OSMANLI VE TÜRKİYE TOPLUMLARINDA EGEMEN İKTİSAT ANLAYIŞININ KAYIT DIŞI EKONOMİNİN GELİŞİMİNE ETKİSİ ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR DEĞERLENDİRME

Year 2011, Issue: 44, 351 - 387, 26.12.2011

Ayşe Aydın

Abstract

ÖZET

Bu makalede Osmanlı ve Türkiye toplumlarında egemen iktisat anlayışının kayıt dışı ekonominin gelişimine etkisi tartışılmaktadır. Osmanlı'da fazla kazanç elde etmeye yönelik ekonomik faaliyetlere karşı mesafeli durulması gerektiğine ilişkin bir anlayış egemendir. Bununla birlikte, kazanma ve zengin olma isteğinin insan yaratılışının bir özelliği olduğuna dair önkabulden hareket edildiğinde, bu isteğin meşru ya da meşru olmayan yollarla, bir şekilde, karşılanmasının kaçınılmaz olduğunun da dikkate alınması gereği ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede, Osmanlı toplumunda devletin devamını ve mutlak egemenliğini esas kılan politikaların ve ihtiyaçtan fazlasını kazanma isteğine, en azından görünürde, olumlu bakılmamasının, bugün kayıt dışı ekonomi olarak tanımlanan iktisadi faaliyetlerin gerçekleşmesinde etkili oldukları ileri sürülmektedir. Osmanlı'dan sonra kurulan Cumhuriyet Türkiye'sinde de Osmanlı iktisat anlayışı temelinde oluşturulan devletçi ekonomi politikaları, serbest girişimi büyük ölçüde engellemiştir. 1980'li yıllara gelindiğinde ise hür teşebbüs ilkesine dayalı neo-liberal politikalara, bir anlamda, hazırlıksız yakalanıldığı ve bu durumun kayıt dışı ekonomik faaliyetleri artıran bir etken olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Anlayış, Kayıt Dışı Ekonomi, Vergi, Osmanlı, Türkiye.

ABSTRACT

This article discusses the impact of dominant economic mentality on development of underground economy in the Ottoman and Turkish societies. A mentality indicating that it is better to keep away from the economic activities which yield a profit existed in the Ottoman society. However, if the assumption that desiring to make money is natural is accepted as correct, then it should be taken into consideration that this desire is satisfied eventually. Within this perspective it is suggested that the economic policy of the Ottoman State which was based on the State's sustainability and absolute authority as well as an unfavorable approach to the economic activities yield added value were some important factors enabling underground economic activities. Free enterprise was limited until 1980's in the Republic of Turkey established after collapse of the Ottoman State most probably because of the economic mentality inherited from the Ottoman. Therefore, it is considered that the Republic of Turkey is caught unprepared to the neo-liberal policies based on free enterprise and this may be one of the causes of the increase of the underground economic activities.

Key Words: Mentality, Underground Economy, Tax, Ottoman, Turkey.

Keywords

Anlayış, Kayıt Dışı Ekonomi, Vergi, Osmanlı, Türkiye

References

• Aktan, C. Coşkun, Dileyici, Dilek, Saraç, Özgür (2002) “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları I” Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF, Yıl 2002, C.7, S.2 (1-20).
• Aktan, C. Coşkun, Dileyici, Dilek, Saraç, Özgür (2003) “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları II” Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF, Yıl 2002, C.8, S.1 (1–25).
• Altuğ, Osman (1994) Kayıt Dışı Ekonomi, Cem Ofset Matbaacılık, İstanbul.
• Aydoğan, Metin (2005) Türkiye Üzerine Notlar 1923–2005, Umay Yayınları. http://www.1001kitap.com/Guncel/Metin_Aydogan/turkiye_uzerine_notlar/turki ye12tanzimatfermani.html
• Berkes, Niyazi (1975) 100 Soruda Türkiye İktisat Tarihi –İkinci Cilt Osmanlı Devletinin Ekonomik Çöküşü, Gerçek Yayınevi, İstanbul .
• Boratav, Korkut (2006) Türkiye İktisat Tarihi 1908–2005, İmge Dağıtım, Ankara.
• Çavdar, Tevfik (2003) Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900–1960, İmge Dağıtım, Ankara.
• Erdağ, Nevzat (2007) Kayıt Dışı – Kara Para – Yolsuzluk, Cinius Yayınları, İstanbul.
• Kazıcı, Ziya (1977) Osmanlılarda Vergi Sistemi, Şamil Yayınevi, İstanbul .
• Kepenek, Yakup (1986) Gelişimi, Üretim Yapısı ve Sorunlarıyla Türkiye Ekonomisi, Teori Yayınları, Ankara.
• Keyder, Çağlar (1983) Toplumsal Tarih Çalışmaları, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Kongar Emre (2007) Tarihimizle Yüzleşmek, Remzi Kitabevi, İstanbul .
• Lewis, Bernard (2002) Modern Türkiye’nin Doğuşu, Arkadaş Yayınevi, Ankara Çev: Boğaç Babür Turna.
• Mavral, Ülker (2001) Kara Para Kayıt Dış Ekonomi İlişkisi ve Türkiye’ye Yansımaları, Şafak Matbaacılık, Ankara.
• Ortaylı, İlber (2004) “17. Yüzyıl Sonlarında Orta Anadolu Vilayetlerinin Toplumsal- Ekonomik Durumu Üzerine”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler 1, Turhan Kitabevi, Ankara (9-14).
• Sayar, Ahmed Güner (2001) Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Ekonomik, Kültürel ve Devlet Felsefesine Ait Değişmeler, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Ülgener, Sabri (2006) Zihniyet ve Din – İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Derin Yayınları, İstanbul.
• ------------------(2006) İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, Derin Yayınları, İstanbul .
• Yetim, Sedat (1999) Türkiye’de Vergi Kaçakçılığı ve Kayıt Dışı Ekonomi, Türkiye Bankalar Birliği.
• Yılmaz, A. Gülay (2008) “AB’ne Üyelik Sürecinde Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi” Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi Yıl 2008, Cilt XXV, Sayı 2 (263–288).
• Zarakolu, Avni (1986) Ekonomi İlminin Temel İlkeleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 467, Ankara.
• http://www.gib.gov.tr/fileadmin/images/resim_yarismasi_2007/siir2007.pdf