Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in Geleneksel Türk Kitap Sanatları Tarihyazımına Katkısı: Necmeddin Okyay Defterleri

Year 2018, Issue: 27, 101 - 137, 30.06.2018

Aslıhan Erkmen , Pınar Atayol

Abstract

Bu makale, Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in arşivi aracılığıyla geleneksel

Türk kitap sanatları tarihyazımına katkısını konu almaktadır. Hekim, tıp tarihçisi,

bilim tarihçisi, sanat tarihçisi, ressam ve müzehhip Profesör Ünver yaşamı boyunca

geleneksel sanatların korunması gayesiyle yoğun araştırmalar gerçekleştirmiştir.

Üretkenliği, ilgi alanlarında oluşturduğu zengin arşivi üzerinden izlenebilmektedir.

Türk kültürünün bilgi hazinesi niteliğindeki arşivinin Türk sanat tarihyazımı ve

geleneksel kitap sanatları alanındaki yeri bugüne kadar ayrıntılarıyla incelenmemiştir.

Bu çalışma, belirtilen alandaki boşluğu doldurmaya yönelik bir girişimdir.

Bu bağlamda arşivde bulunan Hezarfen Hattat Necmeddin Okyay ile ilgili hazırlanmış

defter ve dosyalar incelenmiştir. Ayrı olarak hazırlanmış üç defterin yanı

sıra dosyalar içinde yer alan diğer defterlerle birlikte toplam sekiz defter; içindeki

belge sayıları beş yüzü aşan beş farklı dosyada bulunan notlar, kayıtlar, eserler,

fotoğraflar örneklem olarak ele alınmıştır. Tüm belgeler, içerikleri, sanat tarihi

açısından önemleri ve geleneksel kitap sanatlarına katkıları bağlamında değerlendirilmiştir.

Ağırlıklı olarak Süheyl Ünver’in Necmeddin Okyay ile gerçekleştirdiği

sohbetler sırasında tuttuğu notlardan ve kendisinden temin ettiği bir kısmı orijinal

eserlerden oluşan bu belgeler, geleneksel Türk kitap sanatları alanında engin bir

bilgi kaynağı durumundadır. Necmeddin Okyay evrakı üzerinde gerçekleştirilen

söz konusu araştırma öncelikle sözlü tarihin yazılı hale getirilmesi açısından önem

taşımaktadır. Daha önce yapılan yayınlarda bu belgeler ve bilgiler kaynak olarak

kullanılmışsa da ilk kez bu çalışmayla bütüncül olarak değerlendirilmektedir. Buna

ek olarak yürütülen genel arşiv çalışması, Süheyl Ünver’in birçok farklı konuda

aynı titizlikle oluşturduğu verinin zenginliğini de ortaya koymuştur. Tamamı

henüz ayrıntılı olarak incelenmeyen veya konular halinde bir araya getirilmeyen

bu bilgilerin derlenmesi, sadece kitap sanatları için değil, geleneksel sanatların

değişik alanları için de kıymetli bilgileri geleceğe taşıyacaktır.

Keywords

Süheyl Ünver, Necmeddin Okyay, Süleymaniye Kütüphanesi, Tarihyazımı, Geleneksel Türk Kitap Sanatları

Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’s Contributions to the Historiography of Traditional Turkish Arts of The Book: Notebooks on Necmeddin Okyay

Abstract

This article focuses on Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’s contributions to the

historiography of traditional Turkish arts of the book via his archive. A medical

doctor, medicine historian, science historian, art historian, artist and painter Professor

Ünver has conducted extensive research on the safeguarding of traditional

arts throughout his life, being one of the preeminent actors of the Turkish artistic

and cultural environment of the twentieth century. His productivity can be traced

through his rich archive on all of his interests. This archive serves as a treasury of

the Turkish culture. However, it has not been fully studied by means of its importance

for the historiography of Turkish arts of the book. This study is an attempt

to fill the gap in the specified area. Thus, the notebooks and files on polymath

calligrapher Necmeddin Okyay has been studied in detail. In total eight notebooks

(including five in the files and three separate notebooks) and over five hundred

documents (including notes, records, artworks, photographs) were detected in the

archive, which were then evaluated by their content, art historical importance, and

contribution to the arts of the book. These documents, which predominantly consist

of notes taken by Süheyl Ünver during conversations conducted with Necmeddin

Okyay and many original records acquired from Okyay as well as other artworks,

are a profound source of knowledge with regards to traditional arts of the book.

This present research is primarily of importance since it puts the oral historical

information in writing. Although these documents and information were used as

a reference in many of the previous literature, they are for the first time holistically

analyzed with this study. Furthermore, the general evaluation of the archive

revealed that Süheyl Ünver collected data on many other subjects in the same

manner. Detailed study of this extensive archive as a whole or compilation of this

vast amount of information into topics will not only carry valuable information on

the arts of the book to the future, but will also serve as a key source for different

fields of traditional arts.

