medya ve Yayıncılık. google scholar
• Cülük, A. (2018). İran İslam Devrimi ve Ulemanın Zaferi. Güvenlik Çalışmaları Dergisi. 20(1), 87-103. google scholar
• Dâvûd, E. (2021). Hadislerle İslam (4. Cilt). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. google scholar
• Diyanet Kuran Portalı. Nisâ Sûresi 34. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr /tefsir/Nisâ-suresi/527/34-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 21.11.2021). google scholar
• Diyanet Kuran Portalı. Bakara Sûresi 228. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr /tefsir/Bakara-suresi/228/221-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 22.11.2021). google scholar
• Diyanet Kuran Portalı. Bakara Sûresi 282. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr /tefsir/Bakara-suresi/289/282-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 22.11.2021). google scholar
• Diyanet Kuran Portalı. Hucurât Sûresi 13. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr /tefsir/Hucurât-suresi/4625/13-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 22.11.2021). google scholar
• Diyanet Kuran Portalı. Nisâ Sûresi 11. Ayet. https://kuran.diyanet.gov.tr /tefsir/Nisâ-suresi/504/11-12-ayet-tefsiri. (Erişim Tarihi: 22.11.2021). google scholar
• El-Hılo, M. (2020). İran Eşitlikçi Kadın Hareketleri Perspektifinden “Kadın Meselesinin” Açıklanması. İran Çalışmaları Dergisi. 4(1),149-180. google scholar
• Essehmerani, E. (1999). Toplum ve Dinlere Göre Kadının Kısa Tarihi. İstanbul: Nursan Yayınları. google scholar
• Euronews. (2022). İran’da Başörtüsü Krizi:Mahsa Amini Protestoları Nereye Gidiyor? Tahran Nasıl Tepki Veriyor? https://tr.euronews.com/2022/09/21/iranda-basortusu-krizi-mahsa-amini-protestolari-nereye-gidiyor-tahran-nasil-tepki-veriyor. (Erişim Tarihi: 21.09.2022). google scholar
• Evrensel, (2018). İranlı Ava Anlatıyor: İran’da Kadınların Öfkesi Örgütlü Güce Dönüşüyor. https:// www.evrensel.net /haber/348548/iranli-ava-anlatiyor-iranda-kadinlarin-ofkesi-orgutlu-guce-donusuyor. (Erişim Tarihi: 27.11.2021). google scholar
• Fekri, A. A. (2011). Tarihsel Gelişim Sürecinde İran Devrimi. (Yayına Haz: S. Çakır). İstanbul: Mızrak Yayınları. google scholar
• Filiz, Ş. (2008). Siyaset-Tarikat Gölgesinde Din ve Kadın. İstanbul: Aydınlık Toplum. google scholar
• Göz, A. C. (2008). İslami Feminizm: Feminizmle Uzlaşma mı veya Feminizme Meydan Okuma mı? Toplum ve Demokrasi Dergisi. 2(4), 201-210. google scholar
• Güler, H. (2006).. Humeyni Sonrası İran Sinemasında Kadın. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, Ortadoğu Sosyolojisi ve Antropolojisi Anabilim Dalı. İstanbul. google scholar
• Gürkan, S. L. (2021). Yahudilikte Kadın. (Ed: S. O. Gümrükçüoğlu). İbrahimî Dinlerde Kadın. içinde (s. 6-20). İstanbul: ABE Medya ve Yayıncılık. google scholar
• Habertürk. (2022). İran’da Gözaltına Alındıktan Sonra Ölen Kadının Cenaze Töreni Sonrası Protesto. https://www.haberturk.com /ankara-haberleri/28926173-iranda-gozaltina-alindiktan-sonra-olen-kadinin-cenaze-toreni-sonrasi-protesto?q=cache:F_HHvxbcm2MJ:https://www.haberturk.com/ ankara-haberleri/28926173-iranda-gozaltina-alindiktan-sonra-olen-kadinin-cenaze-toreni-sonrasi-protesto&cd=1&hl=tr&ct=clnk&gl=tr. (Erişim Tarihi: 19.09.2022.). google scholar
• Harman, Ö. F. (2021). Hristiyanlıkta Kadın. (Ed: S. O. Gümrükçüoğlu), İbrahimî Dinlerde Kadın içinde (24-48). İstanbul: ABE Medya ve Yayıncılık. google scholar
• İleri Haber. (2022). İran’da Kadınlar 8 Mart’a Hazırlanıyor: Tahammülümüz Kalmadı. https:// ilerihaber.org/icerik/iranda-kadinlar-8-marta-hazirlaniyor-tahammulumuz-kalmadi-137427. (Erişim Tarihi: 19.09.2022). google scholar
• Hukuk Ansiklopedisi. (2021). İran İslam Cumhuriyeti Anayasası. https://hukukbook.com/ tag/iran-islam-cumhuriyeti-anayasasi/. (Erişim Tarihi: 24.11.2021). google scholar
• Kahraman, L. (2014). İranlı Kadınların Toplumsal ve Siyasal Profili. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 17(2), 71-120. google scholar
• Kanat, F. (2006). İran Sinemasında Kadın: Kadın Temsili ve Kadın Yönetmenler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Televizyon Sinema Bölümü. Ankara. google scholar
