Kütahya Kurşunlu Mosque Considering New Findings

Year 2025, Issue: 34, 236 - 260, 02.07.2025

Ali Gerengi

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1571376

Abstract

It is an indisputable historical reality that our country, which has hosted many civilisations in the historical process, also has many immovable cultural assets belonging to these periods. Whether they belong to the Turkish period or to previous periods, the repair works carried out for the purpose of conservation in these buildings can sometimes lead to the loss of many data that can give an idea about the changes that the buildings have undergone from the date they were built to the present day and the reasons for these changes. In this context, within the framework of the data detected during the restoration works initiated by the General Directorate of Foundations in the Kurşunlu (Kasım Paşa) Mosque, which is located to the west of the Paşam Sultan Tomb in the Paşam Sultan Quarter, Kütahya city centre, the changes and transformations in both the construction date and the architectural structure of the building should be re-evaluated. This study focuses on the dating of the building, its owner and the architectural changes it has undergone in light of the new findings that emerged during these restoration activities. The irregularities seen in the plan of the building, which has a domed harim section with a plan close to square and a three-eyed last congregation place in the north, and the plastered walls uncovered below the ground code as a result of the repair works in the southwest corner of the harim section; indicate that the existing mosque was rebuilt using the walls of another building (perhaps another mosque) in this area. Restoration works show that the interior of the building was filled in time and some changes occurred in the facade, doors and windows and mihrab with the rise of the ground code. Although the three-line Arabic inscription in the building today shows that the first construction took place during the Germiyanoğulları period, the results of the studies suggest that the existing building was almost rebuilt in the 16th century.

Keywords

Brick Decoration , Germiyanids , Kütahya , Mosque , Ottoman Architecture

Yeni Veriler Işığında Kütahya Kurşunlu Camii

Abstract

Tarihsel süreç içerisinde pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış olan ülkemizin, yine bu dönemlere ait pek çok taşınmaz kültür varlığına da sahip olduğu tartışılmaz bir tarihi gerçektir. İster Türk devri isterse önceki dönemlere ait olsun söz konusu yapılarda koruma amacıyla gerçekleştirilen onarım çalışmalarında zaman zaman yapıların inşa edildikleri tarihten günümüze geçirmiş oldukları değişimleri ve bunların sebepleri konusunda fikir verebilecek birçok verinin kaybolmasına da yol açabilmektedir. Bu bağlamda Kütahya il merkezi, Paşam Sultan Mahallesi’nde, Paşam Sultan Türbesi’nin batısında yer alan Kurşunlu (Kasım Paşa) Camisinde Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından başlatılan restorasyon çalışmaları esnasında tespit edilen veriler çerçevesinde yapının, gerek inşa tarihi ve gerekse mimari yapısındaki değişim ve dönüşümlerin yeniden değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu çalışma, söz konusu onarım faaliyetleri esnasında ortaya çıkan yeni bulgular ışığında yapının tarihlendirme, bani ve geçirmiş olduğu mimari değişlikler üzerine yoğunlaşmaktadır. Kareye yakın bir plana sahip kubbeli harim bölümü ile kuzeyinde üç gözlü son cemaat yeri bulunan yapının, planında görülen düzensizlikler ve harim bölümünün güneybatı köşesinde onarım çalışmaları neticesinde zemin kodunun altında ortaya çıkartılan yüzeyi sıvalı duvarlar; mevcut caminin bu alanda bulunan başka bir yapının (belki de başka bir caminin) duvarlarının kullanılarak yeniden inşa edildiğini göstermektedir. Restorasyon çalışmaları, yapının içerisinin zamanla dolduğunu ve zemin kodunun yükselmesiyle birlikte cephe, kapı ve pencereler ile mihrapta bazı değişikliklerin meydana geldiğini göstermektedir. Bugün yapıda bulunan üç satırlık Arapça kitabe ilk inşasının Germiyanoğulları devrinde gerçekleştiğini göstermekle birlikte, çalışmalar neticesinde ulaşılan sonuçlar, mevcut yapının 16. yüzyılda nerdeyse yeniden inşa edildiğini düşündürmektedir.

