Considering the New Documents, Kadıköy İbrahim Ağa Lodges (Mosque), Primary School and Police Station

Year 2025, Issue: 34, 16 - 45, 02.07.2025

Veli Baçaru

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1594640

Abstract

This study aims to reconsider the İbrahim Ağa Mosque (Zaviye), primary school and police station located in Koşuyolu Neighbourhood, Kadıköy, in light of newly obtained documents. According to the literature, the mosque was built by İbrahim Ağa, one of the Babüsssade Ağas of Murad III, in 988 A.H. (1580681 A.D.). It is understood from the foundation charter number TS. MA. d 7071 in the Topkapı Palace Archives and some documents in the Ottoman Archives that the patron and construction date of the building are different from the information reflected in the publications. From the foundation charter dated 907 H. (1501 A.D.), it is known that the structure was founded by Karaferye Zaimi Tavaşi İbrahim Ağa as a zawiya with a mosque, inn, kitchen and three rooms. Founded as a zawiya, the structure began operating as the İbrahim Ağa Lodge in the late 17th century, and in the mid618th century, it was converted into a mosque by adding a pulpit to its masjid. It is not understood when the other elements except the mosque were removed. There was no primary school or police station in the complex when it was founded. According to information obtained from archive documents, a police station was built to the east of the graveyard in 1849650 A.D. and a primary school was built above the courtyard gate in1869 A.D. This document, dated 1869 A.D., also includes a sketch detailing the locations of the mosque, school and police station.

Keywords

Karaferye Zaimi İbrahim Ağa , Koşuyolu , İbrahim Ağa Foundation , Primary School , Police Station , Kadıköy

Yeni Belgeler Işığında Kadıköy İbrahim Ağa Zaviyesi (Camisi), Sıbyan Mektebi ve Karakolu

Abstract

Bu çalışmada Kadıköy, Koşuyolu Mahallesi’nde bulunan İbrahim Ağa Camisi (Zaviyesi), sıbyan mektebi ve karakol6 unun, ulaşılan yeni belgeler ışığında yeniden ele alınması hedeflenmektedir. Literatüre yansıyan haliyle caminin H. 988 (M. 1580681) tarihinde III. Murad’ın babüsssade ağalarından İbrahim Ağa tarafından inşa ettirildiği belirtilmek6 tedir. Topkapı Sarayı Arşivi’nde bulunan TS. MA. d 7071 numaralı vakfiye ile Osmanlı Arşivi’ndeki bazı belgelerden yapının banisinin ve inşa tarihinin yayınlara yansıyan bilgilerden farklı olduğu anlaşılmaktadır. H. 907 (M. 1501) tarihli vakfiyeden, yapının Karaferye Zaimi Tavaşi İbrahim Ağa tarafından, bünyesinde mescit, han, mutfak ve üç odası olan bir zaviye olarak kurulduğu bilgisine ulaşılmaktadır. Zaviye olarak kurulan eser, 17. yüzyıl sonlarında İbrahim Ağa Tekkesi olarak faaliyet göstermeye başlamış, 18. yüzyıl ortalarında ise mescidine minber konularak camiye çevrilmiştir. Mescidi dışındaki diğer unsurların ne zaman ortadan kalktığı anlaşılamamıştır. Kurulduğunda bünyesinde sıbyan mektebi veya karakol bulunmadığı anlaşılan yapı topluluğuna, arşiv belgelerinden edinilen bilgilere göre 1849650’de hazirenin doğusuna karakol, 1869’da avlu kapısının üstüne sıbyan mektebi inşa ettirilmiştir. 1869 tarihli olan bu belge ekinde cami, mektep ve karakolun yerlerine dair detayları içeren bir kroki de yer almaktadır.

Keywords

Karaferye Zaimi İbrahim Ağa , Koşuyolu , İbrahim Ağa Vakfı , Sıbyan Mektebi , Karakol , Kadıköy

