Türkiye’de Vakıfların, Kâr Amacı Gütmeyen Sosyal Politika İşlevleri: “Sosyal Millet” Anlayışı

Year 2020, , 283 - 331, 25.06.2020

Yasin Yılmaz

https://doi.org/10.26650/jspc.2019.78.0038

Abstract

Sosyal politika sanayi devriminin olumsuz etkilerine çözüm aramak amacıyla ortaya çıkan bir bilimdir. Sosyal politikanın işlevselliğini aile, din, işyeri ve piyasa, devlet ve yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları (STK) sağlamaktadır. STK’larına kâr amacı gütmeyen kuruluşlar da denilebilmektedir. Çalışmamızda kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan biri olan vakıfları inceleyeceğiz. Vakıfların birçok medeniyette karşılığı bulunmaktadır. Bununla birlikte İslâm Medeniyetinin vakıfların gelişiminde oldukça büyük bir etkisi bulunmaktadır. Zira merhamet, yardımlaşma, dayanışma, birlikte yaşama arzusu ve en önemlisi de sevgi duygularını barındıran bir anlayışa sahip olan bu medeniyetin fertleri, yaptıkları işleri kâr amacı gütmeden yapmaktadır. Çalışmada geçmişten günümüze, kadim doğu medeniyetinin bir parçası olan Türklerde, vakıf anlayışı izah edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca doğu toplumunun yanı sıra batı toplumunda da vakıf anlayışı literatür düzeyinde irdelenerek doğu toplumu ile karşılaştırma yapılacaktır. Türk toplumunda vakıf anlayışının İslamiyet sonrasında nitelikli olarak kurumsallaştığı ve ilk eserlerini Selçuklular döneminde verdiği bilinmektedir. Çalışma, Cumhuriyet öncesi ve sonrası iki dönem olarak incelenmiştir. Cumhuriyet öncesi dönem genellikle Osmanlı döneminde vakıfların kâr amacı gütmeyen bir amaç içermesi, Cumhuriyet döneminde ise vakıf anlayışının sosyal politika işlevi irdelenecektir. Günümüz verileri Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün istatistiki verilerine dayandırılarak aktarılmıştır. Bu nitel çalışmada bütünsel yaklaşım tercih edilmiş ve dokümantasyon yöntemi kullanılmıştır.

Keywords

Vakıf, Sosyal politika, Sivil toplum kuruluşu

Supporting Institution

Yazarlar bu çalışma için finansal destek almadığını beyan etmiştir.

Foundations in Turkey, Profit Nonprofit Social Policy Functions: “Social People”

Abstract

Social policy is a science that emerged in order to find solutions to negative effects of the industrial revolution. Family, religion, the workplace and market, state and local governments, and nongovernmental organizations (NGO’s) provide the functionality of social policy. NGO’s can also be called non-profit organizations. In our study, we will examine foundations, one of the non-profit organizations. Foundations have equivalents in many civilizations. However, Islamic civilization has had a great influence on the development of foundations because members of this civilization have an understanding of the compassion, solidarity, desire to live together, and most importantly, feelings of love, to do their work without profit. In this study, the understanding of foundations will be explained by Turks who are part of an ancient eastern civilization from past to present. In addition, the understanding of a foundation in western society as well as eastern society will be examined at the level of literature and a comparison will be made. Foundations in Turkish society were institutionalized after Islam and some of its first works were done during the Seljuk period. The study examined the two terms before and after the Republic. In the pre-Republic (Ottoman) period, foundations usually included a non-profit purpose. The social policy function of foundations in the Republic period will also be examined. Today’s data is based on the statistical data of the General Directorate of Foundations. In this qualitative study, the holistic approach was preferred, and a documentation method was used.

