KBİ İzabe, Tügsaş ve Organize Sanayi Bölge Tesislerinin (Samsun, Tekkeköy) Çevresel Etkileri

Yıl 2005, Cilt: 29 Sayı: 1, 44 - 72, 01.05.2005

Abdullah Çubukçu Necati Tüysüz

Öz

Tekkeköy Samsun yöresinde yer alan çalışma alanı, Karadeniz Bakır İşletmeleri KBİ İzabe Tesisi, Samsun Gübre Sanayi TÜGSAŞ Tesisi ve Samsun Organize Sanayi OSB Bölgesi tesislerini kapsamaktadır. Bu çalışmada, bu tesislerin çevresel etkilerini belirlemek amacıyla, tesislerin çevresindeki toprak, bitki ve sularda ağır metal genelde Cu, Pb, Zn, Fe, Mn, Cd ve S analizleri irdelenmiştir. Çalışma sahasındaki topraklarda Cu, Pb, Zn, Fe ve Mn kirliliği belirlenmiş olup, bu kirliliğin kaynağı tesislerdir. Cu kirliliği muhtemelen KBİ, Tügsaş ve OSB tesislerinden, Zn ve Pb kirliliği Tügsaş ve OSB tesislerinden kaynaklanmaktadır. Fe ve Mn kirliliğinin kaynağı ise, KBİ tesisidir. KBİ Bakır İzabe tesisi atık alanı çevresinden yüzey 0-20 cm ve derinden 20-50 cm alman toprak örneklerinde, yüzeydeki kirlenmenin derine göre daha fazla olduğu görülmektedir. KBİ ve Tügsaş tesisleri, çalışma sahasındaki bitkilerde Cu, Pb, Zn ve Fe kirliliği, OSB tesisleri ise Cu ve Pb kirliliği oluşturnaktadır. Cu, Pb, Zn, Fe ve S, tütün Nicotiana tabacum bitkisi üzerinde; Cu, Zn, Fe, mısır Zea mays bitkisi üzerinde; Cu, Pb, Fe ve S, lahana Brassica oleracea bitkisi üzerinde kirlilik oluşturmaktadır. İnceleme sahasındaki sularda, KBİ tesisi Pb kirliliği ile düşük düzeyde Cu ve Fe kirliliği oluşturmakta; Tügsaş tesisi düşük düzeyde Cu, Fe ve Mn kirliliği meydana getirmekte; OSB tesisleri ise Pb kirliliği ile düşük düzeyde, Fe ve Mn kirliliği oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Samsun, Tekkeköy, KBİ, TÜGSAŞ, OSB, Topraktaki kirlenme, Bitkideki kirlenme, Sudaki kirlenme

The Environmental impacts of Karadeniz Copper Industries KBİ Smelting Plant, Fertilizer Industry Tügsaş and The industrial Park Facilities IPF in Tekkeköy, Samsun

Öz

This study has been c onducted around KBİ, Tügsaş and IPF that are located in Tekkeköy, Samsun, in oorder to reveal the impacts of these industries, Cu, Zn, Pb, Fe, Mn, Cd and S analyses in soil, plant and water samples were conducted. in the study area, Cu, Zn, Pb, Fe and Mn pollution was determined in soil samples and attributed to the above mentioned industrial facilities. Mostprobably the sources of Cu pollution are derived from KBİ, Tügsaş and IPF; Zn and Pb pollution originates from Tügsaş and IPF; Fe ve Mn pollution is attributed to KBI. in addition to this, taking into account the samples collected from the surface 0-20 cm , and from depth 20-50 cm around KBİ, the pollution appears to be limited to the soil Jeoloji Mühendisliği Dergisi 29 1 2005 45 Araştırma Makalesi / Research Article surface. in the plant samples collected from the study area, KBİ and TÜGSAŞ appear to cause Cu, Pb, Zn and Fe pollution, and IPF appear to cause Cu and Pb pollution. Pollutants observed in tobacco Nicotiana tobacum are Cu, Pb, Zn, Fe and S; in maize Zea mays are Cu, Zn andFe; and in cabbage Brassica oleracea are Cu, Pb, Fe and S. in the watersamples collectedfrom the study area revealed that KBİ has causing Pb pollution and a relatively lower level of Cu and Fe pollution; TÜGSAŞ is causing a lower level of Cu, Fe and Mn; and IPF are causing Pb pollution anda relatively lower level of Fe and Mn pollution.

