İran’da Gürcü Göçmenlerin Kültürel ve Sanatsal Mirası: Saray Köleliğinden Sanat, Edebiyat ve Kültürde Etkili Figürlere

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 69 - 88, 30.06.2025

Soheila Faraji

https://doi.org/10.59839/jiees.1687257

Abstract

Bu makale, Safevîler döneminden başlayarak Kaçarlar dönemine kadar İran’a göç ettirilen Gürcü kökenli toplukların yalnızca askerî ve idarî alanlardaki rollerini değil, aynı zamanda kültürel ve sanatsal hayata olan katkılarını da ele almaktadır. Safevîler döneminde gerçekleştirilen Kafkasya merkezli zorunlu nüfus hareketleri, devletin merkezîleşme politikalarının ve askerî reform süreçlerinin bir parçası olarak değerlendirilmiş; bu bağlamda Gürcü kökenli topluluklar saray çevresine ve devlet kurumlarına entegre edilmiştir. Ancak bu topluluklar, aynı zamanda şiir, minyatür, hat sanatı ve musiki gibi kültürel alanlarda da etkin bir şekilde varlık göstermişlerdir. Literatür taramasında, klasik tezkireler, sanatçı biyografileri ve modern akademik çalışmalar kullanılarak Gürcü kökenli sanatçıların İran kültür tarihindeki rolleri ayrıntılı bir şekilde analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Gürcü kökenli bireylerin İran’ın kültürel kimliğinin oluşumunda ve zenginleşmesinde önemli bir paya sahip olduklarını ortaya koymaktadır.

Keywords

: İran sanatı , İran edebiyatı , Safevî sarayı , Gürcü sanatçılar , kültürel entegrasyon.

The Cultural and Artistic Legacy of Georgian Migrants in Iran: From Royal Servitude to Influential Figures in Art, Literature, and Culture

Abstract

This article examines not only the military and administrative roles of Georgian-origin communities who were relocated to Iran from the Safavid period through the Qajar era, but also their contributions to the country’s cultural and artistic life. The Caucasus-centered forced population movements carried out during the Safavid period were considered part of the state's centralization policies and military reform processes; in this context, Georgian-origin communities were integrated into the courtly environment and state institutions. However, these communities were also actively involved in cultural fields such as poetry, miniature painting, calligraphy, and music. Through a literature review utilizing classical biographical dictionaries (tazkiras), artist biographies, and modern academic studies, the roles of Georgian-origin artists in the cultural history of Iran have been thoroughly analyzed. The findings reveal that individuals of Georgian origin played a significant role in the formation and enrichment of Iran’s cultural identity.

Keywords

Iranian Art , Persian Literature , Safavid Court , Georgian Artists , Cultural Integration.

