SINIRDA KARBON DÜZENLEME MEKANİZMASI VE BORSA İSTANBUL ÇİMENTO SEKTÖRÜ: MEREC AĞIRLIKLI MABAC YÖNTEMİ İLE FİNANSAL PERFORMANS VE HİSSE SENEDİ GETİRİ ANALİZİ

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 95 - 114, 30.06.2025

Mahammad Abdullayev , Meltem Ece Çokmutlu

Abstract

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM), çimento, elektrik, hidrojen, alüminyum, demir-çelik ve gübre gibi karbon yoğun sektörlerde operasyonel maliyetlerin artmasına, tedarik zincirlerinde değişikliklere ve teknolojik dönüşüm gerekliliğine yol açmaktadır. Bu süreç, şirketlerin finansal sağlamlığını ve hisse senedi getirilerini doğrudan etkilemektedir. Bu çalışmanın amacı, SKDM’den en çok etkilenecek sektörlerin başında gelen çimento sektöründe, Borsa İstanbul (BİST)’te işlem gören şirketlerin 2019-2023 dönemi finansal performansını değerlendirmek ve firmaların hisse getiri oranları ile karşılaştırmaktır. Çalışmada, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden MEREC ağırlık tabanlı MABAC yöntemi kullanılarak çimento sektöründeki şirketlerin finansal performansı analiz edilmiştir. Elde edilen finansal performans sonuçları, hisse senedi getirileri ile karşılaştırılmış ve aralarındaki ilişkiyi belirlemek için Spearman’s rho testi uygulanmıştır. Analiz sonucunda, çimento sektöründe 2019-2023 yılları arasında NUHCM, OYAKC ve BUCIM şirketlerinin daha yüksek, BSOKE ve BTCIM şirketlerinin ise daha düşük bir finansal performans sergilediği görülmüştür. Şirketlerin hisse senedi getirileri 2019 yılında pozitif seyrederken, sonraki yıllarda dalgalanmıştır. Araştırmanın bulguları, literatürde finansal performans ve hisse getirileri arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmalarla genel olarak uyumludur.

Keywords

Merec, Mabac, Bist Çimento Sektörü, Finansal Performans, Hisse Senedi Getirisi

CARBON BORDER ADJUSTMENT MECHANISM AND BORSA ISTANBUL CEMENT SECTOR: FINANCIAL PERFORMANCE AND STOCK RETURN ANALYSIS USING THE MEREC-WEIGHTED MABAC METHOD

Abstract

The Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) leads to increased operational costs, supply chain changes, and the necessity for technological transformation in carbon-intensive sectors such as cement, electricity, hydrogen, aluminum, iron-steel, and fertilizers. This process directly impacts the financial stability of companies and their stock returns. The aim of this study is to evaluate the financial performance of companies in the cement sector, one of the industries most affected by CBAM, listed on Borsa Istanbul (BIST) during the 2019-2023 period and to compare their stock return rates. In the study, the financial performance of companies in the cement sector was analyzed using the MABAC method based on MEREC weighting, one of the MCDM methods. The obtained financial performance results were compared with stock returns, and Spearman’s rho test was applied to determine the relationship between them. As a result of the analysis, it was found that between 2019 and 2023, NUHCM, OYAKC, and BUCIM companies exhibited higher financial performance, while BSOKE and BTCIM companies showed lower financial performance. The stock returns of the companies were positive in 2019, but fluctuated in the following years. There is no direct scale in the literature that addresses the relationship between financial performance and stock returns in the cement sector. However, the findings of the study are generally consistent with the literature examining the relationship between financial performance and stock returns (Akbulut, 2020; Özden et al., 2021), but differences indicate that the relationship between performance and return is not always consistent.

