II. DÜNYA SAVAŞINDA TÜRKİYE’DE GÖNÜLLÜ HEMŞİRELİK KURSLARI

Yıl 2018, Sayı: 16, 7 - 30, 27.04.2018

Gülhan Seyhun

Öz

Bu
araştırmada, İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye’de açılan gönüllü hemşirelik
kurslarının, hemşireliğin gelişimi açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma
yöntemi olarak veri toplama tekniği kullanılarak birincil ve ikincil kaynaklar,
dönemin resmi belgeleri, arşivleri ve politikaları taranmıştır. Bu verilerin
değerlendirilmesinde ilişkisel tarama modeli benimsenerek nitel araştırma
yönteminde kullanılan niçin ve nasıl sorularına cevap aranmıştır. Türkiye,
İkinci Dünya Savaşı’na fiili olarak girmemiştir, ancak seferberlik ilan
edilmese de, savaşa girilecekmiş gibi orduyu hazırlamıştır. İkinci Dünya Savaşı
topyekûn bir savaş olduğundan hazırlıklar da topyekûn olmuştur. Buna yönelik
olarak ordunun asker sayısı arttırılmıştır. Savaş durumunda ordunun hemşire
ihtiyacı da başta Kızılay ve askeri hastaneler tarafından açılan ve sonradan
Yardımsevenler Cemiyeti tarafından desteklenen gönüllü hemşirelik kursları ile
yetiştirilmiştir. Başta Ankara ve İstanbul olmak üzere, başka şehirler de
açılan bu kurslarda, yüzlerce gönüllü hemşire yetişmiştir. 1939’da başlayan
kurslar 1944’te son bulmuştur. Yardımsevenler Cemiyeti’nde aktif olarak görev
alan Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün eşi Mevhibe İnönü de gönüllü hemşire
diploması almıştır. Sonuç olarak savaşa hazırlık için eğitilen gönüllü
hemşireler Türkiye’de hemşirelik hizmetinin bir dönem ihtiyacını karşılamış ve
toplumda hemşireliğe değer verilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Diğer yandan
Yardımsevenler Cemiyetinin bu alandaki faaliyetleri toplumda hemşirelik
mesleğine karşı farkındalığı arttırmış ve hemşirelikte eğitime katkı
sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Hemşirelik Eğitimi, Kızılay, Kadın, Hemşirelik Tarihi, Hemşirelik Mevzuatı

VOLUNTEER NURSING COURSES IN THE SECOND WORLD WAR IN TURKEY

Öz

The aim of this study to analyze thev
olunteer nursing courses of the Second World War period opened in Turkey, in
terms of the development of nursing. Primary and secondary sources, official
documents, archives and policies of the period were screened using data
collection technique as a research method. The relational screening model was
adopted in the evaluation of this data. The answers to the questions of why and
how used in the qualitative research method were sought. Turkey was not
actively involved in the Second World War, but, even though mobilization was
not declared, there were preparations as if the army entered the war. As the
Second World War was a total war, the preparations were also total. For this
purpose, the number of soldiers in the army was increased. In the event of war,
the nursing needs of the army were also met with voluntary nursing courses
opened by the Red Crescent and military hospitals and later supported by the
Charity Society. Hundreds of volunteer nurses were trained in these courses,
which were opened in other cities, especially in Ankara and Istanbul. The
courses that started in 1939 ended in 1944. The President İsmet İnönü’s Wife
Mevhibe İnönü, who actively participated in the Charity Society, also received
a volunteer nurse diploma. As a result, volunteer nurses trained for war
preparation met the needs for some time nursing services in Turkey and played
an important role in valuing nursing in society. On the other hand, the
Activities of the Charity Society increased awareness of the nursing profession
in society and contributed to education in nursing.

