Şİİ GRUPLARIN IRAK SİYASETİNE ETKİSİ: 2003-2012 DÖNEMİ

Year 2015, Volume: 1 Issue: 2, 53 - 89, 16.10.2015

Hasan Hüseyin Köse

https://doi.org/10.21085/jemsos.36212

Cited By: 1

Abstract

Osmanlı İmparatorluğunun yıkılmasından sonra Irak siyaseti Şii, Sünni, Arap ve Kürt olarak sınıflanabilecek etnik ve mezhepsel grupların etkisinde gelişmiştir. Bu noktada Irak’ta nüfusun çoğunluğunu oluşturan Şiiler uzun yıllar süren Baas rejimi sırasında ciddi baskı ve haksızlıklara uğramışlardır. Yıllar boyu Baas rejimi tarafından İran casusluğu ile itham edilen Irak Şiileri, Baas rejiminin düşmesinin ardından Irak siyasetinin en etkili oyuncusu haline gelmişlerdir. Fakat Irak Şiilerinin kendi aralarında laik ve dindar olarak iki gruba ayrılmış olmaları sebebiyle İran eksenli bir politika mı izleyecekleri yoksa Batı ekseninde bir politika mı takip edecekleri sorusu hep gündemde kalmıştır. Batı açısından kaybedilmiş bir Irak Şii topluluğu Irak’ın güneyinin ve doğal olarak Basra petrol havzalarının İran’a terk edilmesi anlamına gelmektedir. Böyle bir durum ise Batı açısından büyük bir kayıp demektir. Diğer taraftan güçlü dini duygulara sahip Şiilerin İran’la yakın ilişkilerini bozmaları da söz konusu olamamaktadır. Bu amaçla Şiilerin siyasi durumları ve yükselen etkileri incelenmeye çalışılırken bu durumun oluşmasında 2003’te başlayan ABD işgalinin etkisinin ne derece olduğu da ortaya konmaya çalışılmıştır. 

