MODERNLEŞMEYİ SEMBOLLER ÜZERİNDEN OKUMAK: SON DÖNEM OSMANLI KADIN KIYAFETİNDE DEĞİŞİM ve TOPLUMSAL TARTIŞMALAR

Yıl 2013, Sayı: 12, 0 - , 09.07.2015

Namık Turan

Öz

Gelenek ve değişim arasındaki çatışma alanlarından birini oluşturan kıyafet yeni bir uygarlık alanına uyum sağlama çabasındaki Osmanlı toplumunun tartışma konularından biridir. II. Mahmud’un reformları erkek kıyafetinde yeni bir görünümü ortaya çıkarırken kadın kıyafetine dair gelişim süreci Tanzimat sonrasında yeni yaşam biçimine bağlı olarak biçimlenmiştir. Daha çok kentli kadının geleneksel görünümünden uzaklaşması biçiminde algılanan süreç özellikle 1908 sonrasında yoğun bir mücadele alanını oluşturmuştur. Kadını modernleşmenin objelerinden biri olarak gören anlayış Batıcı ya da muhafazakar yazarların bu olgu karşısındaki tutumlarında belirleyici olmuştur. Bu makalede söz konusu tavır dönemin aydınlarının yazdıklarından yola çıkarak incelenmektedir.

Anahtar Sözcükler: Kadın, Kıyafet, Modernleşme, Sembol, Aydın

READING MODERNISATION THROUGH SYMBOLS: CHANGE IN THE LATE OTTOMAN WOMEN’S OUTFIT AND SOCIAL DISCUSSIONS

Cloth as one of the conflict areas between tradition and change, was a discussion subject of the Ottoman society which was trying to adapt to a new civilization area. While the reforms of II. Mahmud created a new look in men’s dress, the evolution process of women’s dress was shaped in post-Tanzimat period depending on the new way of life. This evolution process, which was rather understood as the moving away of urban women from their traditional look, especially became an intense struggle area after 1908. The perception of women as one of the objects of modernization, influenced the positions of Western-oriented or conservative writers vis-à-vis this subject. The article will examine this attitude based on the writings of the intellectuals of the period.