Anahtar Kelimeler

Samsun, Tekkeköy, Karadeniz Copper Industries Smelting Plant, Fertilizer İndustry, The Industrial Park Facilities, Pollution in soil, Pollution in plants, Pollution in water.

Kaynakça

• Akçay, M., 2002, Jeokimya: Temel kavramlar ve uygulamaya Aktarımları, KTÜ Jeoloji Mühendisliği Bölümü, KTÜ Matbaası, Genel Yayın No:204, Fakülte Yayın No:60, Trabzon.
• ASTM, 1995, cilt ll-01,D-1067-5542,s82-703.
• Atamer, B., 1985, Bir Örnek: Çarşamba Ovası, Kimya Mühendisleri Odası Dergisi, Yıl: 24, Cilt: 14(4), Sayı: 113,10-14.
• Badgley, P.C., 1959, Stratigraphy and petroleum possibilities of the Sinop region, Tidewater-Atlantic-Texaco Exploration Group, Petrol Dairesi Başkanlığı Teknik Arşivi, Ankara.
• Beavington, E, 1975, Heavy metal contamination of vegetables and soil in domestic gardens around a smelting complex, environ. pollut, 9:211-219.
• Blumenthal, M., 1940, Boyabat ve Karadeniz arasındaki Pontid silsilelerinin jeolojisi hakkında rapor, MTA Rapor No: 1067.
• Brooks, R.R., 1983, Biological methods of prospecting for minerals, John Willey and Sons,NewYork,332s.
• Çamur, M.Z., Süzen, L. ve Doyuran, V., 2001, Fethiye özel çevre koruma alanı kara sularının kalite değerlendirimi, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayın Organı, cilt: 25, sayı: 1,55-64.
• Çepel, N., Dündar, M. ve Ertan, E., 1980, Samsun Gelemen orman fidanlığında görülen duman zararları üzerine araştırmalar, İ.Ü.Ö.F. Dergisi, Seri a, Cilt:30, Sayı: 1:6- 38, İstanbul.
• Davis, J.C., 1986, Statistics ana data analysis in geology, John Willey&Sons Inc., New York, 646 p.
• Dudka, S., Piotrovvska, M., Chlopecka, A. ve Witek, T., 1995, Trace metal contamination of soils and plants by the mining and smelting industry in upper silesia, South Poland, Journal of Geochemical Exploration, 52,237-250.
• Faber, A. veNiezgoda, J., 1982, Contaminationof soils and plants in a vicinity of the Zinc and Lead Smelter, Rocz. Glebozn., 33,93.
• Gayle, R.B., 1959, Geology of the Sinop Region, Tidewater-Atlantic-Texaco Exploration Group, Petrol Dairesi Başkanlığı Teknik Arşivi, Ankara.
• Gedik, A., Ercan, T. ve Korkmaz, S., 1984, Orta Karadeniz (Samsun-Sinop) havzasının jeolojisi ve volkanik kayaçlarının petrolojisi, MTA Enst. Derg., 99-100,34-50.
• Gedik, A.ve Korkmaz, S., 1984, Sinop havzasının jeolojisi ve petrol olanakları, MTA Rapor No: 7575.
• Groudev, S.N., Georgiev, P.S., Angelov, A.T., Sposova, 1.1, ve Mitrov, T., 2001, Treatment of metal-contaminated waters byApilot-scale constructed wetland, paper presented in International Symposium 'Universitaria Ropet, 2001' Romanya.
• Harmsen, K., 1977, Behaviour of heavy metals in soils, Doctoral Thesis, Cenre for Agric, Publication s and Documents, Wageningen., 170.
• http://www.usgs.gov, Phreeqc Interactive 2.4.2 Alpha Programme
• John, M.K., Van Laerhoven, C.J. ve Cross, Ch.H., 1975, Cadmium, Lead and Zinc accumulation in soil near a Smelter Complex, Environ. Lett., 10,25.
• Johnson, R.D., Miller, R.E., Williams, R.E., Wai, C.M., Wiese, A.C. ve Mitchell, J.E., 1975, The Heavy metal problem of silver Valley, Northern Idaho, paper presented at Int. Conf., Heavy Metals in Environment, Toronto,pp.465.
• Jones, Jr. J.B., Wolf, B. ve Mills, H.A., 1991, Plant analysis handbook micro-macro Publishing inc.