Keywords

Foundation, Social policy, Non-governmental organisation

References

• Akgündüz, A. (1988). İslam hukukunda ve Osmanlı tatbikatında vakıf müessesesi. Ankara: TTK Yayınları.
• Altan, Ö. Z. (2007). Uluslararası çalışma normları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ateş, İ. (1982). Hayri ve sosyal açıdan vakıflar. Vakıflar Dergisi, (15), 54–88. Berki, A. H. (1965). Vakfa dair yazılan eserlerle vakfiye ve benzeri eserler. Ankara: V. G. M. Neşriyatı.
• Berki, A. H. (1946). Vakıflar. (2.bs). İstanbul: Aydınlık Basımevi.
• Canan, İ. (1993). Kütüb-i sitte muhtasarı tercüme ve şerhi. C. XVI. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ciğerdelen, T. (2005). Sivil toplum kuruluşlarında insan kaynaklarının yapısı ve yönetimi. II. STK’lar Kongresi, Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İ.İ.B.F. Çanakkale.
• Çelebi, E. (1985). Seyahatname. C. 1, (M. Ç. Sadel, Çev.). İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1985.
• Çevik, H. H. (1998). Kamu hizmetlerinin üretilmesinde sosyal refah çoğulculuğu. Türk İdare Dergisi, (418), 109–122.
• Develioğlu, F. (1992). Osmanlıca – Türkçe ansiklopedik lugat. Ankara.
• Doğan, M.S. (2006). Vakıf medeniyetimize sosyal siyaset ve sosyoloji açısından bir yaklaşım. Sosyoloji Konferansları, (34), 9–34.
• Ekin, N. (1979.). Endüstri ilişkileri. İstanbul: İ.Ü. İkt. Fak. Yay.
• Ergin, O. N. (1936). Türkiye’de şehirciliğin tarihi inkişafı. İstanbul. Ergin, O. (1944). Türk imar tarihinde vakıflar belediyeler patrikhaneler. İstanbul.
• Ersöz, H. Y. (2000). Sosyal politika açısından yerel yönetimler: İngiltere, İsveç ve Türkiye örneği,” (Doktora Tezi), İstanbul Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ertem, A. (2011), Osmanlıdan Günümüze Vakıflar. Vakıflar Dergisi, (36), 25–66.
• Ertuç, H. (2007). İslâm hukuk tarihinde vakıflar ile batı kültüründeki benzer kurumların karşılaştırılması. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Esmer, G. (1998). Mevzuatımızda gayrimenkul hükümleri ve tapu sicili. Ankara: Tapu ve Kadastro Vakfı Yay.
• Hatemi, H. (1969). Önceki ve bugünkü Türk hukukunda vakıf kurma muamelesi. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Kazıcı, Z. (1945). İslami ve sosyal açıdan vakıflar. İstanbul: Marifat Yayınları.
• Kessler, G. (1945). İçtimai siyaset, (O. Tuna, Çev.). İstanbul: Gençlik Kitabevi. Kocabaş, F. (2010). Sosyal politika aracı olarak kâr amacı gütmeyen kuruluşlar. İstanbul: Nisan Kitabevi.
• Kongar, E. (1991). Sivil toplum ve kültür. Y. Fincancı (Ed). Sivil Toplum, İstanbul: TÜSEV Yayınları. Koray, M. (2000). Sosyal politika. Bursa: Ezgi Yay.
• Koyunoğlu, H. H. (2002). Sosyal politikalar açısından vakıflar: XVII. yüzyıl İstanbul örneği. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kozak, İ.E. (1994). Bir sosyal siyaset müessesesi olarak vakıf. Adapazarı: Sakarya Ünv. İİBF Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1942). Vakıf müessesesinin hukuki mahiyeti ve tarihi tekâmülü. Vakıflar Dergisi, (2), 1– 5.
• Kucur, F. (2011). Türkiye’de sosyal politika’nın gelişimi ve Sabahattin Zaim örneği. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kunter, H. B. (1938). Türk vakıfları ve vakfiyeleri üzerine mücmel bir etüd. Vakıflar Dergisi, (1), 103–129.
• Mardin, E.U. (1954). Vakıf müessesi. İktisat ve ticaret ansiklopedisi. C. X, İstanbul.
• Okur, K. H. (2005). Para vakıfları bağlamında hukuk düzeni ve Ebussuud efendinin hukuk anlayışı üzerine bazı değerlendirmeler. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fak. Dergisi. IV (7–8), 33–58.
• Örnek, A. (1998). Kamu yönetimi. İstanbul: Meram Yay.
• Özaydın, M. M. (2003). Vakıfların sosyal politika işlevleri ve günümüzde artan önemi. Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 7(2), 2–32.