Anahtar Kelimeler

World War II, Education of Nursing, The Red Crescent, Woman, History of Nursing, Nursing Legislation

Kaynakça

• TBMM ZC, D: 7, İ: 28, 26. 5. 1943, C: I, s. 255-256.
• TBMM ZC, D: 7, İ: 64, 28. 5. 1945, C: 1, s. 427.
• TBMM ZC, D: 7, İ: 60, 24. 5. 1944, C: 1, s. 234-240.
• TBMM ZC, D: 7, İ: 64, 28. 5. 1945, C: 1, s. 421-436.
• TBMM ZC, D: 7, İ: 19, 26. 12. 1945, C: 1, s. 462-481.
• “1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun, 14 Nisan 1928”. (1928). TBMM Kavanin Mecmuası, Devre III, İçtima 1, C. 6, 2. Bs. Ankara: TBMM Matbaası, s. 85-94.
• “3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanunu, 16 Haziran 1939”. (1939). TBMM Kavanin Mecmuası, Devre VI, İçtima Fevkalade, C. 20. Ankara: TBMM Matbaası, s. 545-565.
• “Asker Hastaneleri İdare Talimatı”. (1938). İstanbul: Milli Müdafaa Vekâleti Sıhhat İşleri Dairesi Yayını.
• “Her Sınıfa Mahsus Sıhhiye Hizmeti Talimnamesi”. (1948). Ankara: 3. bs., Genelkurmay Başkanlığı Yayını.
• “Milli Müdafaa Mükellefiyeti Nizamnamesi, 27 Haziran 1940,”. (1940). Resmi Gazete, S: 4546, s. 14146-14147.
• “Teşkilatı Sıhhiye-i Askeriye Nizamnamesi, 25 Ağustos 1326”. (1936). Karakoç Sarkis, Sicilli Kavanin, Kanunlar, Nizamlar, Talimatlar, C: 16, s. 166-174.
• Akgün, S.K. ve Uluğtekin, M. (2002). Hilal-i Ahmer’den Kızılay’a. Ankara.
• Ataç, A. (1996). Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Başer, M. (1996). Osmanlı Devri ve İstiklal Harbinde Hemşirelik. Türkiye’de Hemşirelik ve Gelişimi Tarihi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını.
• Demirhan, A. (1982). Kısa Tıp Tarihi. Bursa: Bursa Üniversitesi Basımevi.
• Korkut, Ş. (1945). Harp Cerrahisi. Ankara: Başbakanlık Devlet Matbaası, s. Önsöz.
• Kuntman, MD. Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları. (2009). Derleyen: Metin Özata, Ankara: Gnkur. ATASE Yayını.
• Özbay, K. (1976). Türk Asker Hekimliği Tarihi. İstanbul: C: II.
• Özbay, K. Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri. (1981). İstanbul: Yörük Basımevi, C: III,1. Kitap.
• Şen, M. (1998).“İkinci Dünya Savaşı’nda İzmir’de Uygulanan Sivil Savunma Önlemleri ve İtalyan-İngiliz Esirlerinin Değişimi”. Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Ankara: Genelkurmay ATASE yayınları, s. 398-399.
• Ağırbaş, İ. (Güz 2011). Atatürk Dönemi Sağlık Politikası. Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, S.48, s. 733-748 . Akandere, O. (2002). Hilal-i Ahmer Hastabakıcılık (Hemşirelik) Okulunun Açılması ve İlk Mezunları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2002), Sayı: 8, 5-45,
• Başağaoğlu, İ. (2008). Ord. Prof. Dr. Akil Muhtar Özden’in Hayatı ve Türk Tıbbına Katkıları. Klinik Gelişim Dergisi, İlaç Etkileşimleri Özel Sayısı, cilt 21, sayı 2, s. 83-7.
