23b Numaralı Kırım Şer‘iyye Siciline Göre Cinayet, Yaralama ve Darp Vak‘aları

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 117 - 143, 30.06.2025

Yunus Emre Özen

https://doi.org/10.59839/jiees.1586617

Abstract

Bu çalışma, XVII. yüzyılın sonlarında Kırım Hanlığı’nda işlenen ve şer‘iyye sicillerine kaydedilen suç vak‘alarını ele almaktadır. Dönemin yargı, noter, idarî ve beledî işlemleri kadılık kurumu tarafından yürütülmüş, bu süreçler mahkeme kayıtlarında titizlikle belgelenmiştir. Kadı ve nâibleri tarafından tutulan bu kayıtlar, yalnızca hukukî süreçleri değil, aynı zamanda toplumun sosyal ve kültürel dinamiklerini de yansıtmaktadır. 1676-1681 yıllarına ait 23b numaralı Kırım şer‘iyye siciline dayanan bu çalışma, cinayet, yaralama ve darp gibi suç vak‘alarına odaklanmaktadır. Mahkeme kayıtlarında yer alan ifadeler, suçun işleniş biçimlerinden faillerin ve mağdurların toplumsal konumlarına kadar pek çok ayrıntı sunarak dönemin adalet anlayışına ışık tutmaktadır. Çalışmada ele alınan veriler, Kırım toplumunun bireysel ve kolektif yaşamına dair önemli ipuçları sağlamakta, toplumsal yapının ve kültürel normların suç ve ceza bağlamında nasıl şekillendiğini ortaya koymaktadır. Elde edilen bulguların, Kırım Hanlığı’nın sosyal tarihine dair daha derinlemesine bir bakış açısı sunması amaçlanmaktadır.

Keywords

Kırım , Kırım Hanlığı , Şer‘iyye Sicilleri , Hukuk , Sosyal , Suç.

Cases of Murder, Assault, and Battery According to the Crimean Shari'ah Court Register No. 23b

Abstract

This study addresses criminal cases recorded in the court registers (şer‘iyye sicilleri) related to crimes committed in the Crimean Khanate at the end of the XVIIth century. Judicial, notarial, administrative, and municipal operations during this period were carried out by the kadı (judge) institution, and these processes were meticulously documented in court records. The records kept by the kadı and his deputies reflect not only legal proceedings but also the social and cultural dynamics of the society. Based on the 23b numbered Crimean court register from 1676 to 1681, this study focuses on crimes such as murder, assault, and battery. The statements in the court records provide many details, ranging from the manner in which the crime was committed to the social positions of the perpetrators and victims, shedding light on the understanding of justice in that period. The data examined in this study offer significant insights into the individual and collective life of Crimean society, revealing how the social structure and cultural norms shaped crime and punishment. The findings aim to provide a deeper perspective on the social history of the Crimean Khanate.

Keywords

Crimea , Crimean Khanate , Shari , Law , Social , Crime.