References

• Başkanlık CumhuriYet Arşivi (BCA), Milli Eğitim Bakanlığı Genel (MEB.GENEL) 92/450/2, R. 26 Kanunuevvel 1338 (26 Aralık 1922). google scholar
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). ZabtiYe (ZB) 29/56, R-29-02-1323 (13 Mart 1908). google scholar
• BOA. İdare Şura-Yı Devlet (İ.ŞD) 111/6646/2, H. 23 Rebîülevvel 1309 (27 Ekim 1891). google scholar
• BOA. Bab-ı Asafî Defterleri (A.DVNSMHM.d) 55/211- H. H. 13.01.993 (15 Ocak 1585). google scholar
• BOA. İdare Evkaf (İ.EV) 17/37/2, H. 13 Rebîülâhir 1315 (11 EYlül 1897). google scholar
• BOA. İdare Şura-yı Devlet (İ.ŞD) 17/724/3/1, R. 18 Ağustos 1285 (30 Ağustos 1869). google scholar
• BOA. İdare Şura-yı Devlet (İ.ŞD) 17/724/4, H. 2 Cemâziyelâhir 1286 (09 Eylül 1869). google scholar
• BOA. İdare Şura-yı Devlet (İ.ŞD) 17/724/6, H. 18 Recep 1286 (24 Ekim 1869). google scholar
• BOA. İdare, Dahiliye (İ.DH) 107/5418, H. 13 Şaban 1261 (18 Ağustos 1845). google scholar
• BOA. İdare, Dahiliye (İ.DH) 196/11099, H. 07.07.1266 (19 Mayıs 1850). google scholar
• BOA. İdare, Dahiliye (İ.DH) 207/11974.01, H. 22 Safer 1266 (7 Ocak 1850). google scholar
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT) 145/61, H.12 Zilhicce, 1309 (16.07.1892). google scholar
• BOA. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT) 927/26, H. 18 Rebiülevvel 1324 (12 Mayıs 1906). google scholar
• BOA. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT) 112/134, H. 11 Zilkade 1319 (24.02.1902). google scholar
• BOA. Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT) 213/105, H. 13 Recep 1326 (11 Ağustos 1908). google scholar
• BOA. MF.MKT.927.26- H. 18 Rebiülevvel 1324 (12 Mayıs 1906) google scholar
• BOA. Sadaret Meclis-i Vala Evrakı (A.}.MKT.MVL) 106/49, H. 29.08.1275 (3 Nisan 1859). google scholar
• BOA. Sadaret, Amedi Kalemi Evrakı (A.}AMD) 8/33, H. 06.07.1265 (28 Mayıs 1849). google scholar
• BOA. Şura-Yı Devlet (ŞD) 142/18, H. 10 Rebîülevvel 1315 (9 Ağustos 1897). google scholar
• BOA. Şura-Yı Devlet (ŞD) 150/59, H. 10 Şaban 1317 (14 Aralık 1899). google scholar
• BOA. Şura-Yı Devlet (ŞD) 178/26, H. 21 Cemâziyelâhir 1324 (12 Ağustos 1906). google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Arşivi Evrakı (TS.MA.e) 1076/59, H. 04-03-1137(21 Kasım 1724). google scholar
• BOA. Topkapı Sarayı Arşivi Evrakı (TS.MA.e) 394/64, H-10-08-1107 (15 Mart 1697). google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Arşivi Evrakı (TS.MA.e) 484/5, H.29.12.1255 (M. 04 Mart 1840). google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d) 7048, H. 29.06.927 (6 Haziran 1521). google scholar
• BOA. Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d) 7071, H. Safer ayı ortaları 907 (Ağustos/Eylül 1501). google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d) 7129, H. 29.09.898 (14 Temmuz 1493) google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Müzesi Arşiv Defterleri (TS.MA.d), H. 29.01.902 (07 Ekim 1496). google scholar
• BOA. Topkapı SaraYı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e) 825/12, H. 20.01.993 (22 Ocak 1585). google scholar
• BOA. Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES) 141/45, H. 22 Zilkade 1324 (7 Ocak 1907). google scholar
• BOA. Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES) 141/45, H. 22 Zilkade 1324 (7 Ocak 1907). google scholar
• BOA. Maarif Nezareti (MF) Mektubi Kalemi (MKT) 472/67, H-14-06-1317 (20 Ekim 1899). google scholar
• Alman Mavileri: 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. hazırlayan İrfan Dağdelen. İstanbul: İBB Küt. Ve Müzeler Müd., 2006. google scholar
