Research Article
BibTex RIS Cite

Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 262 - 286, 28.12.2024
https://doi.org/10.59839/jiees.1577309

Abstract

Kuşadası, Osmanlı Devleti’nin XVI-XVII. yüzyılları boyunca nüfusu ve ticari potansiyeli giderek büyüyen bir liman kentiydi. Osmanlı başkentinin Ayasuluğ kazasına bağlı bu küçük köye olan ilgisi XVI. yüzyılda başladı. Başkent İstanbul’un ihtiyacı olan zeytin, zeytinyağı, sabun, kuru meyveler ve tahılın bir kısmı Aydın sancağından karşılandığı için bu ürünlerin gemilere yükleneceği korunaklı bir limana ihtiyaç duyulmaktaydı. Ayrıca Mısır’ın I. Selim tarafından ele geçirilişinden sonra İskenderiye-İstanbul arasındaki deniz seyrüseferinin önemi giderek artınca, bu güzergâh arasında işleyen gemi trafiği için yine güvenli, korunaklı ve lojistik imkânları olan Kuşadası gibi limanlara ihtiyaç duyulmaya başlamıştır. Her yıl önemli miktarda tahıl, pirinç ve nakit parayı İskenderiye’den İstanbul’a taşıyan Osmanlı gemileri, seyrüseferi açık denize çıkmak yerine genellikle daha güvenli gördükleri kıyıları izleyerek gerçekleştirmekteydiler. Bu rota üzerinde korunaklı limanı, güvenliği sağlayan ve hatırı sayılır bir askeri gücü olan istihkâmı ve zengin hinterlandı ile Kuşadası ideal bir konumdaydı. Kasabanın bu özelliklerini kazanması doğal olarak birdenbire olmamıştı. Kuşadası’nın önce Cerrah Mehmed Paşa’ya, onun ölümü sonrasında da vasiyeti gereği Öküz Mehmed Paşa’ya temlik edilmesi, onun da bir süre sonra kasabada bir han, kule ve liman inşaatına başladığı ve bu yapıların inşasının bitirildiği tarihi olan 1618 yılı, kasabanın gelişimindeki en önemli tarih olmalıdır.

References

  • AE.SAMD III (Ali Emirî III. Ahmed Tasnifi), 2-122, 25-2390.
  • AE. SMST III (Ali Emirî III. Mustafa Tasnifi), 240-19041.
  • A.DFE.d. (Bâb-ı Âsafî Defterhâne-i Âmire defterleri) 0077.
  • Cevdet Askeriyye, 41-1869, 748-31453, 980-42758, 991-43328.
  • Cevdet Evkaf, 14-688.
  • Cevdet Zaptiye, 43-2149.
  • MD (Mühimme Defterleri) 80, 85, 91, 94, 95, 98, 101, 103, 111, 117, 121, 122.
  • TSMA.d. (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi defterleri) 2580.
  • 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) Hudavendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke ve Alâiye Livâları, Dizin ve Tıpkıbasım, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:7, Defter-i Hakani Dizisi II, Ankara 1995.
  • Ágoston, Gábor, “Top”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.41, İstanbul 2012, s. 240-242.
  • Ak, Mahmut, “Mehmed Paşa Damad”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.28, Ankara 2003, s. 504-505.
  • Arıkan, Zeki, “XIV-XVI. Yüzyıllarda Ayasuluğ”, Belleten, c.54, sa. 209, Ankara 1990, s. 121-178.
  • Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayınları 2 cilt, İstanbul, 1989.
  • Braudel, Fernand, Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV-XVIII. Yüzyıllar. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları 3 cilt, İstanbul, 1993.
  • Çelik, Bülent, ”XVIII. Yüzyılda Kuşadası Kalesi”, Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu içinde, Kuşadası 2008, s. 157-162.
  • Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Öküz Mehmed Paşa Külliyesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 34, 2007, s. 26-27.
  • Ersoy, İnci Kuyulu, “Kuşadası Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı’nın Tarihlendirilmesi ve Bazı Mimari Ayrıntılarının Değerlendirilmesi” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu (23-26 Şubat 2000) bildirileri içinde. Editör: Dr. Ayşe G. Şerifoğlu, İzmir, Meta Basım, 2001, s.179-185.
  • Ertaş, Mehmet Yaşar, “18. Yüzyılda Bir Osmanlı Eşkıyası: Sarıbeyoğlu Mustafa”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I içinde, Denizli 2007, s. 399-411.
  • Γούμενος Κωνσταντίνος, Παπαρούνας Νικόλαος Υπεύθυνος διδάσκων Νίκος Μπελαβίλας, Τα Καστροχώρια της Χίου, η δημιουργία τους και η δομή τους, s. 23, Aθήνα- 2006.
  • Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.42, İstanbul 2012, s. 475-479.
  • İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, YKY İstanbul 2003
  • Halaçoğlu, Yusuf, “Cerrah Mehmed Paşa”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.7 İstanbul 1993, s. 415.
  • Orbay, Kayhan “Vakıflar ve Merkez Arasında Gelir Aktarımları ve Savaş Finansmanı”, Vakıflar Dergisi, 39, Ankara 2013, s.75-88.
  • Özgün, Cihan-Aysun Sarıbey Haykıran, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Zamanlarında Eşkiyanın Gölgesinde Bir Kaza: Kuşadası”, History Studies International Journal Of History, c. 4, sa. 4, Kasım 2012, s. 277-292.
  • Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları 2. Baskı İstanbul 1987.
  • Yüksel, Nazan, Aydın Sancağında Bir Liman Kenti: Kuşadası Kazası (1650-1750), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2023.
  • https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kusadasi/4178ec964acc8af0d640579662cf0c1d/ (İnternet sitesi erişim tarihi 17.09.2024, 12:21)
  • http://www.my-favourite-planet.de/english/middle-east/turkey/kusadasi/kusadasi-02a-history.html (İnternet sitesi erişim tarihi 17.09.2024, 12:25)