References

• 1676-1681 Tarihli 23b Numaralı Kırım Şer‘iyye Sicili Defteri, Otdel Rukopisey Rossiyskoy Natsionalnoy Bibliotek.
• Acar, Serkan, “Türk Tatar Hanlıklarında İmildaşlık (Sütkardeşlik)”, Altay Toplulukları Aile ve Aile Değerleri, ed. İlhan Şahin-Fahri Solak- Güljanat K. Ercilasun- M. Bilal Çelik- Aymira Taşbaş - Erhan Taşbaş, (İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği, 2019), s. 92-99.
• Açık, Turan, “Yeminin İki Yüzü: Vicdanı ve Toplumsal Kanaat Arasında Osmanlı Bireyi”, History Studies, 5/2 (March 2013), s. 11.
• Aktan, Ömer Berkin, İstanbul’da Suç: Toplum ve Devlet (1660-1665), Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2024.
• Aktaş Sarı, Sema, 3a-3b Numaralı, 1648-1679 Tarihli Kırım Kadıasker Defterlerine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2016.
• Aktaş Sarı, Sema, Bir Kırım Şehri: Gözleve (1675-1700), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya 2022.
• Babalar, Serap, Bursa’nın Sosyal Tarihi Kapsamında, 17.Yüzyıl Başlarında Kadı Sicillerinde Şiddet İçeren Suçlar ve Düşündürdükleri, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2015.
• Bıyık, Ömer, Kırım’ın İdarî ve Sosyo-Ekonomik Tarihi (1600-1774), İstanbul 2014.
• Boynukalın, Ertuğrul, “Yemin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43/417. TDV Yayınları, İstanbul, 2013.
• Bulut, İlhan, “İslam ve Osmanlı Ceza Hukukunda Hataen Öldürme Suçu”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 1 (Şubat 2018), s. 47.
• Cin, Halil-Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2017.
• Çavuş, Mehmet Caner, “67 A 90 Numaralı 1077 – 1080 (1666 - 1670) Kırım Kadıasker Defterine (Şer’iyye Siciline) Göre Yahudilerin Sosyo – Kültürel Hayatı”, Vak‘anüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 4/1 (Mart 2019), s. 122.
• Çavuş, Mehmet Caner, 67 A 90 Numaralı (Onuncu Cilt) 1077-1080 (1666-1670) Tarihli Kadıasker Defterine Göre Kırım’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (1-70 Varak), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
• Çocuklu, Buse, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Ayıntâb’da Suç ve Ceza, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2020.
• Çolak, Mücahit, “İslâm Hukukunda Ceza Ehliyeti Açısından Yaş Küçüklüğü”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35 (Haziran 2011), s. 106.
• Demir, Mustafa, 16. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Suç ve Suçlular: İstanbul Örneği, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2016.
• Dinçergök, Burak, Osmanlı Manastır’ında Suç ve Ceza (1683-1718), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2023.
• Doğan, Ahmet, Kırım Bahçesaray’da Sosyo-Ekonomik Hayat (1700-1725), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2022.
• Erdoğan, Ahmet, Suç ve Ceza: Osmanlı Toplumunda Bireysel Suçlar ve Cezalar (1559-1609), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Sivas 2019.
• Erkek, Mehmet Salih, “Osmanlı Mardin’inde Cinayet Vak‘aları ve Cinayet Soruşturmaları Hakkında Bir Değerlendirme”, Belleten, 77/279 (Ağustos 2013), s. 637-652.
• Erkul, Fikriye, Osmanlı’da Kadılık, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya 2023.
• Karataş, Ali İhsan, “Bursa Şer’iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devleti’nde Köleliğe Bir Bakış”, İSTEM, 9 (Aralık 2007), s. 140.
• Kayar, Betül, “Osmanlı Yargı Teşkilatında Naib”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 1 (Şubat 2020), s. 228.
• Kılınç, Şahin, 17 Numaralı Kırım Şer’iyye Sicili (H. 1084-1085/M. 1673-1674) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2019.
• Kosbatar, Önder, Osmanlı Antalya’sında Suç, Suçluluk ve Suçlular (19. Yüzyıl Ortası), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2019.
• Kubbealtı Lugatı. Erişim 30 Nisan 2025. http://lugatim.com
• Özdem Köse, Zeynep, Kırım Hanlığı’nda Kölelik (1648-1699), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş 2017.
• Özdem Köse, Zeynep-Söylemez, Faruk, “Kırım Hanlığı’nda Kölelerin İstihdam Alanları (17. Yüzyılın İkinci Yarısı)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19/1 (Ocak 2020), s. 143.
• Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Hukukunda İhkâk-ı Hakk Kavramı”, Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Adnan Dönderalp, (Ankara: Türkiye Adalet Akademisi, 2021), s. 551.
• Öztürk, Yücel, “Kazak Teriminin Kölelik Mefhumu ile İlişkisi Üzerine”, Journal of International Eastern European Studies, 2/2 (Aralık 2020), s. 561-570.
• Öztürk, Yücel, Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, İstanbul 2015.
• Öztürk, Yücel, Osmanlı Hakimiyetinde Kefe 1475-1600, Ankara 2000.
• Sağlam, Hadi, “İslâm Hukuku Tarihinde Faili Meçhul Cinayetler Meselesi (Kasâme Müessesesi)”, E-Akademi Dergisi, 108 (2011), s. 4.
• Salihlioğlu, Halil, “Onbeşinci Yüzyılın Sonu ile Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa’da Kölelerin Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri”, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Gelişim Dergisi, Özel Sayı (1979-1980), s. 84.
• Sarıyıldız, Gülden, “Tanzimat ve Osmanlı Bürokrasisinde Yemin Müessesesi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 1 (Şubat 2013), s. 251-252.
• Şimşek, Eyyub, “Şer’iye Sicillerine Göre 18. Yüzyılın Başlarında Trabzon’da Yaralama ve Cinayet Vak‘aları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 15 (Nisan 2013), s. 9-26.
• Taş, Hülya, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki ‘Şühûdü’l-Hâl’ Nasıl Değerlendirilebilir?”, Bilig, 44 (Haziran 2008), s. 29-38.
• Türkmenoğlu, Mehmet Ali-Göklü, Duygu, “Osmanlı Klasik Döneminde Arabuluculuk, Uzlaşma ve Muslihûn’un Konumu”, International Online Conference on Social Sciences Researches, 2 (2020), s. 151-161.
• Yiğit, Yaşar, “İslâm Ceza Hukukunda Kadınların Şahitliği”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 1/1 (Mayıs 2001), s. 80.