• Kabata-Pendias, A., Bolibrzuch, E. ve Tarlowski, R, 1981, Impact of a copper smelter on agrictural environments, Rocz. Glebozn., 32,207.
• Kabata-Pendias, A. ve Pendias, H., 1992, Trace elements in soils and plants, 2nd ed: CRC Pres, Inc., Boca Raton, Florida., 342 pp.
• Kaçar, B., 1972, Bitki analizleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Kara, E. E., Açıkgöz, î., Gültekin, P. ve Külahlı, H., 1998, Samsun Azot sanayi ve Karadeni z Bakır İşletmeler i emisyonlarının çevre topraklarına olan etkileri, Tarım Bilimleri Dergisi, 4 (2), s. 1 -7.
• Ketin, İ. ve Gümüş, A., 1963, Sinop-Ayancık arasında III.Bölgeye dahil sahaların jeolojisi, TPAO Raporu, Rapor No: 288.
• Ketin, İ., 1962. 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası Sinop paftası ve izahnamesi MTA Gnl.Md.
• Lindsay, W.L., 1979, Chemical equilibria in soils, John Wiley and sons, New York, 449 pp.
• Meybeck, M. ve Helmer, R., 1989, The guality of Rivers -From Pristine Stage to global pollution : Paleogeography , Geological Engineering 29 (1) 2005
• Paleoclimatology, Paleoecology, global and Planetary Change Section, v. 75, pp. 283-309.
• Müezzinoğlu, A.,1973, Samsun azot fabrikasının çevrede yarattığı hava kirlenmesiyle ilgili ön etüd, TÜBİTAK Hava Kirlenmesi Araştırmaları Bölümü, s. 1 -17, Ankara.
• Pais, I., ve Jones, Jr. J.B., 1997, The Handbook of trace elements, St. Lucie Pres, Boca Raton, Fla.,223 pp.
• Resmi Gazete, 1988, Su kirliliği kontrol yönetmeliği, 8. Bölüm, 19919, 13-73, TC Bşb. Çevre Müsteşarlığı, Ankara.
• Resmi Gazete, 2001, Toprak kirliliği kontrol yönetmeliği, 24609, Çevre Bakanlığı, Ankara.
• Rose, A.W., Hawkes, H.E. ve Webb, J.S., 1979, Geochemistry in mineral exploration, 2nd Edition, Academic Pres, Londra, 657.
• Smith, K.S. ve Huyck, H.L.O., 1998, Chapter 2 (An Overview of the Abundance, Relative Mobility, Bioavailability, and Human Toxicity of Metals) in Plumlee, G.S. and Logsdon, M.J. (ed), The Environmental geochemistry of mineral deposits, Part A: Processes, Techniques, and Health Issues, Economic Geology, volume A.
• Standart Methods, 1980,15th, bölüm 303-a -311- c, s 152-185.
• Tchuldziyan, H. ve Khinov, G., 1976, On the chemistry of coppcr pollution of certain soils, Pochvozn. Agrokhim., 11:41-53.
• Thompson, M. ve Walsh, J.N., 1989, Handbook of inductively coupled plasma Spectrometry, s 155-156.
• Tüysüz, N., 1992, Utilization of multivariate statistical tecniques in gold exploration: A case study for the evaluation ofgeochemical data from the region of OrduFatsa-Aybastı, Geological Bulletin of Turkey, 35,141-146.
• Ullrich, S.M., Ramsey, M.H. ve Rybicka, E.H., 1999, Total and exchangeabl e concentrations of heavy metals in soils near Bytom, an area of Pb/Zn mining and smelting in Upper Silesia, Poland, Applied Geochemistry, 14,187-196.
• White, D.E., Hem, J.D. ve Waring, G.A., 1963, Chemical composition of subsurface Water, in Data of Geochemistry, 6th ed., U.S. Geological Survey.
• Yodaş, R., Balkıray, K., Granit, S., Korkmaz, S., Didik, S., Kalkan, İ., Ağrıdağ, D.S. ve Besbelli, B., 1985, Samsun ve dolayının (Kızılırmak-Yeşilırmak arasındaki Bölgenin) jeolojisi ve petrol olanaklarına ilişkin rapor, MTARapor No: 8130.