Keywords

Süheyl Ünver, Necmeddin Okyay, Süleymaniye Library, Historiography, Traditional Turkish Arts of the Book

References

• Akın-Kıvanç, Esra, Mustafa Âli’s Epic Deeds of Artists: A Study on the Earliest Ottoman Text about the Calligraphers and Painters of the Islamic World, Leiden, Brill Academic Publishers, 2011.
• Aksoy, Şule, “Hezarfen bir Hattat, Necmeddin Okyay: Hayatı ve Türk İslâm Eserleri Müzesi’nde Bulunan Kitapları”, M. Uğur Derman Armağanı: Altmışbeşinci Yaşı Münasebetiyle Sunulmuş Tebliğler, Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2000, s.73-100.
• Alparslan, Ali, Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, İstanbul, 1999.
• Atayol, Pınar, Ord. Prof. Dr. A. Süheyl Ünver’in Geleneksel Türk Sanatları Tarihyazımına Katkısı: Necmeddin Okyay Defterleri, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2016.
• Derman, Çiçek, “Necmeddin Okyay’dan kalan Cild Kalıbları”, Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması. Tebliğler, (Ed. Ali Rıza Özcan), İstanbul, 2014, s.30-36.
• Derman, M. Uğur Sakıp Sabancı Müzesi, Hat Koleksiyonundan Seçmeler, Akbank, İstanbul, 2002.
• Derman, M. Uğur, “Medresetü’l-Hattâtîn”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.28, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2003, s. 341-342.
• Derman, M. Uğur, “Hezarfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay”, Üsküdar Sempozyumu I: Bildiriler, (Haz. Zekeriya Kurşun), C. 2, İstanbul, 2004, s.182-194.
• Derman, M. Uğur, “Mehmed Necmeddin Okyay”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2007, s.343-345.
• Derman, M. Uğur, “Tuhfe-i Hattâtîn”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.41, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2012, s.351-353.
• Derman, M. Uğur, “Necmeddin Okyay’ın Mücellidiğine Dair”, Uluslararası Cilt Sanatı Buluşması. Tebliğler, (Ed. Ali Rıza Özcan), İstanbul, 2014, s.25-29.
• İbnülemin Mahmut Kemal İnal, Son Hattatlar, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1970.
• Mesara, Gülbün, “A. Süheyl Ünver’in Medresetü’l Hattatin Yılları ve Ötesi”, Antik Dekor, 17, 1992, s.60-64.
• Mesara, Gülbün – Aykut Kazancıgil – Ahmet Güner Sayar, A. Süheyl Ünver Bibliyografyası, İşaret, İstanbul, 1998.
• Mustafa Âli (Gelibolulu), Menâkıb-ı Hünerverân,Türk Târih Encümeni Yayınları, İstanbul, 1926.
• Mustafa Âli (Gelibolulu), Hattatların ve Kitap Sanatçılarının Destanları, (Haz. Müjgan Cunbur), Ankara 1982.
• Müstakimzâde, Tuhfe-i Hattâtîn, Haz. M. Koç, Klasik, İstanbul, 2014.
• Parmaksızoğlu, İsmet, “Medresetü’l-Hattâtîn”, Türk Ansiklopedisi, C.23, Milli Eğitim Basımevi, 1976, s. 380.
• Rado, Şevket, Türk Hattatları, Yayın Matbaacılık, İstanbul, (tarihsiz).
• Sayar, Ahmet Güner, A. Süheyl Ünver: Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri 1898 - 1986, Ötüken, İstanbul, 2011.
• Sayar, Ahmet Güner, “Ünver, Ahmet Süheyl”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.42, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 2012, s.350-352.
• Serin, Muhittin, Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul, 2003.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (yay.), Ord. Prof. Dr. Süheyl Ünver Arşivinin Düzenlenmesi, İstanbul, 2014.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı (yay.), Süheyl Ünver koleksiyonu konservasyonu, İstanbul, 2015.
• Unat, Ekrem Kadri, “Ord. Prof. Dr. Ahmet Süheyl Ünver’in Hayatı ve Türk Tıp Tarihi Kurumuna Hizmetleri”, Ord. Prof. Dr. Ahmet Süheyl Ünver (1898-1986), İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü, İstanbul, 1986, s.9-18.
• Ünver, A. S, Necmeddin Okyay Belgeleri, (Defter No: 254, 256, 1071, 1072; Dosya No: 9, 679, 680, 681, 895/72). Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi (SYEK), Süheyl Ünver Arşivi, İstanbul, t.y.
• Vasari, Giorgio, The Lives of the Artists, Oxford University Press, Oxford, New York, 1998.
• Vasari, Giorgio, Sanatçıların Hayat Hikayeleri, çev. Elif Gökteke, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• https://www.merriam-webster.com/dictionary/ephemera