• Akbulut, M. Fırat “Kadıköy”, Dünden Bugüne İstanbul Ans., 4: 329-339. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Akın, TülaY “Mustafa İİİ Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ans.,5: 554-555. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Aksel, Atillâ. “Kadıköy İlçesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ans., 4:341-342. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994). google scholar
• Arlı, Hakan. “Bostancı Camisi”, Dünden Bugüne İstanbul Ans.,2:304-305. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Arseven, C. E. Kadı Köyü Hakkında Belediye Araştırmaları, İstanbul: Kadıköy Bel. Yay., 2011. google scholar
• Asal, Rahmi. “İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kadıköy BÖlgesi Kazıları”, Mimar.ist Dergisi, 76: 28-41, (2023-Kış) google scholar
• Ayvansarâyî vd., Hadîkatü’l Cevâmi, hazırlayan A. Nezih Galitekin. İstanbul: İşaret Yay., 2001. google scholar
• Barışta, Örcün. “İstanbul’dan Musluklu Taş Tekneler”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 14-16 Ekim 2009 içinde, hazırlaYan Kadir Pektaş vd. içinde 59-68. Denizli: Pamukkale Üni. Fen Ed. Fak. Sanat Tarihi BÖl. YaY., 2010. google scholar
• Batur, Afife. “Adile Sultan Kasrı”, Dünden Bugüne İstanbul Ans.1: 83-84. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1993. google scholar
• Bittel, Kurt. “Fikirtepe Kazısı”, V. Türk Tarih Kongresi 12-17 Nisan 1956 içinde 29-36 (Ek: İ-İX). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1960. google scholar
• Bostan, Hanefi. “Üsküdar”, TDV İslam Ans. 42:364-368. TDV Yay., 2012. google scholar
• Çalışır, Deniz. “Osman Ağa Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ans.,6: 159. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Çelik, Zeynep. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul. Çev. Selim Deringil, İstanbul: İş Bankası Yay. 2017. google scholar
• Çifci, AYnur. “Son DÖnem İstanbul Karakolları: Anadolu Yakası ve BüYükdere Topçu Karakolu”. Yüksek Lisans Tezi, YTÜ, 1996. google scholar
• Çifci, AYnur. “İstanbul’un Tarihi Karakolları”, Art Decor, 51 (1997): 74-86. google scholar
• Çifci, Aynur. “Karakol Binaları”, TDV İslam Ans. 24: 431-434. İstanbul: TDV Yay., 2004. google scholar
• Daş, Mustafa. “Bizans İstanbul’unda SiYasi Gelişmeler”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ans. 2:30-57. İBB Kültür AŞ; TDV İSAM, 2015). Bk: https://istanbultarihi.ist/36-bizans-istanbulunda-siyasi-gelismeler Erişim 03 Kasım 2024. google scholar
• Eğin, Ergün. “İbrahim Ağa Çayırı Mescidi”, Dünden Bugüne İstanbul Ans. 4:123-124. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994. google scholar
• Ekdal, Müfid .Kadıköy: Bizans Metropolünde İlk Türk Köyü. İstanbul: Kadıköy Bel. Yay., 1996. google scholar
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, hazırlayan Seyit Ali Kahraman. İstanbul, Yeditepe Yay., 2. Baskı, 2022. google scholar
• EYice, Semavi. “Ayrılık Çeşmesi”, TDV İslam Ans. 4:284-285. İstanbul: TDV Yay., 1991. google scholar
• EYice, Semavi. “Empire”, TDV İslam Ans., 11:159-163. İstanbul: TDV Yay., 1995. google scholar
• Giz, Adnan. Bir Zamanlar Kadıköy. İstanbul: İBB Kültür AŞ. Yay., 2022. google scholar
• Göktürk, Hakkı. “Bostancı Camii, Kuloğlu Camii”, Reşad Ekrem Koçu İstanbul Ans., 6:2996-2997.İstanbul, 1963. google scholar
• Gül, Selma. “AYrılık Çeşmesi Mezarlığı XVİİİ. YüzYıl Kadın Mezar Taşlarında GÖrülen Bezemeler”, Sanat Tarihi Yıllığı 26 (2017) 69-103. google scholar
• İstanbul’un Ressamı: Hoca Ali Rıza Ev ve Şehir, hazırlayan Ömer Faruk Şerifoğlu. İstanbul: TOKİ Kültür Yay., 2018. google scholar
