EVALUATION OF THE LEGAL POSITION OF THE PARTIES IN A COMMODITY FUTURE TRADING CONTRACT ACCORDING TO ISLAMIC LAW

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 210 - 240, 31.12.2023

Abdullah Onur

https://doi.org/10.54863/jief.1338284

Abstract

The futures contract, particularly in the aftermath of the dissolution of the Bretton Woods agreement, has emerged as a contractual mechanism designed to protect against the adverse consequences of excessive volatility in national currencies and commodity prices. The fulfillment of obligations outlined in this contract is scheduled to occur at a predetermined date in the future. These contracts, under their execution within organized exchanges, exhibit a four-sided structure. The key actors in this context involve the principal seller and the customer, the intermediaries, and the clearing house. Those parties demonstrate distinct categorizations within their respective frameworks. While the legal standing of the original seller, and the customer is widely accepted without contention, there exists a disagreement regarding the legal standing of the clearing house and the intermediaries. The origins of a futures contract can be attributed to the establishment of a mutually binding agreement between the involved parties. The primary objective of this article is to conduct a comprehensive analysis of the parties involved in commodity futures contracts executed within organized markets, while also examining their legal interconnections from the perspective of Islamic law. As a result of the conducted analysis, it has been determined that intermediaries act as proxies for the principal parties in executing commodity futures contracts with the clearing house, whereas the clearing house takes the position of the counterparty, thus fulfilling its duty as a guarantor in the market. The significance of this outcome lies in the consequences for the positioning of parties within the commodity futures markets in accordance with Islamic law, as well as its potential to facilitate resolution in the case of disagreements.

Keywords

Islamic Economics and Finance, Clearing House, Intermediaries, Counterparties, Guarantors

EMTİA VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN HUKUKİ KONUMUNUN İSLAM HUKUKUNA GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

Vadeli işlem sözleşmesi, özellikle Bretton Woods anlaşmasının çökmesinden sonra ülke paraları ve emtia fiyatlarındaki aşırı dalgalanmadan korunabilmek amacıyla ortaya çıkmış bir sözleşmedir. Bu sözleşmede yükümlülükler gelecekte belirlenen bir tarihte gerçekleştirilmektedir. Bu sözleşmeler, organize borsalarda gerçekleştirildiğinden dört taraflı bir yapı arz eder. Bunlar, asıl satıcı ve müşteri, aracılar ve takas merkezidir. Bu taraflar, kendi içinde farklı tasniflere sahiptir. Bu taraflardan asıl satıcı ve müşterinin hukuki konumu hakkında ihtilaf yokken, aracılar ile takas merkezinin hukuki konumu hakkında ihtilaf bulunmaktadır. Vadeli işlem sözleşmesi, bu tarafların birbiriyle kurduğu bağ neticesinde ortaya çıkmaktadır. Bu makalenin konusu organize piyasalarda gerçekleştirilen emtia vadeli işlem sözleşmelerinin taraflarını ve birbiriyle kurdukları hukuki ilişkiyi İslam hukuku açısından analiz etmektir. Yapılan analiz neticesinde aracıların asıl taraflara vekil olarak takas merkeziyle emtia vadeli işlem sözleşmesi gerçekleştirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Takas merkezi ise her bir sözleşmede karşı taraf olarak piyasada bir nevi garantör vazifesini yerine getirmektedir. Bu sonuç, emtia vadeli işlem piyasalarında tarafların İslam hukukuna göre hukuki açıdan konumlandırılması ve anlaşmazlık durumunda çözüme ulaşılması açısından önemli bir niteliğe sahiptir.