A Port Created By A Series Of Construction Activities: Kusadasi In The Ottoman New Age

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 262 - 286, 28.12.2024
https://doi.org/10.59839/jiees.1577309

Abstract

Kusadasi was a city in the XVI-XVII. centuries of the Ottoman Empire. It was a port city whose population and commercial potential grew steadily throughout the centuries. The Ottoman capital’s interest in this small village in the Ayasuluğ district dates back to the XVI th century. It started in the century. Since some of the olives, olive oil, soap, dried fruits and grain needed by the capital Istanbul were met from the Aydin sanjak, a sheltered port was needed where these products could be loaded onto ships. In addition, as the importance of sea navigation between Alexandria and Istanbul increased after the conquest of Egypt by Selim I, safe, sheltered and logistical ports such as Kusadasi began to be needed for the ship traffic operating between this route. Ottoman ships, which carried a significant amount of grain, rice and cash from Alexandria to Istanbul every year, generally carried out navigation by following the coasts, which they considered safer, rather than going to the open sea. Kusadasi was in an ideal location on this route, with its sheltered harbour, fortifications that provided security and a considerable military power, and its rich hinterland. The year 1618 must be the most important date in the development of the town, as Kusadasi was first transferred to Cerrah Mehmed Pasha, and after his death, to Öküz Mehmed Pasha in accordance with his will, and he started the construction of an inn, tower and port in the town, and the date when these structures were completed.