• Katouzian, H. ve Şahidi, H. (2011). 21. Yüzyılda İran. (Çev: P. Güven). Ankara: Sitare Yayınları. google scholar
• Kurtulan, İ. (1996). Şeriat Düzeninde İranlı Kadınlar. Cumhuriyet Gazetesi. https://egazete.cumhuriyet. com.tr/ /katalog/192/1996/1/21/12. Erişim Tarihi: 27.11.2021. google scholar
• Leonhardt, D. (2022). Iran’s Ferocious Dissent. The New York Times. https://www.nytimes.com/ /2022/09/26/briefing/iran-protests-mahsa-amini.html. (Erişim Tarihi: 26.09.2022). google scholar
• Mengü, N. (2017). İnsanın Düşünmekten Canı Yanar Mı? İstanbul: Everest Yayınları. google scholar
• Okyar, O. (2017). İran’da Kadın Hakları: Uluslararası Sisteme Feminen Bir Bakış. Fe Dergi: Feminist Eleştiri. 9(1), 121-133. google scholar
• Önal, G. F. (2013). Orta Anadolu Türkülerinde Kadınlarımız. (Yayına Haz. G. Çamur Duyan, D. Şenol ve S. Yıldız). Aile ve Kadının Sempozyumu Bildiri Kitabı. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Önal, S. (2013). Kadının Değeri: Felsefi Bir Deneme (Yayına Haz: G. Çamur Duyan, D. Şenol ve S. Yıldız). Aile ve Kadının Sempozyumu Bildiri Kitabı. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Ulu, A. (2020). İran’da Sadece Kadınlardan Oluşan Müzik Grubu Dingo, Kitlelere Ulaşmak İçin Mücadele Ediyor. Medyascope. https://medyascope.tv/2020/09/18/iranda-sadece-kadinlardan-olusan-muzik-grubu-dingo-kitlelere-ulasmak-icin-mucadele-ediyor/. (Erişim Tarihi: 19.09.2022). google scholar
• Russell, B. (1998). Evlilik ve Ahlak (Çev: V. Eranus). İstanbul: Say Yayınları. google scholar
• Sağır, A. ve Demirağ, H. (2017). Din ve Gelenek Bağlamında Kadın ve Kadınlık Tartışmaları: Diyanet Hutbeleri Örneği (2006-2016). Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 6(3), 592-629. google scholar
• Sakallı Uğurlu, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus Kültürlerinde Namus ve Namus Adına Kadına Şiddet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar. Türk Psikoloji Yazıları Dergisi, 16 (32), 76-91. google scholar
• Sancar, S. (2016). Din, Siyaset ve Kadın İran Devrimi. 2. Baskı. Ankara: Nika Yayınevi. google scholar
• Sekmen, N. (2019). İslam ve Feminizm Temelinde Devrim Sonrası İranlı Kadınlar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, Ortadoğu Sosyolojisi ve Antropolojisi Anabilim Dalı. İstanbul. google scholar
• Şenol, D. ve Mazman, İ. (2013). Tarihi Bir Bakışla Çalışma Hayatında Kadın. (Yayına Haz: G. Çamur Duyan, D. Şenol ve S. Yıldız). Aile ve Kadının Sempozyumu Bildiri Kitabı. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Taflıoğlu, M. S. (2010). Humeyni İran İslam Devrimi Şah Nasıl Mat Oldu? Ankara: Kripto Kitaplar. google scholar
• Takeyh, R. (2009). Gizli Devrimler Ülkesi İran. (Çev: C. Küçük). İstanbul: Karakutu Yayınları. google scholar
• Tandoğan, Ş. M. (2021). İran’da Kadın Hareketleri: Beyaz Çarşamba Hareketi Örneği. İran Çalışmaları Dergisi. 5(2), 205-234 google scholar
• Taşkın, Y. (2008). Devrim Sonrası İran’da Siyaset: Aktörler, Stratejiler ve Gelecek. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. (39), 21-53. google scholar
• Tirmizi. (2021). Hadislerle İslam. 4. Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. google scholar
• Topcan, Ö. (2010). Yahudilik ve Hristiyanlık Din Geleneklerinde Toplumsal Cinsiyet (Geleneksel Dinler Otoritesine Feminist Bakış). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı. Ankara. google scholar
• Tulunay, Z. M. (2006). İran ve Mısır’da Kadın Hareketleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Araştırmaları Enstitüsü, Ortadoğu Sosyolojisi ve Antropolojisi Anabilim Dalı. İstanbul. google scholar
• Turğut, F. (2017). Tarihsel Süreçte Aile Kurumunun Dönüşümü ve Geleceğe Yönelik Çıkarımlar. Medeniyet ve Toplum Dergisi. 1(1), 93-117. google scholar
• Yeniçağ, (2022). İran’da Başörtüsünü Çıkartan Genç Türk Kızı Kurşuna Dizildi. https://www. yenicaggazetesi.com.tr/ protestolara-katilmisti-iranda-basortusunu-cikartan-genc-turk-kizi-kursuna-dizildi-581779h.htm. (Erişim Tarihi: 26.09.2022). google scholar
• Yeter, E. (2015). Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadının Öznelliği ve Din. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 15(2), 189-210. google scholar