İSLAM İKTİSAT DÜŞÜNCESİNDE VE AHİLİK GELENEĞİNDE PİYASA VE DEVLET ODAKLI POLİTİKALAR ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2020, Volume: 6 Issue: 2, 185 - 211, 31.12.2020

Ekrem Erdem

Abstract

Bu çalışmada, tarihsel olarak teorik ve pratik birikimlerden hareketle İslam geleneğinde ekonomik karar biriminin devlet-odaklı mı yoksa piyasa-odaklı mı olduğu incelenmiştir. Bugün hâkim görüş, serbest piyasa mekanizmasının devletin güdümündeki bir ekonomik modele göre üretici, tüketici ve devlet olarak tüm ekonomik birimlerin menfaatine uygun, daha etkin bir yapı arz ettiği yönündedir. İslami bakımdan da ekonomik karar birimleri ölçülü davrandıkları, helalinden kazandıkları ve tükettikleri, cimrilikten ve israftan kaçındıkları müddetçe, serbest mübadele hem bireyleri hem de toplumu daha müreffeh hale getirecektir. Devlet ise, varlığını vatandaşlar adına iyiliği teşvik edici kötülükten de caydırıcı ve onların dinini, nefsini, malını, aklını ve neslini koruyucu bir üst kurum olarak sürdürecektir. İslami gelenekte, teorik söylem ve literatür ile ilk dönem uygulamalar daha ziyade özel mülkiyetin, özel teşebbüsün ve piyasanın baskın rolüne işaret ederken, daha sonraki dönemlerin büyük çoğunluğunda ve pek çok coğrafyada devletçi söylemler ve uygulamalar baskın hale gelmiştir. Esasında teorik yazının, asırlara sâri ilgili literatürün ve uygulamaların dönemden döneme ve coğrafyaya göre farklılık arz ettiği bilinmektedir. Zımnen de olsa fütüvvetnamelerin dili ile Ahi teşkilatlarının uygulamalarının da esasında benzer muğlaklığın sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Ancak, fütüvvetnamelerin içeriğinden ve Ahi geleneğinin uygulamalarından anlaşıldığı kadarıyla, bu ekolde de serbest piyasanın işleyişini çağrıştıracak bir anlayıştan ziyade, belli ahlaki normal çerçevesinde hareket eden ve kontrollü-müdahaleci bir iktisadi anlayışın hâkim olduğu söylenebilir.

Keywords

İslam iktisadı, Fütüvvetnameler ve Ahilik, Piyasa ve Devlet-Odaklı İktisat Politikaları, İslam, Piyasa ve Devlet, Hisbe ve Narh

References

• Akgündüz, A., ve Said, Ö. (1999). Bilinmeyen Osmanlı. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını: İstanbul.
• Çapra, M. Ö. (1977). İslamda İktisadi Nizam. çev. H. Yavuz, Sebil Yayınevi: İstanbul.
• Davudoğlu, A. (1980). Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. Cilt 7. Sönmez Neşriyat: İstanbul.
• Demir, Ö. (2003). Küresel Rekabette Etkin Devlet. Nobel Yayın Dağıtım: Ankara.
• Ebu Yusuf, K. (1973). Kitabu’l Haraç. Çev. A. Özek, İ.Ü. İktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü Yayını: İstanbul.
• El-Kardavi, Y. (1975). Fakirlik Problemi Karşısında İslam. Çev. A. Öztürk, Nur Yayınları: Ankara.
• El-Mübarek, M. (1978). İslamda İktisat Nizamı. Çev. H. Cemal, Çığır Yayınları: İstanbul.
• Erdem, E. (2010). The Functions of State in Determining Economic Policies in Islamic Tradition. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35, 19-36.
• Erdem, E. (2009). Ahilik: Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli. Detay Yayıncılık: Ankara.
• Erdem, E. (2004) Akhizm: Its Role and Importance in Social and Economic Development of the Turkish Society. Erlangen Friedrich-Elexander Üniv. Zentralinstitut für Regionalforschung’da sunulan bir tebliğ (working paper): Erlangen-Nürnberg.
• Ersoy, M. A. (1977). Safahat, Haz. Ö.R. Doğrul. İnkılap ve Aka Kitabevi: İstanbul.
• Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı. İşaret Yayınları (Yeni Şafak): İstanbul.
• Gölpınarlı, A. (1955-1956). Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Huseyn’in Fütüvvet-namesi. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 17. N. 1-4, 27-72.
• Gölpınarlı, A. (1949-1950). İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. (11), 1-4. Ayrıca, İstanbul Ticaret Odası yayını (kitap) olarak, 2011: İstanbul.
• Haldun, İ. (1986). Mukaddime. Cilt 2. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Hammad, N. (1996). İktisadi Fıkıh Terimleri. Çev. R. Ulusoy, İz Yayıncılık: İstanbul.
• Kallek, C. (1997). Asrı Saadette Yönetim-Piyasa İlişkisi. İz Yayıncılık: İstanbul.
• Karatepe, Ş. (1999). Kendini Kuran Şehir. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları: Kayseri.
• Khan, M, S., ve Abbas, M. (1992). Islam and the Economic System: Review of Islamic Economics. C. 2(1),1-29.
• Oğuz, O., ve Tabakoglu, A. (1991). An Historical Approach to Islamic Pricing Policy: A Research on the Ottoman Price System and its Application. JKAU: Islamic Economics, C. (3), 63-79.
• Savaş, V. F. (2000). Piyasa Ekonomisi ve Devlet. Liberte Yayınları: Ankara.
• Skousen, M. (2009). İktisadi Düşünce Tarihi: Modern İktisadın İnşası. Adres Yayınları: Ankara.
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını: İstanbul.
• Taylor, J. (2004). Principles of Microeconomics. Houghton Mifflin Company: New York. Teymiyye, İ. (2001). Bir İslam Kurumu Olarak Hisbe. Çev. V. Akyüz, İnsan Yayınları, İstanbul.