Keywords

Merec, Mabac, BIST Cement Sector, Financial Performance, Stock Return

References

• Akbulut, O. Y. (2020). Finansal Performans ile Pay Senedi Getirisi Arasındaki İlişkinin Bütünleşik CRITIC ve MABAC ÇKKV Teknikleriyle Ölçülmesi: Borsa İstanbul Çimento Sektörü Firmaları Üzerine Ampirik Bir Uygulama. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40, 471-488. doi:doi: 10.30794/pausbed.683330
• Akbulut, R., & Rençber, Ö. F. (2015). Veri Zarflama ve Lojistik Regresyon Analizi ile Çimento İşletmelerinde Finansal Performansa Dayalı Etkinliklerin Değerlendirilmesi. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(3), 91-103.
• Akkuş, H. T., & Sakarya, Ş. (2015). Finansal performansın ölçülmesinde geleneksel oranlar ile nakit akım oranlarının karşılaştırmalı analizi: BİST çimento şirketleri üzerine Topsis Yöntemi ile bir uygulama. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 109-123. doi:DOI NO: 10.5578/jeas.9797
• Atukalp, E. (2019). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento Firmalarının Finansal Performans Analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 81, 213-230. doi:https://doi.org/10.25095/mufad.510663
• Bozdoğan, T., Odabaş, A., & Çetin, Ö. O. (2023). Financial Performance Of Bist-Cement Companies Analysis By Topsis And Electre Methods. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 78, 491-510. doi:https://doi.org/10.51290/dpusbe.1368085
• Çanakçıoğlu, M. (2019). Borsa İstanbul’da İşlem Gören Çimento Firmalarının Entropi-Eatwios Bütünleşik Yaklaşımı İle Finansal Performanslarının Değerlendirmesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 14(56), 407-421.
• Çanakçıoğlu, M., & Küçükönder, H. (2020). Borsa Istanbul’Daki Çimento Işletmelerinin Etkinlik Ve Performanslarinin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Ile Analizi. Muhasebe Ve Denetime Bakış, 20(61), 165-192.
• Demir, G. (2021). Comparison of the Financial Performance of Turkish Cement Firms with Fuzzy SWARA- COPRAS-MAUT Methods. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(4), 1875-1892. doi:https://doi.org/10.21547/jss.917029
• Doğan, H. (2022). Seçilmiş Ülkelerin Çevresel Performanslarının Bütünleşik CRITIC - MABAC Yöntemleriyle Ölçülmesi. JOURNAL OF EMERGING ECONOMIES AND POLICY, 7(2), 433-448.
• Dünya Bankası (2022). Türkiye: Country Climate and Development Report, https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/ffa637a2-d07c-40b1-9992-cc350a46fe6a/content , (Erişim tarihi: 22.01.2025)
• Eken, A., & Yazıcı, D. (2024). Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizmasının Türkiye’nin AB İhracatına Olası Etkileri. Başkent Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-15.
• Ergül, N. (2014). BİST- Turizm Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performans Analizi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 325-340.
• Ertuğrul, İ., & Karakaşoğlu, N. (2009). Performance evaluation of Turkish cement firms with fuzzy analytic hierarchy process and TOPSIS methods. Expert Systems with Applications (Cilt 36, s. 702-715). içinde doi:https://doi.org/10.1016/j.eswa.2007.10.014
• Güleç, Ö. F., & Özkan, A. (2018). Gri Ilişkisel Analiz Yöntemi Ile Finansal Performansin Değerlendirilmesi: Bist Çimento Şirketleri Üzerine Bir Araştirma. 18(54), 77-96. İmer-Ertunga, E., & Seyhun, Ö. K. (2022). Sinirda Karbon Düzenleme Mekanizmasi Ve Türkiye’Nin Ihracatina Olasi Etkileri. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 13(1), 1-13. doi:https://doi.org/10.18354/esam.1119230
• Karaa, İ. E. (2016). Finansal başarısızlık tahmini kısıtlı veri ile mümkün mü? Lojistik Sektöründen bir örnek: Ran Lojistik Hizmetleri A.Ş. Journal of Human Sciences, 13(3), 4356-4369. doi:10.14687/jhs.v13i3.4151
• Kandır, S., & Özhan, E. (2021). Borsa Istanbul Çimento Şirketlerinin Pay Getirilerini Etkileyen Faktörlerin Incelenmesi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 58-68.
• Karabulut, Y., & Çelik, A. E. (2007). Imkb'De Işlem Gören Çimento Sektörü Hisse Senetleri Üzerindeki Satişlar/Fiyat Orani Etkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(2), 59 - 74. doi:https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002019