Keywords: Woman, Dress, Modernisation, Symbol, Intellectual

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Darü’l Hilafet’il Aliye Medresesi Malumat-ı Hukukiye Müderrisi Urfalı Mahmut Kamil, “İlm-i İçtimaa Nazaran Tesettür-i Nisvan”, İ’tisam, sa. 25, 15 Mayıs 1335, s. 184-186.
• “Darülfünun Öğrencilerinin Mektubu”, İ’tisam, sa. 23, 31 Nisan 1335, s. 148- 153.
• “Direkler Arasında. Hanımların Otomobille Gece Piyasaları”, Sebilürreşad, V, s. 26-28, 16.9.1910.
• Abdullah Cevdet, “Tesettür Mes’elesi”, İçtihad, 10 Ağustos 1327, no. 29, s. 810- 811.
• Abdullah Cevdet, İçtihad’ın İçtihadı, Ed. Mustafa Gündüz, Lotus Yayınları, An- kara 2008.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezakir1-12, Yay. Haz. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1953.
• Ahmed Şirani, “Bir Cü’ret-i Cahilane II”, İ’tisam, sa. 20, 10 Nisan 1335, s. 97- 102.
• Ahmed Şirani, “Kadınlığın Hayat-ı İçtimaiyesine İndirilen Darbeler II”, İ’tisam, sa. 16, 13 Mart 1335, s. 34-37.
• Ahmet Hamdi Akseki, “Tesettür ve Kadın Hakları Konusunda Bilinmesi Elzem Hakikatlar”, Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi, Haz. İsmail Kara, Kitabevi Ya- yınları, c. 2, s. 279-290.
• Aişe Makbule, “Sebilürreşad Ceride-i İslamiyesi…”, Sebilürreşâd, 9 Kanun-ı Sâni 1329, sa. 280, s. 308.
• Alkan, Mehmet Ö.; “Tanzimat’tan Sonra Kadın’ın Hukuksal Statüsü”, Toplum ve Bilim, İstanbul 1990, sayı 50, s. 85-95.
• Aydın, Mehmet Akif; İslam-Osmanlı Aile Hukuku, MÜİF. Yayınları, İstanbul 1985.
• Barkan, Ömer Lütfi; “Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi”, Türkiye’de Toprak Meselesi, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980 s. 352-357.
• Bekiroğlu, Nazan; Şâir Nigâr Hanım Güftesi Garplı Bestesi Şarklı, Timaş Yayın- ları, İstanbul 2008.
• Berktay, Fatmagül; Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, İstanbul 2010.
• Berktay, Fatmagül; “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Özneleri, Simgeleri, Küs- künleri: Kadınlar”, söyleşi: Ece Zerman, Toplumsal Tarih, Ekim 2008, sayı 178, s. 38-44.
• Bulut, Faik; İttihat ve Terakki’de Milliyetçilik, Din ve Kadın Tartışmaları, Su Yayınları, İstanbul 1999, 2 c.
• Canbaz, Firdevs; Fatma Aliye: Fatma Aliye’nin Eserlerinde Kadın Sorunu, Ti- maş Yayınları, İstanbul 2010.
• Caporal, Bernard; Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1982.
• Cebeci, Dilaver, Tanzimat ve Türk Ailesi: Sosyal Değişme Açısından Tanzimat İstanbul’unda Türk Ailesi Üzerine Bir İnceleme, Ötüken Yayınları, İstanbul 1993.
• Celal Nuri, Kadınlarımız, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• Cox, Samuel Sullivan; Bir Amerikan Diplomatının İstanbul Anıları, çev. Gül Ça- ğalı Güven, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2010.
• Çakır, Serpil; Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 2011.
• Çıkla, Selçuk; Roman ve Gerçeklik Bağlamında Kültür Değişmeleri ve Servet-i Fünûn Romanı, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• De Amicis, Edmondo; Constantinople, Foreword by Umberto Eco, Hesperus Press, London 2005.
• Debus, Esther; Sebilürreşâd: Kemalizm Öncesi ve Sonrası Dönemdeki İslamcı Muhalefete Dair Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Libra Yayıncılık, çev. Atilla Dirim, İstanbul 2009, s. 61-62.
• El Saadavi, Neval; Havva’nın Örtülü Yüzü, çev. Sibel Özbudun, Anahtar Yayın- ları, İstanbul 1991.
• El Saadavi, Neval; The Hidden Face of Eve: Women in the Arab World, Beacon Press, Boston 1980.
• Ercan, Yavuz; “Osmanlı İmparatorluğunda Gayrı Müslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku”, OTAM., Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 1990, I/I: s. 117-125.
• Ercilasun, Bilge; “Ömer Seyfettin’e Göre Tesettür ve Edebiyat”, 100. Yılında II. Meşrutiyet Uluslararası Sempozyumu: Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009, s. 365-389.
• Fatma Aliye, Osmanlı’da Kadın: Cariyelik, Çokeşlilik, Moda, Yay. Haz. Orhan Sakin, Bizim Kitaplar, İstanbul 2009.
• Fleischmann, Ellen L.; “The Other Awakening: The Emergence of Women’s Mo- vements in the Modern Middle East 1900-1940”, Social History of Women and Gender in the Modern Middle East, Ed. Margaret L. Meriwether and Ju- dith E. Tucker, Westview Press, 1999, s. 89-134.
• Garnet, Lucy M. J.; Türkiye’nin Kadınları ve Folklorik Özellikleri, çev. Nurettin Elhüseyni, Oğlak Yayınları, İstanbul 2009.