Keywords

Irak, Şiilik, Orta Doğu, ABD, İran

References

• ABDULLGFOR, Zeyid, T., (2011) 2003 Yılından Sonra Irak’ın Sosyal Politik Sorunları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ARI, Tayyar, (2001) Türkiye, Irak ve ABD: Soğuk Savaş Sonrası Basra’da Yeni Parametreler, Alfa Yayınları, İstanbul.
• ARI, Tayyar, (2004) Geçmişten Günümüze Orta Doğu, Siyaset, Savaş ve Diploması, Alfa Yayınları, İstanbul.
• ARI, Tayyar, (2007) Irak, İran ve ABD Önleyici Savaş, Petrol ve Hegemonya, 2.baskı, Alfa Yayınları.
• AYDIN, Mustafa, ÖZCAN Nihat, Ali ve KAPTANOĞLU, Neslihan, (2007) “Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak’ın Geleceği ve Türkiye”, TEPAV Orta Doğu Çalışmaları II, 2007, s.25-26.
• AYHAN, Veysel, (2012) 7 Mart 2010 Irak Parlamento Seçim Sonuçlarının ve Yeni Siyasal Denklemin Değerlendirilmesi, ORSAM, Nisan 2010, Rapor no.17, (Erişim15.03.2014)http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2011126_orsamreportt_17_tr.pdf, 2 Mayıs 2012, s.14.
• AYHAN, Veysel, (t.y) “Irak’ta Şii-Sünni Gerginliği: Irak’ın Federe Bölgelere Bölünmesiİhtimali”,TUİÇAkademi,http://www.tuicakademi.org/index.php/yazarlar1/76-veysel-ayhan-tum-yazilari/2546-irakta-sii-sunni-gerginligi-irakin-federe bolgelere-bolunmesi-ihtimali
• AYUBI, Nazih, (1993) Arap Dünyasında Din ve Siyaset, çev. Yavuz Alogan, Cep Kitapları A.Ş., 1993, Cep Kitapları no.110, Düşün no.5.
• BENGIO, Ofra, (1996) “Irak'ın Toprak Bütünlüğü Tehdit Altında”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, Kuzey Irak Özel, Cilt 3, Sayı 1, İlkbahar 1996, ss. 64-73.
• BENLI, Yusuf, (2003) “Irak'ta Şiiliğin Tarihi Temelleri”, Irak Dosyası I, Cilt 2, TATAV, 2003, ss. 92-127, İstanbul.
• BETTANY, George, Thomas, (2005) Dünya Dinleri Ansiklopedisi, SAY Yayınları, s.44, İstanbul.
• BOZKURT, Ceyhun, (2012) Mission Kurdistan: ABD, PKK İlişkilerinin Startejik Analizi 1978-2012, 2.baskı, Kripto Kitaplar, Ankara.
• BÜSAM (2009) ABD'nin Irak'tan Çekilme Süreci ve Bölge Dinamikleri Açısından Değerlendirilmesi, BÜSAM Yayınları, İstanbul, 2009.
• CLEVELAND, William, L., (2008) Modern Orta Doğu Tarihi, çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul.
• DAĞI, İhsan, D., (2002) Orta Doğu'da İslam ve Siyaset, 2. Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul.
• DELICEOĞLU, Sabriye, (2006) Kuzey Irak’taki Etnik ve Dini Gruplar ve Bölge Politikalarındaki Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• DER SPİEGEL, “Blut für Öl”, Ocak 2003, s.24
• DUMAN, Sabit, (2003) “Irak: Bir Ulus Yaratma Çabaları”, Irak Dosyası II, yay. haz. Ali Ahmetbeyoğlu, Hayrullah Cengiz ve Yahya Başkan, 2 cilt, TATAV, 2003, 2.cilt, Tarih serisi no.22, İstanbul.
• DUMAN, Selçuk, (2010) II. Meşrutiyet'ten İngiliz Mandaterliğine Irak (1908-1922), Berikan Yayınevi, Ankara.
• DURSUN, İsmail, (2006) Kuzey Irak Kürtleri, Ayrılıkçı Kürt Hareketinin Devletleşme Süreci ve Türkiye’ye Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, Gebze.
• DURSUNOĞLU, Alptekin, (2006) “Irak ve 15 Aralık Seçimleri”, Yakın Doğu Haber, Ocak 2006, http://www.ydh.com.tr/YD17_irak-ve-15-aralik-secimleri.html.
• ERKMEN, Serhat (2007) “Orta Doğu’daki Değişim Ekseninde Irak Sorununu Anlamak”, Stratejik Analiz, ASAM Yayınları, Şubat 2007, Sayı 82, ss. 1-27.
• ELLER, Jack, David, (1999) From Culture to Ethnicity to Conflict, Michigan, The University of Michigan Press,, s.7
• FALEH, A., Cabbar, (2004) Irak’ta Şii Hareketi ve Direniş, Çev. Hikmet Halis, Agora Kitaplığı.
• FIĞLALI, Ethem, Ruhi, (2011) Günümüz İslam Mezhepleri, İlahiyat Vakfı Yayınları, İzmir.
• GAWDAT, Bahgat, (2007) “İslam'ın Siyasal Coğrafyası: Basra Körfezi'ndeki Şiiler", Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık 2007, Şii Jeopolitiği, Cilt 13, Sayı 3, ss. 140-153.
• GELVIN, James L. (2004) The Modern Middle East, A History, New York, Oxford University Press,, s.180
• GOLDSCHMIDT, Arthur, DAVIDSON, Lawrence, (2011) Kısa Orta Doğu Tarihi, çev. Aydemir Güler, Doruk Yayımcılık.
• GÖKALP, Yusuf, Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Bölümü, Bölgesel Sorunların Çözümünde Mezhep Faktörünün Yeri ve Önemi, II. Bölgesel Sorunlar ve Türkiye Sempozyumu, 1-2 Ekim 2012, Adana.
• GÜLDALI, Serdar, (2009) 2003 Amerikan İşgali Sonrası Türkiye-Irak İlişkileri, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, 2009, İstanbul.
• GÜVEN, Erdal, (2006) Irak Nereye?, Radikal Gazetesi, 03/03/2006.
• GÜZEL, Tevfik, Hasan, (2009) Irak’ın Kuzeyindeki Bölgesel Kürt Yönetimi (1992-2008), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2009, Ankara.
• HAY, William, Rupert, (2005) Kürdistan’da İki Yıl 1916-1920, (çev. Fahriye Adsay), Avesta, s.122, İstanbul.
• KAHRAMAN, Abdülkadir, (2008) Irak’ın Geçmişi, Bugünü ve Geleceği Üzerine Muhtemel Senaryolar, Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Bölümü, İstanbul.
• KASIM, Kamer, Bakan, Zerrin, A., (2004) Uluslararası Güvenlik Sorunları, ASAM Yayınları, Ankara.
• KAYAR, Mustafa, (2003) Türk Amerikan İlişkilerinde Irak Sorunu, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• KAYMAZ, İhsan, Şerif, (2003) Musul Sorunu: Petrol ve Kürt Sorunlarıyla Bağlantılı Tarihsel ve Siyasal Bir İnceleme, Otopsi Yayınları, İstanbul.
• KAYMAZ, İhsan, Şerif, (2005) “Arap-Kürt Karşıtlığı Temelinde Irak’ın Parçalamasına Giden Yol ve Türkiye”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Sayı: 1, 2005, ss.1-11.
• KAZANCI, Hicran, (2008) “ABD Son Irak Politikası: Kontrollü Kriz”, Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (TUSAM) Dergisi.
• KENDIRLI, Yusuf, (2007) Irak’taki Türkmenlerin Sosyo-Kültürel ve Siyasi Yapısının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• KESKIN, Arif, (2007) “Irak’ta ABD-İran Savaşı”, Stratejik Analiz.
• KESKIN, Arif, (2007) “Şii Jeopolitiği ve İran”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, Şii Jeopolitiği, Cilt 13, Sayı 3, Eylül-Ekim-Kasım-Aralık.
• KIBAROĞLU, Mustafa, NUN, Yasemin, (2007) “Türkiye’nin Irak’ın Yeniden Yapılandırılması ile İlgili Kaygıları”, Global Strateji Dergisi, Cilt 3, Sayı 9, 2007, s.1-2.
• KOCAEL, Zafer, (2007) Türk-Amerikan İlişkileri Bağlamında Türkiye’nin Yakın Dönem Irak Politikası, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• KÖNI, Hasan, (2005) “Ekonomik Güvenlik, Uluslararası İlişkiler ve Türkiye”, Uluslararası Çatışma Alanları ve Türkiye’nin Güvenliği, IQ Yayınları,2005,, İstanbul.
• LEWIS, Bernard, (2006) Orta Doğu, çev. Selen Y. Kölay, 3. Baskı, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• MAHDI, Chaten, (2009) II. Körfez Savaşından Sonra Irak Ekonomisi ve Irak Petrollerinin Irak Ekonomisindeki Yeri ve Geleceği, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü Orta Doğu İktisadı Anabilim Dalı, İstanbul.
• MAZIN, Hasan, (2006) “Yeni Dönemde Arapların Irak Politikası”, Stratejik Analiz, Sayı 75.
• MUAFAK, A., Ömer, (2008) Saddam Sonrası Irak'ta Şiilerin Yeni Konumları ve Körfez Ülkeleri Üzerindeki Olası Siyasal Etkileri, Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ONAT, Hasan, (1996) Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi, Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yayınları, Ankara.
• ONAY, Yaşar, (2003) Neden Irak? Küresel Egemenlik Savaşı ve Irak, Babil Yayınları, Ankara.
• ORSAM, ABD’nin Çekilmesinin Ardından Irak Politikasının Bölgesel, Küresel Etkileri ve Türkiye’ye Yansımaları, Rapor No: 77, Ekim 2011, ss.29-31.
• ÖZAKINCI, Cengiz, (2003) Dolmakalem Savaşları, Otopsi Yayınları, İstanbul.
• ÖZBILGEÇ, Ali, (2007) Orta Doğu ve Şiilik: Yeni Orta Doğu Jeopolitiğinde Şia Etkisi, Selçuk Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• ÖZCAN, Mesut, (2004) “Irak: Orta Doğu’nun Etnik ve Kültürel Minyatürü”, Değişen Toplumlar, Değişmeyen Siyaset: Orta Doğu, Bağlam Yayınları, 2004, s.172-173, İstanbul.
• ÖZDEMIR, Mesut, (2013) “Irak Raporu: Irak’ta Mevcut Siyasal Durum ve Anayasa”, DİB Analiz, Sayı: 2013/27, 2013, s.1-33.
• ÖZMEN, Uğur, (2010) Irak’ın Kuzeyinde Kurulması Muhtemel Kürt Devleti’nin Türkiye’ye Etkileri, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, s.54, Ankara.
• ÖZKAN, Tuncay, (2004) CIA Kürtleri, Kürt Devletinin Gizli Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul.
• ÖZTUNA, Yılmaz, (2006) Tarih ve Politika Ansiklopedisi, Ötüken Neşriyat, 2006, Yayın no.635, Kültür Serisi:296, s.593, İstanbul.
• PINARTAŞ, Ayşe, (2011) Irak’ın Geleceği: ABD’nin Çekilmesi ve Muhtemel Senaryolar, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011.
• SAATÇI, Suphi, (1996) Irak’ta Türkmen Varlığı, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul.
• SANDIKLI, Atilla, SALIHI, Emin (2011) İran, Şii Hilali ve Arap Baharı, BİLGESAM Yayınları, Ağustos 2011, Rapor no.35, İstanbul.
• SEZAL, S., Rana, (2000) “Irak'ta Devlet ve Şiiler”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, Sonbahar 2000, Irak Özel, Cilt 6, Sayı 3, s.s.115-116.
• SİNKAYA, Bayram, (2007) “Şii Ekseni Tartışmaları ve İran”, Avrasya Dosyası, ASAM Yayınları, Eylül- Ekim-Kasım-Aralık 2007, Şii Jeopolitiği, Cilt 13, Sayı 3, s.41-59.
• SİNKAYA, Bayram, (2003) “Amerikan Askerlerinin Çekilmesinden Sonra Irak-İran İlişkileri”, Seta Rapor, 2003.
• ŞAHIN, Şule, (2006) 11 Eylül 2001 Sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’nin Orta Doğu Politikası, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2006, İzmir.
• ŞENTÜRK, Doğan, (2003) Orta Doğu’da Arap Birliği Rüyası Saddam’ın Baası, Alfa Yayınları, İstanbul.
• ŞİMŞIR, Bilal, N., (2004) Türk-Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınevi, Eylül 2004, s. 47.
• ULUĞBAY, Hikmet, (2003) İmparatorluktan Cumhuriyete Parapolitik, Ayraç Yayınevi, Ankara.
• TASAM, (t.y.) ABD’nin Çekilmesi Sonrası Irak’ın Dâhili ve Harici Siyaseti, Stratejik Rapor No:49, 2013, s.8
• TÜLEMEZ, Coşkun, (2013) Irak'ın Muhtemel Geleceği Ve Türkiye'ye Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 56, Ankara.
• YAVİ, Ersal, (2006) Kürdistan Ütopyası, Yazıcı Yayınları, 2. Dosya, İzmir.
• YILDIRIM, Taner, (2011) “Ali b. Ebu Talib Hilafetinden Yezid b. Muaviye Dönemine Kadar Basra Körfezindeki Siyasi Durum”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2011, Cilt 10, no.1, s.302-357.
• YILMAZ, Türel, (2009) Uluslararası Politikada Orta Doğu, 2.baskı, Ankara, Barış Platin Yayınevi.
• Türk Dil Kurumu, “Şia Maddesi”, http://www.tdk.gov.tr/index.php? option:com_gts&aram:gts&guid:TDK.GTS.56095e54e9b054.60084726 (Erişim Tarihi:27.08.2015).