Keywords

İslam iktisadı, Takas Merkezi, Aracılar, Karşı Taraf Olma, Garantör Olma

References

• Abdulazim, E. Z. (2014). et-Tahlilü’l-fıkhi ve’l-mekasıd li’l-müştakkati’l-maliyye. Mecelletü camiati’l-melik Abdulaziz, 3(27), 3-44.
• Aktan, H. (1993). Damân. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi içinde (C. 8, ss. 450-453). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aktepe, İ. E. (2010). Faiz ve finansman hadisleri. İstanbul: Yedirenk.
• Âli Süleyman, M. b. S. b. M. (2005). Ahkamu’t-teamul fi’l-esvaki’l-maliyye. Riyad: Kunuzu İşbiliyya.
• Apaydın, Y. (2022). Kefalet. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi içinde (C. 25, ss. 168-177). Ankara: TDV Yayınları.
• Bak, B. (2009). Borsa opsiyon sözleşmesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 64(4), 39-75.
• Beşir, A. M. (2016). Tatbikatü ukudu’t-tahavvut fi’l-mesarifi’l-İslamiyye ve ahkamuha’ş-Şeriyye. Cidde: İslam İktisadı Fıkıh Konferansı.
• Bayındır, S. (2009). Katılım bankacılığı için yeni bir ürün olarak mal (emtia) vadeli işlem sözleşmeleri ve fıkhi açıdan incelenmesi. Aydın Yabanlı (Ed.), Finansal Yenilik ve Açılımları ile Katılım Bankacılığı. (s. 159-206). İstanbul: Erkam Matbaası.
• Bayındır, S. (2005). Çağdaş murabahaya etkisi bakımından fıkıhta Va’din bağlayıcılığı meselesi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, 107-120.
• Cebeci, İ. (2020). İslam iktisadında murabaha. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Cezîrî, A. el-Fıkhu ala mezahibi’l-erbia. (C. 1 - 3).
• Chambers, N. (2007). Türev piyasalar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Çetin, N., Töremiş E. (2008). Menkul kıymet borsalarında alım satıma aracılık faaliyeti kapsamında aracı kurumlarla yatırımcılar arasındaki ilişkinin hukuki niteliği. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1- 2), 77-102.
• Darir, S. M. E. (1990). el-Garar ve eseruhu fi’l-ukud. Beyrut: Daru’l-cil.
• Darir, S. M. E. (2000 / 1421). Beyu’d-deyn. Mecelletü’l-mecmail-sıkhi’l-İslamî bi Rabıdati’l-alemi’l-İslamî (MMFİr), 13, 13-70.
• Demir, E. E. Sermaye piyasası hukukunda alım satıma aracılık faaliyetleri, Erişim tarihi: 09 / 07 / 2023.
• Devabe, E. M. Dirasat fi’t-temvili’l-İslamî. Kahire: Darü’s-selam.
• Doğan, B. (2008). Genel olarak türev araç sözleşmeleri ve vadeli işlem sözleşmesine hukuki bir bakış. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Durmuş, A. (2008). Fıkhî açıdan günümüz para mübadelesi işlemleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Eren, E. (2019b). Merkezi karşı taraf uygulaması ve merkezi karşı taraf üyelik sözleşmesinin hukuki niteliği. TFM, 5(2), 170-191.
• Eren, E. (2019a). Türk hukukunda merkezi takas kuruluşları, merkezi karşı taraf uygulaması ve tezgâh üstü türev araçların merkezi takası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erol, Ü. (1994). Futures piyasaları: Teori ve pratik. Ankara: Türkiye Bankalar Birliği.
• Ersan, İ. (1998). Finansal türevler: Futures, options, swaps. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Feddad, A. (1420). el-Bey’u ale’s-sıfati li’l-ayni’l-gaibeti vema yesbütü fi’z-zimmeti. el-ma’hedü’l-İslamî li’l-buhus ve’t-tedrîb.
• Geyikçi, U. B. (2019). Türev ürünler ve swap işlemleri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Güney, N. (2021). Türev işlemlerde garar, S. D., M. E. D., İ. B., (Ed.), İslam İktisadında Garar, 95-134. İstanbul: İktisat Yayınları.
• Hacıoğlu, M. (2010). Yükselen piyasa ekonomilerinin vadeli işlemler piyasalarında risk yönetimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul: 2010.