• Metintaş, MY., Önder, S. ve Elçioğlu, Ö. (2013). Cumhuriyet Döneminde kurumsallaşan bir temel sağlık hizmet alanı: hemşirelik. Turkiye Klinikleri J Med Ethics;21(2):106.
• Oruz .İ. (1941, 15 Haziran). “Türk Kadınının Milli Vazifesi”. Savaş, S. 29, s. 4.
• Özcan, M. ve Ülker D. Uluslararası Hemşirelik Konseyi 1937 yılı kongresi ve Türk Hemşireler. (2014). Lokman Hekim Journal, 4(3):64
• Sarı, N. Ve Özaydın, Z. (Nisan 1992). Dr. Besim Ömer Paşa ve Kadın Hastabakıcı Eğitiminin Nedenleri (I). Sendrom, s. 10-11.
• Turan, N., Öztürk, A., Kaya, H.ve Aştı, A. (2011). Toplumsal Cinsiyet ve Hemşirelik. Maltepe Üniversitesi, Hemşirelik Bilim ve Sanat Dergisi, Cilt:4, sayı:1, s. 168.
• Ulusoy, MF. (1998). Türkiye’de Hemşirelik Eğitimi’nin Tarihsel Süreci. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(1), s. 2.
• Akşam. (1940, 16 Haziran). “Kızılay Cemiyeti Umumi Merkezinden;” s. 8.
• Akşam. (1940, 4 Haziran). “Gönüllü Hastabakıcı Hemşireler”, s. 4.
• Cumhuriyet. ( 1944, 20 Nisan). “Ankara’da Açılan Hastabakıcı Kursu”, s. 1
• Cumhuriyet. (1941, 28 Nisan). “Yardımcı Hemşirelere Dün Diploma Verildi”, s.1-3
• Cumhuriyet. (1941, 3 Mayıs). “Ankara’da Gönüllü Hastabakıcı Kursu Dün Merasimle Açıldı”, s. 1, 5.
• Cumhuriyet. (1941, 9 Mayıs). “İstanbul’da 1700 Gönüllü Hastabakıcı Hemşire Yetiştirilecek”, s. 2.
• Cumhuriyet. (1944, 16 Kasım). “Gönüllü Hastabakıcılar”, s. 1.
• Tasvir-i Efkâr. (1940, 06 Eylül). “Askerlik”, s. 4.
• Ulus. (1940, 12 Mayıs). “Askerlik İşleri, Hastabakıcılık Kursları”, s. 2, 7.
• Ulus. (1940, 6 Şubat). “Gönüllü Hastabakıcılık Kursu Bitti”, s. 1
• Ulus. (1941, 17 Haziran). “Etlik Sıhhiye Deposundaki Çalışmalar”, s. 2.
• Ulus. (1941, 2 Haziran). “Bursa Yardımsevenler Cemiyeti’nin Faaliyetleri”, s. 5.
• Ulus. (1941, 31 Mayıs). “Üniversiteli Kızlar İçin Hastabakıcı Kursları”, s. 2.
• Ulus. (1941, 4 Mayıs). “Ordu Hizmetinde Çalışan Kadınlar”, s. 2.
• Ulus. (1941, 4 Mayıs). Türk Kadınını Vazifeye Davet”. s. 1.
• Ulus. (1944, 11 Nisan). “Gönüllü Hastabakıcı Kursunda Ameli Dersler Başladı”, s. 1.
• Ulus. (1944, 12 Mayıs). “1 No.lı Diploma Sayın Bayan İnönü’ye Verildi”, s. 1, 3.
• Ulus. (1944, 18 Mart). “Hastalardan Birinin Yarasıyla Sayın Bayan İnönü Bizzat Meşgul Oldu”, s. 1.
• Ulus. (1944, 19 Nisan). “Gönüllü Hastabakıcı Kursunda Dün Ameli Derslere Devam Edildi”, s. 1.
• Ulus. (1944, 2 Mart). “Numune Hastanesinde Hastabakıcılık Kursu Dün Çalışmağa Başladı”, s. 1.
• Ulus. (1944, 27 Şubat). “Gönüllü Hastabakıcı Kursunun Hazırlığı Bitti”, s. 1, 2.
• Vatan. (1940, 10 Eylül). “Askerlik İşleri, Şubeye Davet, Üsküdar Askerlik Şubesinden” s. 4.
• Vatan. (1940, 12 Aralık). “Askerlik İşleri, Hastabakıcılık Kursları”, s. 3.
• Vatan. (1940, 25 Kasım). “Askerlik İşleri, Fatih Askerlik Şubesinden”, s.4.
