Auf den Fussspuren eines deutschen Geowissenschaftlers in Istanbul (1915-1918): Prof. Dr. Walther Penck

Year 2019, Volume: 20 Issue: 2, 1 - 58, 03.07.2019

M. Namık Yalçın Gerhard Walther Penck

Abstract

KURZFASSUNG

Universitätsdozent Dr. Walther Penck aus Leipzig
wurde im Oktober 1915 an die Universität Istanbul als ordentlicher Professor
der Mineralogie und Geologie berufen. Zusammen mit Hamit Nafiz Bey (Pamir), der
ihm als Assistent beiseite gestellt wurde, hat er das Geologisch Mineralogische
Institut der Universität Istanbul gegründet. Penck und Hamit Nafiz Bey fingen
sofort an, einen neuen und modernen Lehrplan auszuarbeiten und zugleich die
ersten geologischen Forschungsarbeiten auszuführen. Nach drei Jahren ging Prof.
Penck zusammen mit seiner Familie nach Deutschland, um sich wegen seiner
Malariaerkrankung weiterbehandeln zu lassen. Er konnte aber nicht wieder
zurückkehren, da erst die chaotischen Umstände der Nachkriegszeit und dann die
Regelungen der Alliierten es nicht zugelassen haben. Dieser Artikel wurde
verfasst, um diese Periode der Geschichte der Geologie in der Türkei zu
beleuchten und mit Hilfe von Dokumenten aus dem Familienarchiv Penck gewisse
Einschnitte aus dem Leben eines deutschen Gelehrten und seiner Familie in
Istanbul darzustellen.

ÖZ

1915 yılında İstanbul Darülfünuna Jeoloji ve Mineraloji Müderrisi
olarak atanan Doçent Dr. Walther Penck, asistan olarak görevlendirilen Hamit
Nafiz (Pamir) Beyle birlikte İlmül-arz Dar-ül Mesaisi’ni (Jeoloji Enstitüsünü)
kurarak, Türkiye’de ilk sistematik jeoloji eğitimi ve araştırmalarını
başlatmıştır.

 Dönemin zor arazi şartlarında yapılan
çalışmaların sonucunda Penck yakalandığı sıtma hastalığının tedavisi için 1918
yılı yaz başlarında Almanya’ya gitmek zorunda kalmıştır. Türkiye’ye dönme
çabaları, önce harp yıllarının sonundaki karmaşıklıklar, sonra da savaştan
mağlup çıkan Osmanlı İmparatorluğu bünyesindeki tüm Alman unsurlarının
faaliyetlerine İtilaf Devletlerince son verilmesi nedeniyle sonuçsuz kalmıştır.

Bu makalede Prof. Dr. Penck’in
İstanbul’da geçirdiği üç yıllık dönemin az bilinen veya hiç bilinmeyen
yönlerine ve Jeolojinin ülkemizdeki tarihçesine, Penck Ailesinin kişisel
arşivinde günümüze kadar korunmuş belgelerin yardımıyla, ışık tutulmaya
çalışılmıştır.

Keywords

İstanbul Darülfünunu, Jeoloji Mineraloji Enstitüsü, Prof. Dr. Walther Penck, Türkiye’de Jeolojinin Tarihçesi, Geologisch-Mineralogisches Institut, Geschichte der Geologie in der Türkei

Footprints of a German Geoscientist in Istanbul (1915-1918): Professor Dr. Walther Penck

Abstract

Privat Dozent Dr. Walther Penck was one of the
German scholars, who were invited in 1915 to Istanbul, in order to reformize
and improve the education at Istanbul Darülfünunu (Istanbul University).  He was appointed as the Professor of Geology
and Mineralogy and had founded together with his assistant Hamit Nafiz (Pamir)
Bey the Institute of Geology and Mineralogy. This establishment dates the
beginning of a systematic education and research of geology in Turkey.

For the treatment of malaria Penck was forced
to go to Germany in the early summer of 1918. His attempts to return to Turkey
remained inconclusive due to the chaotic conditions at the end of the war and
due to the capitulation regulations of the Alliance.

In this paper, with the help of some documents
from the archive of Penck’s Family, we will try to shed light on unknown and/or
less known items of the three years until 1918, he spent in Istanbul.

Keywords

Istanbul Darülfünunu, Institute of Geology and Mineralogy, Prof. Dr. Walther Penck, History of Geology in Turkey

References

• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi 1 - Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009.
• Dölen, Emre. İstanbul Darülfünunu’nda Alman Müderrisler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2013
• Kadıoğlu, Sevtap. “Walther Penck’in Türkiye’deki Çalışmaları.” İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi 20, 1 (2007): 1-18.
• Kossmat, Franz. “Walther Penck†.” Zentralblatt für Mineralogie Geologie und Paläontologie (1924): 123-127.
• Penck, Albrecht. “Vorwort” in Die Morphologische Analyse (Walther Penck). Stuttgart: Verlag von J. Engelhorns, 1924, s. VII-XVII.
• Penck, Walther. “Das geologisch-mineralogische Institut der Universität Konstantinopel.” Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin (1918): 344-345.
• Seibold, Ilse ve Eugen Seibold. “Walther Penck 1921: Plaene für eine deutsche Pazifik-Expedition”. International Journal of Earth Sciences-Geologische Rundschau 84, (1995): 860-864.
• Yalçın, M. Namık. “Addendum.” İstanbul Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yerbilimleri Dergisi, 20, 1 (2007): 19-20.
• Yalçın, M. Namık. “100. Yılın Hikâyesi-İstanbul Darülfünunu Arziyat Dar-ül Mesaisi’nden İstanbul Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’ne (1915-2015).” İstanbul Üniversitesinde Jeoloji-Bir Asırlık Geçmiş. Editör M. Namık Yalçın. İstanbul: Gürsoy Grup Kültür Yayınları No.4, 2015, 11-31.
• Yalçın M. Namık ve Gerhard Walther Penck. “İstanbul’da Bir Alman Bilim Adamının Ayak İzleri (1915-1918): Prof. Dr. Walther Penck.” İstanbul Üniversitesi’nde Jeoloji’nin 100. Yılı Sempozyumu Bildiri Özleri Kitabı, 21-23 Ekim 2015, İstanbul-Türkiye. İstanbul: AYA Kitap: 93, 2015, 5-8.
• Yalçın, M. Namık, Hayrettin Koral, Hüseyin Öztürk, Atiye Tuğrul, Timur Ustaömer, Hasan Emre ve Mehmet Keskin (Editörler). İstanbul Üniversitesinde Jeoloji’nin 100. Yılı - Emeği Geçenler, 1915-2015. İstanbul: Bilfen Yayıncılık, 2017.