• Hammad, T. A. (2001). el-Müştakkatü’l-maliyye: el-Mefahim, el-idaretü’l-mehatır, el-muhasebe. Daru’l-cami’iyye.
• Hasan, S. A. R. (2005). el-Müştakkatü’l-maliyye ve devruha fi idareti’L-mehatır ve devru’l-hendeseti’l-maliyyeti fi sına’ati edevatiha. Kahire: Daru’n-neşr li’l-camia.
• Heyet. (2010 / 1431). el-Meayiru’ş-Şeriyye (AAOIFI). Manama: Heyetü’l-muhasebe ve’l-müracaa li’l-müessesati’l-maliyye.
• Heyet. (2020). Takas, saklama ve operasyon işlemleri. SPL.
• Heyet. Aracı kuruluşların faaliyetleri. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kurumlar Birliği. Heyetü mecmai’l-fıkhi’l-İslamî el-münbesik min munazzameti’l-mu’temeri’l-İslamî. (1998). Kararât ve tavsiyyât. Dımaşk.
• İbn Abidin, M. E. b. Ö. b. A. (2000 / 1421). Reddü’l-muhtar ale’d-dürri’l-muhtar. (C. 1 - 14). thk. Hüsameddin b. Muhammed Salih Ferfur. Dımaşk: Ma’hedu Cemiyyetü’l-Fethi’l-İslami.
• İnceoğlu, M. M. (2004). Sermaye piyasalarında aracı kurumların hukuki sorumluluğu. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kallek, C. (2009). Simsar, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi içinde (C. 37, ss. 215-218). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kamali, M. H. (2020). Islamic commercial law an analysis of futures and options. Nazan Lila (Çev.). İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Karadaği, A. M. (1992 / 1412). el-Esvakü’l-maliyye fi mizani’l-fıkhi’l-İslami. MMFİ, 7(1), 73-194.
• Khan, M. F. (2000). Islamic future and their markets. Cidde: Islamic Development Bank Islamic Researc and Training Institute.
• Koy, A. (2020). Türev piyasalar: Emtia türevleri-opsiyonlar, Vadeli İşlem Sözleşmeleri, Swaplar. Ankara: Seçkin Yayınlar.
• Kura, M. A. Edevatu’t-tahavvut fi’l-esvaki’l-maliyye ve ahkamuha’ş-Şeri’yye. Camiatü Melik Abdulaziz.
• Lâhim, U. (2012). Beyu’d-deyn be tatbikatühü’l-muasıra fi’l-fıkhi’l-İslamî. (C. 1 - 2). Riyad: Daru’l-meyman.
• Manavgat, M. Ç. (2013). Hukuki bakımdan Türkiye’de merkezi karşı taraf uygulaması. İstanbul.
• Mısrî, R. Y. (1991). el-Cami’ fi usuli’r-riba. Dımaşk: Daru’l-kalem.
• Mîsavî, A. S. (2020). el-Ukudü’l-müstakbeliyye min manzuri’ş-Şeriati’l-İslamiyye. Mecelletü’l-ulumi’l-kanuniyye ve’ş-Şeriyye, 17, 30-61.
• Osmanî, M. T. (1992 / 1412) Ukudü’l-müstakbeliyyat fi’s-sila’ fi davi’ş-Şeriati’l-İslamiyyeti. MMFİ, s. 7(1), 341-356.
• Osmanî, M. T. (2013 / 1432). Buhus fi kazaya fıkhiyye muasıra. (C. 1 - 2). Dımaşk: Dâru’l-kalem.
• Özdemir, Ş. A. (2009). Türk borçlar hukukunda temsil, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özşahin, K. (1999). Vadeli işlem sözleşmesinin hukuki niteliği. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Penezoğlu, Y. G. (2004). Hukuki yönleriyle vadeli işlem sözleşmeleri ve müşteri ile piyasa üyesi arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Saati, A. A.. (1999 / 1419). Nahve Müştakkatin maliyyetin İslamiyyetin li-idarati’l-mehatiri’t-ticariyye. Mecelletü Camiati’l-Melik Abdulaziz el-İslamî, 11, 55-91.
• Suwailem, S. (2006). Hedging in islamic finance. Cidde: Publication of İslamic Development Bank.
• Tunalı, E. (2009). Vadeli işlemler piyasaları ve Türkiye vadeli işlem ve opsiyon borsası VOB ile Londra finansal future ve opsiyon borsası LİFFE’nin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Uzunoğlu, S. (1998). Yeni finansman teknikleri. İstanbul; Strata yayınları.
• Yelek, K. (2016). İslam hukukunda vaadin bağlayıcılığı: Murabaha örneği. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 147-186.
• Yılmaz, G. (2012). Vadeli işlem ve opsiyon borsası ile borsanın hukuki sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınları.