Milli İktisattan İslam İktisat Düşüncesine: Ekonomik Çağdaşlaşmada Özgünlük Arayışı

Year 2022, , 67 - 86, 15.07.2022

İsa Yılmaz , İsmail Ünal

https://doi.org/10.55237/jie.1100423

Abstract

Bu çalışma Osmanlı’nın son dönemlerinden başlayarak günümüze değin Müslüman toplumlarda giderek artan ekonomik çağdaşlaşma arayışlarını ve bu alandaki entelektüel katkıları ele almaktadır. Sanayi devrimi sonrası kapitalizmin küresel bir boyut kazanması ile Batıda ortaya çıkan yüksek refah üretimi karşısında Osmanlı’nın son dönemlerinde, özellikle Tanzimat dönemi sonrasında, başlayan ve günümüzde halen devam etmekte olan iktisadi özgünlük arayışları çağdaş Müslüman toplumların siyasi ve ekonomik geleceklerini belirlemede oldukça kritik bir önem kazanmıştır. Tanzimat sonrasında sıklıkla dile getirilen milli iktisat söylemi ile sömürge sonrası küresel düzende artan İslam iktisadı söylemi bu açıdan kapitalizme alternatif olabilecek ortak bir arayışın son yüzyılın farklı dönemlerindeki benzer çözüm arayışları olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışma, her iki söylemin de kapitalizmin geçirdiği evrelerden, sanayi kapitalizmi ve finans kapitalizminden bağımsız düşünülemeyeceğini iddia etmektedir. Dönemin önemli aydınlarından Ahmet Midhat ekseninde geliştirilen milli iktisat vurgusu da finans piyasalarının küresel boyut kazandığı çağda ortaya çıkan İslami finans da bu anlamda kapitalizme bir alternatif olmaktan çok İslami bir soft kapitalist çözüm sunmanın ötesine geçememiştir. Çalışma yöntem itibariyle Ahmet Midhat’ın iki temel eseri üzerinden milli iktisat söylemi ile çağdaş İslam iktisadı arasında mukayeseli bir söylem analizi benimser.

Keywords

İslam İktisadı, Milli İktisat, Ahmet Midhat, Liberal İktisat, Korumacılık

References

• Atasoy, F. (2019). Osmanlı’nın Dağılmasını Engelleme Çabası Olarak Üç Siyasi Fikir Hareketi. Otam, 45, 1-21.
• Berkes, N. (2002). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler (2. basım). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Beydilli, K. (1999). Islahat (XVIII. yüzyıldan Tanzimat’a kadar). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 19, ss. 174–185). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozpınar, C. (2021). Osmanlı İktisadi Düşüncesinde Liberal İktisat: Mehmed Cavid Bey. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 808-818.
• Budan, C. Y. (2018). Türk İktisat Düşüncesinde Himayeci Usul Kavramının İlk Teorisyeni: Ahmet Mithat Efendi. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 13(25), 75-93.
• Bulut. M. (2012). Osmanlı Ekonomi Politiğine Yeniden Bir Bakış. Bilig, 62, 63-94.
• Çağman, E. (2017). Ahmet Mithat Efendi’nin “Ekonomi Politik” Adlı Eserinde İktisadi Serbestiyet ve Korumacılık Düşünceleri. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 16, 31-48.
• Doğan, N. (2010). Türk Düşüncesinde “Mani-i Terakki” Meselesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 177–187.
• Genç, M. (2014). Modern İktisadî Büyüme Karşısında Osmanlı Sistemi ve Ekonomisi. Türkiye Günlüğü, 119, 5–14.
• Gençoğlu, A. Y. (2013). Ticari Kapitalizmden Sanayi Kapitalizmine: Merkantilizm, Liberalizm ve Marksizm. Toplum Bilimleri, 7(14), 79-94.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk Modernleşmesi 1900-1930. (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Islamic Financial Services Board (IFSB). (2021). Islamic Financial Services Industry Stability Report 2021. https://www.ifsb.org/download.php?id=6106&lang=English&pg=/sec03.php. (Erişim tarihi: 25.09.2021).
• Kara, İ. (2012). Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi 1: Metinler Kişiler. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kureşi, E. İ. (1966). Faiz Nazariyesi ve İslam. (Çev. Saliğ Tuğ). İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Kutub, S. (2014). İslam-Kapitalizm Çatışması. (Çev. Kamil M. Çetiner). İstanbul: Beka Yayınları.
• Kutub, S. (2016). İslam’da Sosyal Adalet. (Çev. Kamil M. Çetiner). İstanbul: Beka Yayınları.
• Lapavitsas, C. (2013). Profiting Without Producing: How Finance Exploits Us All. London: Verso Books.
• Mevdudi, E. A. (1992). Faiz. (Çev. Ahmet Asrar). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Midhat, A. (2005). İktisat Metinleri. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Nkrumah, K. (1965). Neo-colonialism: The Last Stage of Imperialism. London: Thomas Nelson & Sons, Ltd.
• Okay, O. (1975). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi. Ankara.
• Okay, O. (2002). Teşebbüse Sarfedilmiş Bir Hayatın Hikâyesi. Vesika-lık, 54, 130-136.
• Özcan, U. (2013). Two Perceptions of Economy in the Last Century of Ottoman Empire: The Liberal and Nationalist-Statist Movements. International Journal of Turcologia, 8(15), 17-45.
• Özveren, E. (2001). Ottoman Economic Thought and Economic Policy in Transition: Rethinking The Nineteenth Century. M. E. Mata & M. Psalidopoulos (Eds.), Economic Thought and Policy in Less Developed Europe: The Nineteenth Century içinde (ss.141-156). London and New York: Routledge.
• Pamuk, Ş. (2018). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Rodrik, D. (2016). Premature Deindustrialization. Journal of Economic Growth, 21(1), 1-33.
• Rowthorn, R., & Ramaswamy, R. (1997). Deindustrialisation: Causes and Implications. IMF Working Paper, 97/42. Washington, DC: International Monetary Fund.
• Sakızlı Ohannes Paşa. (2015). Osmanlı’da Modern İktisadın İzinde 1. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Sayar, A. G. (2008). Osmanlıdan 21. yüzyıla Ekonomik, Kültürel ve Devlet Felsefesine Ait Değişmeler. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sayar, A. G. (2013). Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii (1839-1876). Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(46), 53-69.