References

• Babaie, Sussan vd. Slaves of the Shah, New Elites of Safavid İran. London, Newyork, İ.B.Taurıs., 2004.
• Behupâli (Selim), Ali Ḥasan Han. Subh-i Gülşen (Tezkire-i Subh-i Gülşen). Kalküta: Matbaʿ-ı Şâhcehânî, 1295h.k.
• Devletâbâdî, Aziz. Serâyendegân-ı Şiʿr-i Fârsî der Kafkâz. Tahran: Tahran Üniversite, 1. Basım, 1370.
• Enuşe, Hasan. Daneshnameh-ye Adab-e Farsi (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan ve Dağıstan Özerk Cumhuriyeti). 5 Cilt. Tahran: Vezart-ı Farhang ve Irşad- ı İslami, 1382.
• Faraji, Soheila. “Safevî Askerî-Siyasî Sisteminde Gürcüler: İmam Kulî Han Özelinde Bazı Tespitler” 6/1 (2024), 176-193.
• Ferrahü’z-Zamânî Kazvînî, Molla Abdünnebî. Tezkire-yı Meyhâne. ed. Ahmed Gulçin Ma’ânî. Tahran: Şirket-i Neşrî Hâc Muhammed Hüseyin İkbâl ve Şerikâ, 1340.
• Gürcî-yı Kükebî, Emîr Han. Risâle-i Emîr Han. 2211, İran Meclis Kütüphanesi.
• Hayyâmpûr (Tâhbâzzâde), Abdürrasûl. Ferheng-i Sühanverân. Tahran: Talâye, 1. Basım, 1368.
• Hidâyet, Mahmûd. Gulzâr-i Câvidân. 3 Cilt. Tahran: yok (anon), 1355.
• İsfahani, Mirza Habib (Habib Efendi). Tazkere-i Hat ve Hattâtân (Hat ve Hattâtân). çev. Rahim Çavuş Akbari. Tahran: Kitâbhâne-i Müstevfî, 1. Basım, 1369.
• İzgi, Cevat. “Hubeyş et-Tiflîsî”. XVIII./268-670. İstanbul: DİA, 1998.
• Kaçar, Mirzâ Mahmûd. Sefîne-yi Mahmûd. ed. Abdürrasûl Hayyâmpûr. Tebriz: İntişârât-ı Muassese-yi Târîkh ve Ferheng, 1346.
• Kaçar, Mirzâ Mahmûd. Sefîne-yi Mahmûd. ed. Abdürrasûl Hayyâmpûr. Tebriz: İntişârât-ı Muassese-yi Târîkh ve Ferheng, 1346.
• Mirza Refi’a - Daniş Pejuh, Mohammad Taki. Düstûr’ül Mülûk. Tahran: Macale-yı Danişkede-yı Edebiyat., 1347.
• Mirza Sami’a. Tezkiretü’l-mülûk. ed. Muhammed Dabîr-Siâkî. Tahran: Muhammed Dabîr-Siâkî, 1332.
• Mulyani, Said. Caygah- ı Gorciha dar Tarih ve Tamadün- i İran. Isfahan: Yıkta., 1379.
• Münşî-i Kummî, Kādî Ahmed. Gülistân-ı Hüner. ed. Ahmed Sohilî Hansarî. Tahran: Zer, 1352.
• Nasrâbâdî, Muhammed Tâhir. Teẕkire-i Naṣrʾâbâdî (Tezkiretü’ş-Şu’arâ). ed. Muhsin Nâcî Nasrâbâdî. Tahran: Âsâtîr, 1378.
• Nevâb Şîrâzî, Ali Ekber. Tezkire-i Delgüşâ. ed. Mansur Rastegâr Fesâî. Şiraz: Nevid, 1371.
• Rohrborn, Klaus-Michael. Nizam- ı İyalat dar Dore Safavi. çev. Keykavus Cihandari. Tahran: İlmi ve Farhangi, 1383.
• Safa, Zebihullah. Târîh-i Edebiyyât der Îrân. 8 Cilt. Tahran: Firdevs, 1332.
• Sâmi, Ali. Şîrâz Diyar-ı Sâdî ve Hâfız. Şiraz: Çapkhâne-i Mûsevî, 1337.
• Sâmi, Şemseddin. Kāmûsü’l-a‘lâm. 6 Cilt. İstanbul: Mehran, 1314.
• Sâmi, Şemseddin. Kāmûsü’l-a‘lâm. 6 Cilt. Isfahan: Mehran, 1316.
• Şamlu, Vali Kuli bin Davud Kuli. Kısas-ül Hâkânî. ed. Seyid Hasan Sadat Nasıri. Tahran: Vezart-ı Farhang ve Irşad- ı İslami, 1371.
• Şirvânî, Câmâl Halîl. Nüzhetü’l-Mecâlis. ed. Muhammed Emîn Rıahî. Tahran: İlmi, 2. Basım, 1375.
• Tanındı, Zeren. “Rızâ-yi Abbâsî”. (XXXV.). İstanbul: DİA, 2008.
• Vahîd Kazvînî, Mohammad Tâhir- Dehgülan, İbrahim. Târîḫ-i Cihânʾârâ-yı ʿAbbâsî (Abbas nâme). Erak: Kştabfuruşi- ı Davudi (Ferdosi-yi Sabık), 1329.
• Vesûkî, Muhammed Bâkır- Hayrendiş, Abdurresûl. Cengnâme-i Keşm ve Cürûnnâme. Tahran: Merkez-i Pezhuhiş-i Mîrâs-i Mektûb, 1384.