• Vatan. (1941, 1 Haziran). “Türk Kadınına Halide Edip Bir Konferans Verecek”, s. 2.
• Vatan. (1941, 10 Haziran). “Gönüllü Hastabakıcı Kursu”, s. 2.
• Vatan. (1941, 10 Mayıs). “Vatan Müdafaasında Kadınlarımız; Yardımsevenler Cemiyeti İdare Heyetile Neşriyat Kolu Dün Toplanarak Bazı Kararlar Aldı”, s. 1, 5.
• Vatan. (1941, 11 Mayıs). “Gümüşsuyu Askeri Hastanesi Baştabipliğinden”, s. 6.
• Vatan. (1941, 11 Mayıs). “Yardım Sevenler Cemiyeti, Hastabakıcılık Kurslarına Talebe Kaydına Başlandı”, s. 2.
• Vatan. (1941, 13 Mayıs). “Gönüllü Hastabakıcılar, İlk Kurs Dün Gümüşsuyu Hastanesi’nde Tedrisata Başladı”, s. 2.
• Vatan. (1941, 15 Mayıs). “Yardımsevenler Cemiyeti’nde, Prof. Halide Edip’in Başkanlığındaki Toplantıda Türk Kadınlarının İçtimai Vazifelerine Dair Konferanslar Verilmesi Kararlaştırıldı”, s. 2.
• Vatan. (1941, 16 Mayıs). “Yardım Sevenler Cemiyeti, Yedi Kişilik Faal Heyet, Gönüllü Hastabakıcı Kursları Hakkında Görüşmek Üzere Bugün Toplanacak”, s. 2.
• Vatan. (1941, 17 Mayıs). “Tıp Fakültesi Kız Talebeler, Gönüllü Hastabakıcılık Kurslarında Hocalık Yapacaklar”, s. 2.
• Vatan. (1941, 23 Mayıs). “Konferans”, s. 5.
• Vatan. (1941, 24 Mart). “Samsunda Hastabakıcılık Kursu”, s. 2.
• Vatan. (1941, 27 Mayıs). “Yardım Sevenlerin Faaliyeti, Gönüllü Hemşirelik İçin Müracaat Eden Genç Kızlar Üç Binden Fazla”, s. 2
• Vatan. (1941, 28 Nisan). “Milli Şefimizin Fotoğrafları Beyoğlu Halkevine Talk edildi; Hastabakıcılık Kursunu Bitiren 97 Bayana Diplomaları Verildi”, s. 1-2.
• Vatan. (1941, 3 Mayıs). “Yardımsevenler Birliği, Nizamnamede Bazı Tadilat Yapıldı, Kadınlarımız Cephe ve Pasif Korunma İşlerinde de Çalışacaktır”, s. 2.
• Vatan. (1941, 30 Mayıs). “Gönüllü Hastabakıcı, Hastabakıcı Muallimi Yetiştirmek İçin İki Kurs Açıldı”, s. 2.
• Vatan. (1941, 30 Nisan). “Bayan İnönü Yardım sevenler İstanbul Şubesi Mensuplarına iltifatta Bulundular” , s. 1.
• Vatan. (1941, 30 Nisan). “Matbuat Müntesibi Kadınlarımızın Toplantısı”, s. 5.
• Vatan. (1941, 31 Mayıs). “Gönüllü Hastabakıcılar, İstanbul Kadını Memleket Müdafaasında Vazifeye Davet Ediliyor”, s. 2.
• Vatan. (1941, 4 Haziran). “Yardımsevenler Cemiyeti Programlı Bir Şekilde Çalışıyor; Yarın Prof. Halide Edip Bir Konferans Verecek”, s. 2.
• Vatan. (1941, 6 Haziran). “Gönüllü Hastabakıcılık Kursları Açılıyor”, s. 2.
• Vatan. (1941, 6 Haziran). “Halide Edip’in Konferansı; Profesör Çiçek ve Çelenk Paralarının Hayır Müesseselerine Verilmesini Tavsiye Etti”, s. 1,5.
• Vatan. (1941, 7 Mayıs). “Yardımsevenler Cemiyeti İstanbul Şubesi Dünkü Toplantıda Mühim Kararlar Aldı”, s. 1, 5.
• Vatan. (1941, 9 Mayıs). “İstanbul Kadını Vazifesi Başında; Hastanede çalışacak kadın, Çocuk Kampları Gönüllü Hastabakıcılık İçin Program Hazırlanıyor”, s. 1.
• Vatan.(1941, 18 Haziran). “Gönüllü Hastabakıcı; Kursların Sayısı Fazlalaştırılıyor”, s. 2.