• Özdemir, S. (2004a). Küreselleşme sürecinde refah devleti. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Özdemir, S. (2004b). Kâr gütmeyen kuruluşlar (KGK) ve sosyal refahın sağlanmasında artan rolü. Sosyal Siyaset Konferansları, (48), 129–161.
• Özdemir S., Başel H. ve Şenocak H. (2009). Sivil toplum kuruluşları (STK)’nın artan önemi ve Üsküdar’da faaliyet gösteren bazı STK’lar. Sosyal Siyaset Konferansları, (56), 151–234.
• Özmen İ. ve Çorbalı H. (1991). 3402 sayılı kadastro kanunu şerhi, Ankara: Adalet Matbaacılık.
• Öztan, B. (1998). Medeni hukukun temel kavramları. (3. bs.). Ankara: A. Ü. Hukuk Fak. Yay.
• Öztürk, N. (1995). Menşei ve tarihi gelişimi açısından vakıflar. Ankara: VGM Yay.
• Sarı, H. N. (1986). Türk tıp eğitimi tarihinde vakıf sağlık kuruluşlarının önemi. Vakıflar, 76–82.
• Şahin, M. (2007). Kamu ekonomisi ve sivil toplum kuruluşları. Ankara: Seçkin Yay.
• Şeker, M. (2003). İslâm’da sosyal dayanışma müesseseleri. Ankara: DİB Yay.
• Şimşek, B. (1995). Üçüncü sektör, kavramlar ve işlevleri açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Taşçı, F. (2007). 1980 sonrası Türkiye’de sosyal yardımların analizi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Taşçı, F. (2010). Sosyal politikalarda can simidi sosyal yardım. Ankara: Nobel Yay.
• Taşçı, F. (2011). Sosyal politika–ahlak ilişkisi. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tuncay, A. (1984). Eski Vakıf hükümlerimiz ve vakıflarla ilgili bazı inceleme ve sorunlar. İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı Yay.
• Tuna, O. ve Yalçıntaş, N. (1991). Sosyal siyaset, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• TDK, (2011, 01, Aralık) Büyük Türkçe Sözlük. http://tdkterim.gov.tr/bts/.
• TDV, (2020, 26, Mart) Evkaf-ı Hümâyun Nezareti. https://islamansiklopedisi.org.tr/ evkaf-i-humayun-nezareti.
• Unan, F. (1993). Kuruluşundan günümüze fatih külliyesi. (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Üçok, C. (1946). Türk hukuk tarihi dersleri. İstanbul: yy. VGM, (2020, 25, Mart), Vakıflarımız Genel Bilgi https://www.vgm.gov.tr/vakiflarimiz/ vakiflarimiz/genel-bilgi.
• VGM, (2020, 25, Mart), Vakıflarımız Genel İçerik Vakıfların Türleri https://cdn.vgm.gov. tr/genelicerik/genelicerik_945_290519/02-vakiflarin-turlerine-g.pdf.
• VGM, (2020, 25, Mart), Vakıflarımız Genel İçerik, Yeni Vakıflar https://cdn.vgm.gov.tr/ genelicerik/genelicerik_945_290519/03-yeni-vakiflarin-yil-ba.pdf. VGM. (2020, 27, Mart) Tarihte Vakıflar. https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/ tarihte-vakiflar.
• VGM. (2020, 27, Mart) Yeni Vakıfların Hedef Kitlesi https://cdn.vgm.gov.tr/genelicerik/ genelicerik_945_290519/10-yeni-vakiflarin-hedef-.pdf.
• VGM. (2020, 27, Mart) Kar Amacı Olmayan Tesisler https://cdn.vgm.gov.tr/genelicerik/ genelicerik_945_290519/11-kar-amaci-olmayan-tesi.pdf.
• Yıldız, H. D. (1993). İslâm medeniyeti ve müesseseleri. Doğuştan günümüze büyük İslam tarihi, C. XIV. İstanbul: Çağ Yay.
• Yazgan, T. (1992). İktisatçılar için sosyal güvenlik ders notları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Yılmaz, Y. (2019). İşgücü verimliliğini etkileyen faktörlerin analizi: bütüncül bir yaklaşım. (Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yüksel, H. (1998). Osmanlı sosyal ve ekonomik hayatında vakıfların rolü (1585-1683). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay.
• Zaim, S. (1988). Vakıfların milli ekonomiye etkileri. V. Vakıf haftası semineri. Ankara, VGM.
• Zaim, S. (1989). Vakıf mevzuatının aksayan yönleri, Kıbrıs vakıf idaresi çalışmaları ve Türk vakıf medeniyetinde vakıf eski eserlerinin restorasyonu seminerleri. Ankara.
• Zaim, S. (1997). Sivil toplum kuruluşları: Türkiye’deki gönüllü kuruluşların son yirmibeş yıldaki gelişme seyri. Yeni Türkiye Dergisi, 3(18), 296–302.