• Genceli, Sabir; “Azerbaycan’da Kadın Hareketinin Sosyo-Kültürel Hayattaki Rolü”, Sazın, Sözün, Ateşin Ülkesi Azerbaycan, Ed. Büşra Ersanlı-Hüsamettin Mehmedov, Da Yayıncılık, İstanbul 2004, s. 34-38.
• Göle, Nilüfer; Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme, Metis Yayınları, İstan- bul 2010.
• Gündüz, Mustafa; II. Meşrutiyet’in Klasik Paradigmaları: İçtihad, Sebilürreşad ve Türk Yurdu’nda Toplumsal Tezler, Lotus Yayınları, Ankara 2007.
• H. Mahmut, “Asırlarca Evvel Tamamen Halledilmiş Bir Mesele”, Hayrü’l Ke- lam, 1/18, Mart 1330, s. 140-141.
• Hafız Baki, “Mağlubiyetimizi Dinsizlik ve Adem-i Tesettür’de Aramalıyız”, İ’tisam, sa. 41, 11 Eylül 1335, s. 445-447.
• Hamadeh, Shirine; Şehr-i Sefa 18. Yüzyılda İstanbul, çev. İlknur Güzel, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Hanımlara Mahsus Gazete Seçki 1895-1908,, Haz. Mustafa Çiçekler/ Fatih Andı, Kadın Eserleri Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2009.
• Hanioğlu, M. Şükrü; Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul 1981.
• İzmirli İsmail Hakkı, “Tesettür Meselesinin Turuk-ı Halli”, Sebilürreşâd: XII, s. 78-80, 9.4.1914. Debus, age., s. 63-64.
• Jianu, Angela; “Kadınlar, Moda ve Avrupalılaşma: Eflak-Boğdan, 1750-1830”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları: Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih, Ed. Amila Buturovic- İrvin Cemil Schick, çev. Güliz Enginsoy, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009, s. 211-240.
• Kansu, Aykut; 1980 Devrimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• Kara, İsmail; “İslamcılık Hareketi ve İlmiye”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Ed. Sabahattin Şen, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995, s. 306-307.
• Kars, Zafer; 1908 Devriminin Halk Dinamiği, Kaynak Yayınları, İstanbul 1997.
• Kılıçzade Hakkı, “Pek Uyanık Bir Uyku”, İçtihad, 21 Şubat 1328, No. 55, s. 1226-1228, İçtihad, 7 Mart 1328, No. 57, s. 1261-1264.
• Kılıçzade Hakkı, “Tamamen Hallolunmadıkça Bitmeyen Bir Mes’ele”, İçtihad, 6 Şubat 1329, no. 92-3, s. 2069.
• Kocabaşoğlu, Uygur; Hürriyet”i Beklerken İkinci Meşrutiyet Basını, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Kurnaz, Şefika; Osmanlı Kadın Hareketinde Bir Öncü Emine Semiye, Timaş Ya- yınları, İstanbul 2008.
• Mehmed Fahreddin, “Feminizm Mes’elesi”, Sebilürreşâd, 18 Mayıs 1328, c. 1-8, sa. 13-195, s. 235-236.
• Meriç, Nevin; Osmanlı’da Gündelik Hayatın Değişimi: Adab-ı Muâşeret, Kak- nüs Yayınları, İstanbul 2000.
• Muhammet Ferit Vecdi, “Kadınlara hürriyet-i mutlaka vermek isteyenlerin elin- den vay o biçarelerin başına ” Sebilürreşâd: XI, s. 103-104, 130-132, 23.10.- 6.11.1919.
• Musahipzade Celal, Eski İstanbul Yaşayışı, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1946.
• Mustafa Fevzi, “Müslümanlıkta Kadınlık ve Tesettür”, Ceride-i Sofiye, 10 Mart 1335, sayı 157, s. 527-528.
• Müftüzade Mahmut Esat, “Tesettür-i Nisvan Hakkında Son”, Sebilürreşâd: XI, s. 289-290, 16.1.1913.
• Odabaşı M. Erkem, “Beyoğlu Bizi Yutuyor”, Hayrü’l Kelam, 2/ 28, 15 Mayıs 1330, s. 221-222.
• Okay, Orhan; Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Mithat Efendi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
• Oktay, Cemil; Siyaset Bilimi İncelemeleri, Alfa Yayınları, İstanbul 2003.
• Ortaylı, İlber; “Osmanlı Toplumunda Aile”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim, Turhan Yayınları, Ankara 2004.
• Ortaylı, İlber; İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul 1983.
• Ortaylı, İlber; Osmanlı Toplumunda Aile, Pan Yayınları, İstanbul 2000.
• Özdiş, Hamdi; Osmanlı Mizah Basınında Batılılaşma ve Siyaset 1870-1877, Lib- ra Yayınları, İstanbul 2010.
• Pappe, Ilan; Ortadoğu’yu Anlamak, çev. Gül Atmaca, NTV Yayınları, İstanbul 2009.
• Salahaddin Asım, Osmanlı’da Kadınlığın Durumu, Arba Yayınları, İstanbul 1989.
• Sevin, Nurettin; Onüç Asırlık Türk Kıyafet Tarihine Bir Bakış, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.dı.
• Şeyhülislam Musa Kazım, “Hürriyet-Müsavat”, Sırat-ı Müstakim, sa. 1-3, 1326.
• Yılmaz, Fethi; “Osmanlı Devleti’nde Gayrı Müslimlerin Giyim Kuşamlarını Dü- zenleyen Kanunlar”, Naskali, Emine Gürsoy (Ed.), Ayakkabı Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003, s. 201-209.
• Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğitim Yayınları, İstanbul 1976.