• Hacı İsmâil Beyzâde Osman Bey, Mecmûa-ı Cavâmi Dersaadet, Naşiri Vatan Kütüphanesi Sahibi Ohannes, (Dersaadet: Karabet ve Kasbar Matbaası, 1304) 56-57. Bk. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Erişim 01.12.2024. https://kutuphane.ttk.gov.tr/details?id=578740& materialTYpe=CR&querY=beYzade+osman+bey. google scholar
• Kiel, Machiel, Eleni Gara. “Karaferye”, TDV İslam Ans., 24:391-394, TDV Yay., 2001. google scholar
• Koçu, Reşad Ekrem. “Caferağa Mescidi”, Reşad Ekrem Koçu İstanbul Ans., 6: 3332. İstanbul, 1963. google scholar
• Kolağası Mehmed Raif, Mirat-ı İstanbul, c1, hazırlayan Günay Kut-Hatice Aynur. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2021. google scholar
• Komisyon. Kaynaktan Mahalleye Ab-ı Hayat: Kadıköy Çeşmeleri. Yayına Hazırlayan: Görkem Kızılırmak, İstanbul: Kadıköy Bel. Yay., 2011. google scholar
• Malkin, İ. ve N. Shmueli. “Niçin Khalkedon Bizans’tan Önce Kuruldu?”, Toplumsal Tarih 10 (1994): 14-20. google scholar
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, hazırlayan Ali Aktan vd. İstanbul: Sebil Yay., 1995. google scholar
• Mutlu, Serhan. M. Başaran Mutlu. “Haydarpaşa Kazılarında Ele Geçen 19. ve 20. Yüzyıl Damgalı Tuğlaların Arkeolojik Değerlendirmesi", TÜBA-CAD 22, (2020): 67-91. google scholar
• Necla Arslan, “İstanbul Karakolları (İİ. Mahmud ve Abdülmecid DÖnemi)”. Doçentlik Tezi, Tarihsiz. google scholar
• Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat, haz. Abdullah Yeğin vd., İstanbul: Türdav Yay, 1999. google scholar
• Öz, Tahsin. İstanbul Camileri I-II, 4. Baskı. Anlara: Türk Tarih Kurumu, 2015. google scholar
• Özgönül Aksoy, Osmanlı Devri İstanbul Sıbyan Mektepleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fak., 1968. google scholar
• Pultar, Mustafa. Denizlük Büyük Deniz Sözlüğü, İstanbul: TürkiYe İş Bankası YaY., 2002. google scholar
• Seçkin, Selçuk. "İstanbul/Kadıköy: Söğütlüçeşme Hamamı", Düşünce-Edebiyat ve Tarih Araştırmaları, editör Ahmet Altay vd. içinde 241-262. İstanbul: Hiper Yayın, 2019. google scholar
• Tekin, Oğuz. “Eski Çağ’da İstanbul Topoğrafyası”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ans., 1: 402-409. İBB Kültür AŞ; TDV İSAM, 2015. Bk.: https://istanbultarihi.ist/19-eski-cagda-istanbul-topografyasi Erişim 03 Kasım 2024. google scholar
• Türkmen, F. Nalan. Kadıköy Kronolojisi. İstanbul, Yeditepe Yay., 2018. google scholar
• Türkoğlu, İnci. Eskiçağ’da Kadıköy. İstanbul: Ege Yay., 2017. google scholar
• Ünver, A. Süheyl. Güzelimname İbrahimağa Mahallesi, editör İsmail Kara. İstanbul, 2006. google scholar
• Yüksel, İ. Aydın. Osmanlı Mimarisinde: II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim Devri 886-826/1481-1520, editör Ekrem Hakkı Ayverdi. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yay., 1983. google scholar
• Ziver Paşa, Asar-ı Ziver Paşa: Divan ve Menşeât. Bursa: Matbaa-ı Vilayet, 1313. google scholar
• “Ayrılıkçeşmesi’nin eski hali”, dgh tarih, 29 EYlül 2022, Erişim 01.12.2024, https://gdh.digital/ayrilikcesmesinin-eski-hali-41402. google scholar
• “Plan de la ville de Constantinople et des ses faubourgs tant en Europe qu'en Asie leve geometriquement en 1776 par Fr. Kauffer verifie et augmente en 1786”, Salt Araştırma, Erişim 24 Kasım 2014. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/116051. google scholar
• “The İmperial Police Station in Haydarpaşa”, Library of Congress, Erişim 05 Ekim 2024. https://www.loc.gov/item/2003670778/. google scholar
• “The İmperial Police Station in the Koşuyolu section in Üsküdar”, Library of Congress, Erişim 02 Kasım 2024 https://www.loc.gov/item/2003670782/. google scholar
• “İstanbul Şehir Haritası”, İstanbul Kent Rehberi, 29.05.2025, (Katmanlar- Arşiv) https://sehirharitasiapi.ibb.gov.tr/. google scholar