References

  • AE.SAMD III (Ali Emirî III. Ahmed Tasnifi), 2-122, 25-2390.
  • AE. SMST III (Ali Emirî III. Mustafa Tasnifi), 240-19041.
  • A.DFE.d. (Bâb-ı Âsafî Defterhâne-i Âmire defterleri) 0077.
  • Cevdet Askeriyye, 41-1869, 748-31453, 980-42758, 991-43328.
  • Cevdet Evkaf, 14-688.
  • Cevdet Zaptiye, 43-2149.
  • MD (Mühimme Defterleri) 80, 85, 91, 94, 95, 98, 101, 103, 111, 117, 121, 122.
  • TSMA.d. (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi defterleri) 2580.
  • 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) Hudavendigâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke ve Alâiye Livâları, Dizin ve Tıpkıbasım, T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu:7, Defter-i Hakani Dizisi II, Ankara 1995.
  • Ágoston, Gábor, “Top”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.41, İstanbul 2012, s. 240-242.
  • Ak, Mahmut, “Mehmed Paşa Damad”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.28, Ankara 2003, s. 504-505.
  • Arıkan, Zeki, “XIV-XVI. Yüzyıllarda Ayasuluğ”, Belleten, c.54, sa. 209, Ankara 1990, s. 121-178.
  • Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayınları 2 cilt, İstanbul, 1989.
  • Braudel, Fernand, Maddi Uygarlık Ekonomi ve Kapitalizm XV-XVIII. Yüzyıllar. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları 3 cilt, İstanbul, 1993.
  • Çelik, Bülent, ”XVIII. Yüzyılda Kuşadası Kalesi”, Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu içinde, Kuşadası 2008, s. 157-162.
  • Çobanoğlu, Ahmet Vefa, “Öküz Mehmed Paşa Külliyesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 34, 2007, s. 26-27.
  • Ersoy, İnci Kuyulu, “Kuşadası Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı’nın Tarihlendirilmesi ve Bazı Mimari Ayrıntılarının Değerlendirilmesi” Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu (23-26 Şubat 2000) bildirileri içinde. Editör: Dr. Ayşe G. Şerifoğlu, İzmir, Meta Basım, 2001, s.179-185.
  • Ertaş, Mehmet Yaşar, “18. Yüzyılda Bir Osmanlı Eşkıyası: Sarıbeyoğlu Mustafa”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler I içinde, Denizli 2007, s. 399-411.
  • Γούμενος Κωνσταντίνος, Παπαρούνας Νικόλαος Υπεύθυνος διδάσκων Νίκος Μπελαβίλας, Τα Καστροχώρια της Χίου, η δημιουργία τους και η δομή τους, s. 23, Aθήνα- 2006.
  • Günay, Hacı Mehmet, “Vakıf”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.42, İstanbul 2012, s. 475-479.
  • İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), Çev. Ruşen Sezer, YKY İstanbul 2003
  • Halaçoğlu, Yusuf, “Cerrah Mehmed Paşa”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.7 İstanbul 1993, s. 415.
  • Orbay, Kayhan “Vakıflar ve Merkez Arasında Gelir Aktarımları ve Savaş Finansmanı”, Vakıflar Dergisi, 39, Ankara 2013, s.75-88.
  • Özgün, Cihan-Aysun Sarıbey Haykıran, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Zamanlarında Eşkiyanın Gölgesinde Bir Kaza: Kuşadası”, History Studies International Journal Of History, c. 4, sa. 4, Kasım 2012, s. 277-292.
  • Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları 2. Baskı İstanbul 1987.
  • Yüksel, Nazan, Aydın Sancağında Bir Liman Kenti: Kuşadası Kazası (1650-1750), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2023.
  • https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kusadasi/4178ec964acc8af0d640579662cf0c1d/ (İnternet sitesi erişim tarihi 17.09.2024, 12:21)
  • http://www.my-favourite-planet.de/english/middle-east/turkey/kusadasi/kusadasi-02a-history.html (İnternet sitesi erişim tarihi 17.09.2024, 12:25)
There are 28 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Early Modern History (Other)
Journal Section Articles
Authors

Bülent Çelik 0000-0002-3882-7877

Yasin Akmeşe 0000-0003-1578-7099

Publication Date December 28, 2024
Submission Date November 1, 2024
Acceptance Date November 26, 2024
Published in Issue Year 2024 Volume: 6 Issue: 2

Cite

APA Çelik, B., & Akmeşe, Y. (2024). Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası. Journal of International Eastern European Studies, 6(2), 262-286. https://doi.org/10.59839/jiees.1577309
AMA Çelik B, Akmeşe Y. Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası. Journal of International Eastern European Studies. December 2024;6(2):262-286. doi:10.59839/jiees.1577309
Chicago Çelik, Bülent, and Yasin Akmeşe. “Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası”. Journal of International Eastern European Studies 6, no. 2 (December 2024): 262-86. https://doi.org/10.59839/jiees.1577309.
EndNote Çelik B, Akmeşe Y (December 1, 2024) Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası. Journal of International Eastern European Studies 6 2 262–286.
IEEE B. Çelik and Y. Akmeşe, “Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası”, Journal of International Eastern European Studies, vol. 6, no. 2, pp. 262–286, 2024, doi: 10.59839/jiees.1577309.
ISNAD Çelik, Bülent - Akmeşe, Yasin. “Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası”. Journal of International Eastern European Studies 6/2 (December 2024), 262-286. https://doi.org/10.59839/jiees.1577309.
JAMA Çelik B, Akmeşe Y. Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası. Journal of International Eastern European Studies. 2024;6:262–286.
MLA Çelik, Bülent and Yasin Akmeşe. “Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası”. Journal of International Eastern European Studies, vol. 6, no. 2, 2024, pp. 262-86, doi:10.59839/jiees.1577309.
Vancouver Çelik B, Akmeşe Y. Bir Dizi İnşa Faaliyetinin Yarattığı Bir Liman: Osmanlı Yeniçağı’nda Kuşadası. Journal of International Eastern European Studies. 2024;6(2):262-86.