Keywords

Camii , Germiyanoğulları , Kütahya , Osmanlı Mimarisi , Tuğla Dekorasyon

References

• Akova, Enis. “Germiyanoğulları Beyliği Mimari Eserlerinden Kütahya Kurşunlu Camii’nin Korunma sorunları ve Çözüm Önerilerine Yönelik Bir araştırma.” Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-III Germiyanoğulları Beyliği, Hazırlayanlar: Mehmet Ersan ve Mehmet Şeker, 201-224. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayinları, 2017. google scholar
• ALtun, Ara. “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi-Bir Deneme.” Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, İstanbul: 1981-1982, 171-700. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları, 1966. google scholar
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve İkinci Sultan Murad Devri II. İstanbul: Baha Matbaası, 1972. google scholar
• Batur, Afife. “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Üzerine.” Anadolu Sanatı Araştırmaları 2 (1970): 135-227. google scholar
• Demir, Soner. “Erken Osmanlı Mimarisinde Tuğla Kullanımının Cepheler Üzerinden Değerlendirilmesi.” Fetih Öncesi Osmanlı Sanatı ve Mimarisi, Hazırlayanlar: Yıldıray Özbek ve Ayşe Budak, 95-122. İstanbul: Literatürk Yayınları, 2020. google scholar
• Demiriz, Yıldız. Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı YayınLarı, 1979. google scholar
• Edhem, Hâlil. “Âl-i Germiyân Kitâbeleri." Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası 6, İstanbul (1328), s.127. google scholar
• Ersen, Ahmet. “Erken Osmanlı Mimarisinde Cephe Biçim Düzenleri ve Bizans Etkilerinin Niteliği.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1986. google scholar
• Gabriel, Albert. Bir Türk Başkenti Bursa, C.2, Hazırlayan: Neslihan Er, Hamit Er, Aykut Kazancıgil. İstanbul: Osmangazi Belediyesi Yayınları 2008. google scholar
• Güner, Hamza. Kütahya Camileri. 1964. google scholar
• İğdemir, ULuğ. “Türk İslam Devri Kitabe Estampajları", Belleten, IV/16, (1940): 545-563. google scholar
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayınlar, 2007. google scholar
• Meriçli, Erdoğan. Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat YayınLarı, 2013. google scholar
• Müderrisoğlu, Fatih. “16. Yüzyılda OsmanLı İmparatorluğunda Menzil KüLLiyeleri.” Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1993. google scholar
• Önge, Yılmaz. Anadolu’da XII-XII. Yüzyıl Türk Hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1995. google scholar
• Ötüken, Yıldız. “İstanbul Son Devir Bizans Mimarisinde Cephe Süslemeleri." Vakıflar Dergisi 12 (1978): 213-233. google scholar
• Özüdoğru, Şerife ve Ayşegül Ünügür. Bozüyük Kasım Paşa Camii. Eskişehir: Sakarya Gazetecilik ve Matbaacılık, 1997. google scholar
• Süreyya, Mehmet. Sicil-i Osmani. Yayına hazırlayan Nuri Akbayar. 3. cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996. google scholar
• Şahin, Faruk. “Kütahya’da Çinili Eserler." Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, İstanbul:1981-1982, 111-170. google scholar
• Uysal, Ali Osman. “Germiyanoğullarının Beylikler Devri Mimarlığındaki Yeri." Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu-lll, Germiyanoğulları Beyliği, Hazırlayanlar: Mehmet Ersan ve Mehmet Şeker, 233-280. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017. google scholar
• UYsal, Ali Osman. Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı YaYınları, 2006. google scholar
• UYsal, Ali Osman. “Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri." Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1990. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Bizans ve Selçukiylerle Germiyan ve Osman Oğulları Zamanında Kütahya Şehir. İstanbul: Devlet Matbaası, 1932. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, C.1. Ankara: T.T.K Yayınları, 1988. google scholar
• Varlık, Mustafa Çetin. “Kütahya." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.26: 580-584. Ankara: Türkiye Dİyanet Vakfı YayınLarı, 2002. google scholar
• Varlık, Mustafa Çetin. Germiyanoğulları Tarihi (1300-1429). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1974. google scholar
• Varlık Mustafa Çetin. “XVİ. Yüzyılda Kütahya Şehri ve Eserleri." Türklük Araştırmaları Dergisi 3, (1988):189-271. google scholar
• Yakupoğlu, Cevdet. “Germiyanoğulları Muhitinde Ahiler ve Zaviyeleri." Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literatüre and History of Turkish or Turkic Volüme 4/3 Spring 2009. (2009): 2264-2285. google scholar
• Yüksel, İ. Aydın. Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Sultan Selim Devri (886-926/1481-1520). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1983. google scholar
• Müller-Wiener, Wolfgang. İstanbul'un Tarihsel Topografyası. İstanbul: Y.K.Y. 2001. google scholar