Dolaylı Vergi Uygulamalarında Sapmalar ve Dolaylı Vergilerde Melezleşme Sorunu

Year 2022, Volume: 6 Issue: 2, 96 - 122, 12.10.2022

Mehmet Bahattin Akçay , Gökay Canberk Buluş

Abstract

Amaç: Ülkemiz vergi sisteminde katma değer vergisi (KDV) ve özel tüketim vergisi (ÖTV) olmak üzere iki önemli dolaylı vergi uygulaması bulunmaktadır. Çalışmamızda, KDV tevkifatı uygulaması ile matraha göre farklılaştırılmış ÖTV uygulamalarının dolaylı vergileri dolaysız vergilere yakınlaştırıp yakınlaştırmadığı ve dolaylı vergilerin melezleşmesine sebebiyet verip vermediği incelenmiştir.
Yöntem: Bu inceleme yapılırken her bir uygulamanın vergi teorisi ve vergi mevzuatı içerisindeki yerine değinilmiştir. KDV’de tevkifat uygulamasının incelenmesinde, mükellef kavramı ile vergi sorumlusu kavramı dolaylı ve dolaysız vergilerdeki düzenlenme ve uygulanış tarzları itibarıyla karşılaştırılmıştır. ÖTV’de dilim usulü artan oranlı tarife uygulamasının incelenmesinde dolaylı ve dolaysız vergilerde matrah ve vergi oranlarının belirlenme kriterleri vergi tutarlarının hesaplanma şekilleri üzerinden örneklemeler yapılarak karşılaştırmalı bir analiz yapılmıştır.
Bulgular: KDV tevkifatı uygulamasının, işleme ait KDV’nin tamamen veya kısmen verginin iktisadi yüklenicisi konumunda olan alıcı/nihai tüketici tarafından ödenmesi sonucunu doğurduğu ve mükellefiyet bakımından dolaylı vergilerin uygulama mantığından uzaklaşıldığı; ÖTV’de dilim usulü artan oranlı tarifeye göre vergilendirme uygulamasında ise özellikle bireysel gelirlerin vergilendirilmesinde ödeme gücüne göre vergilendirme ve vergilendirmede adaleti sağlamak amacıyla başvurulan dilim usulü artan oranlı tarife tekniği kullanılmasının, matrahın oldukça geniş belirlendiği dolaylı vergi uygulamalarında ödeme gücüne göre vergilendirme ve vergilendirmede adaleti sağlamak için benimsenen istisna veya indirimli ya da yükseltilmiş oran uygulamalarından saptığı belirlenmiştir.
Sonuç ve Katkılar: Her iki uygulamada da dolaylı vergilerin öz niteliğini oluşturan ilkelerden ve dolaylı vergi uygulama pratiğinden sapıldığı ve bu uygulamalar ile dolaylı vergilerin dolaysız vergilere yakınsadığı, bu durumun da dolaylı vergilerin melezleşmesine neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Sınırlılıklar: Vergi mevzuatının oldukça fazla ayrıntı içermesi, bilgiye ve veriye ulaşmada yaşanan zorluklar.

Keywords

Dolaylı vergiler, Dolaysız vergiler, Mükellef, Vergi sorumlusu

References

• Akdoğan, A. (1989). Kamu Maliyesi. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Akkaya, M. (2012).(Ed.) Genel Vergi Hukuku. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Council Directive (2006). Legislation Council Directive /112/EC of 28 November 2006 (KDV Direktifi), https://www.legislation.gov.uk/eudr/2006/112/contents (Erişim tarihi: 15.04.2022)
• Çakıcı, Ö., Kütükçü, A., Akçay, M.B. ve Ersan, M. (2012). KDV Tevkifatı. Ankara: Seçkin Yayıncılık ve Ticaret A.Ş.
• Interinstitutional File: 2016/0406 (CNS), Council of The European Union, 28 September 2018, Brussels, https://eur-lex.europa.eu/procedure/EN/2016_406 (Erişim tarihi: 18.05.2022)
• Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği, https://www.gib.gov.tr/fileadmin/user_upload/Tebligler/KDV/kdv_genteb.htm (Erişim tarihi: 19.05.2022)
• Kirmanoğlu, H. (2021). Kamu Ekonomisi. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Öncel, M. (1973). Katma Değer Vergisi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29 (3), 289-312.
• ÖTV II Sayılı Liste Uygulama Genel Tebliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150418-8.htm (Erişim tarihi: 20.05.2022)
• ÖTV IV Sayılı Liste Uygulama Genel Tebliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/08/20150820-6.htm (Erişim tarihi: 25.05.2022)
• Şenyüz, D., Yüce, M. Gerçek, A. (2022). Türk Vergi Sistemi. Bursa: Ekin Basın Yayın.
• 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.193.pdf (Erişim tarihi: 20.04.2022)
• 213 sayılı Vergi Usul Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.4.213.pdf (Erişim tarihi: 22.04.2022)
• 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.3065.pdf (Erişim tarihi: 28.04.2022)
• 4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4760.pdf (Erişim tarihi: 02.05.2022)
• 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5520.pdf (Erişim tarihi: 05.05.2022)
• https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat, https://www.gib.gov.tr/fileadmin/mevzuatek/otv_oranlari_tum/05072022_II_sayili_liste.pdf (Erişim tarihi: 08.05.2022)
• https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat, https://www.gib.gov.tr/fileadmin/mevzuatek/otv_oranlari_tum/19042022_IV_sayili_liste.pdf (Erişim tarihi: 09.05.2022)
• https://www.gib.gov.tr/gibmevzuat, https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-yonetim-butce-istatistikleri (Erişim tarihi: 06.05.2022)