• Keshavarz-Ghorabaee, M., Amiri, M., Zavadskas, E. K., Turskis, Z., & Antucheviciene, J. (2021). Determination of Objective Weights Using a New Method Based on the Removal Effects of Criteria (MEREC). Symmetry, 13(4), 525. doi:https://doi.org/10.3390/sym13040525
• Kızıl, E. (2019). Borsada İşlem Gören Şirketlerin Finansal Performansları İle Borsa Performansları Arasındaki İlişki: BİST Taş, Toprak Endeksindeki Çimento Firmaları Üzerine Bir Uygulama. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1(1), 51-67.
• Koç, B., & Kaynak, S. (2023). Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasının Türkiye- AB-27 Dış Ticaret İlişkisi Üzerine Olası Etkisi. Verimlilik Dergisi, 57(2), 273-288.
• Maya, R., & Eren, T. (2018). Türk Gida Sektörünün Finansal Performans Analizinin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri Ile Yapilmasi. Verimlilik Dergisi, 3, 31-60.
• Özarı, Ç., & Demirkale, Ö. (2024). Entropy-TOPSIS Method Approach: A Comprehensive Quarterly Assessment with Application in Turkey's Cement Sector. Fiscaoeconomia, 8(3), 938 - 967. doi:https://doi.org/10.25295/fsecon.1447540
• Özdağoğlu, A., Keleş, M. K., & Işildak, B. (2021). Havalimanlarinin Bulanik Dematel Ve Mabac Yöntemleri Ile Siralanmasi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 46-67. doi:https://doi.org/10.25287/ohuiibf.697259
• Özden, Ü. H., Başar, Ö. D., & Kalkan, S. B. (2012). Imkb’De Işlem Gören Çimento Sektöründeki Şirketlerin Finansal Performanslarinin Vikor Yöntemi Ile Siralanmasi. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, 17, 23 - 44.
• Özkan, T. (2020). TOPSIS ve Gri İlişkisel Analiz Yöntemleri ile BIST Çimento Sektörü Şirketlerinin Finansal Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. Oltu Beşeri ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 69-85.
• Pala, O., Atçeken, Ö., Omurtak, H., & Şimşir, B. (2024). BİST Çimento Sektöründe LODECI ve CRADIS ile Finansal Performans Analizi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 8(3), 956-970. doi:https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1452960
• Pamučar, D., & Ćirović, G. (2015). The Selection of Transport and Handling Resources in Logistics Centers Using Multi-Attributive Border Approximation Area Comparison (MABAC). Expert Systems with Applications, 42(6). doi:https://doi.org/10.1016/j.eswa.2014.11.057
• Sakarya, Ş., & Aytekin, S. (2013). İMKB'de İşlem Gören Mevduat Bankalarının Performansları ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişkinin Ölçülmesi: PROMETHEE Çok Kriterli Karar Verme Yöntemiyle Bir Uygulama. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(2), 99 - 109.
• Sanayi Genel Müdürlüyü. (2021). Çimento Sektör Raporu.
• Saygılı, E. E., & Şahin, Y. (2018). Finansal Performans Ile Hisse Senedi Yatirimci Kararlari Arasindaki Ilişki: Bist Çimento Sektöründe Topsis Uygulamasi. Izmir Democracy University Social Sciences Journal, 1(1), 16-45. Ticaret Bakanlığı (2025). Avrupa Yeşil Mutabakatı. https://ticaret.gov.tr/dis-iliskiler/yesil-mutabakat/avrupa-yesil-mutabakati
• TÜSİAD (2020). Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/10633-ekonomik-gostergeler-merceginden-yeni-iklim-rejimi-raporu (Erişim tarihi: 10.03.2025)
• Ünal, S., & Akbey, F. (2016). Firma Buyukluğu Ve Piyasa Değeri / Defter Değeri Anomalilerinin Birlikte Incelenmesi: Borsa Istanbul Örneği. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. doi:https://doi.org/10.18026/cbusos.99166
• Uygurtürk, H., & Soylu, N. (2016). Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının Likidite ve Karlılık Performanslarının COPRAS Yöntemi ile Analizi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 637-650. doi: https://doi.org/10.17218/hititsosbil.280808
• Zeb, K., Ali, Y., & Khan, M. W. (2018). Factors influencing environment and human health by cement industry: Pakistan a case in point. Management of Environmental Quality An International Journal, 30(4). doi:DOI:10.1108/MEQ-06-2018-0112
• Zhang, X., Wang, C., Li, E., & Xu, C. (2014). Assessment model of ecoenvironmental vulnerability based on improved entropy weight method. The Scientific World Journal, 1-7. doi:https://doi.org/10.1155/2014/797814
• Zhong, J., & Pei, J. (2022). Beggar thy neighbor? On the competitiveness and welfare impacts of the EU's proposed carbon border adjustment mechanism. Energy Policy, 162. doi:https://doi.org/10.1016/j.enpol.2022.112802