Hemodiyaliz Tedavisi Alan Bireylerde Hastalik Uyum Düzeyi ve Semptom Yönetimi

Year 2025, Volume: 18 Issue: 4, 546 - 558

Zarife Ekici , Merve Çayır Yılmaz

https://doi.org/10.46483/jnef.1804661

Abstract

Giriş: Hemodiyaliz (HD) tedavisi alan bireyler fiziksel, psikolojik ve sosyal alanlarda birçok sorun ve semptomla karşılaşmakta olup yaşanan bu sorunlar, bireylerin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. HD tedavisi alan bireylerde hastalığa uyum düzeyi, bireylerin tedavi sürecine adaptasyonunu ve semptom yönetimini doğrudan etkileyen önemli bir faktördür.
Amaç: Bu araştırma, HD tedavisi alan bireylerde kronik hastalığa uyum düzeyi, semptom düzeyi ve uyuma etki eden faktörlerin belirlenmesini amaçlamaktadır.
Yöntem: Tanımlayıcı kesitsel tipteki bu araştırma 254 birey ile yürütülmüştür. Araştırma verileri HD Hasta Tanıtıcı Formu, Diyaliz Semptom İndeksi (DSİ) ve Kronik Hastalıklara Uyum Ölçeği (KHUÖ) kullanılarak toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistikler ve çoklu doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır.
Bulgular: HD tedavisi alan bireylerin KHUÖ toplam puan ortalaması 81.38 ± 12.19, DSİ puan ortalaması 57.67 ±21.69 bulunmuştur. Ayrıca kadın cinsiyetin (β = .160), lise ve üstü eğitim düzeyine sahip olmanın (β = .178), evli olmanın (β = .148), ekonomik durumun orta (β = .300) ya da yüksek (β = .311) olmasının ve diyaliz esnasında fistül damara erişim yolunu kullanmanın (β = .178) kronik hastalığa uyumun pozitif anlamlı yordayıcıları olduğu, yaşın (β = -.278) ise kronik hastalığa uyumun negatif anlamlı bir yordayıcısı olduğu belirlenmiştir (p < .05).
Sonuç: Bu araştırmada HD tedavisi alan bireylerin genel olarak hastalığa uyumlarının orta düzeyde, diyaliz semptomlarını deneyimleme düzeylerinin ortalamanın altında olduğu saptanmıştır. Kronik hastalığa uyumun ise kadınlarda, lise ve üstü eğitime sahip bireylerde, evlilerde, ekonomik durumu orta ve yüksek olanlarda, fistül damara erişim yolunu kullananlarda daha yüksek olduğu belirlenmiştir. HD tedavisi alan bireylerin hastalığa uyumlarının attırılmasına yönelik müdahale çalışmalarının yapılması önerilmektedir.

Keywords

Hastalığa Uyum , Hemodiyaliz , Hemşirelik , Diyaliz Semptomları

Level of Disease Adaptation and Symptom Managament in Individuals Taking Hemodialysis

Abstract

Background: Individuals receiving hemodialysis (HD) treatment encounter many problems and symptoms in the physical, psychological and social areas, and these problems can negatively affect the quality of life of individuals. The level of compliance with the disease in HD patients is an important factor that directly affects individuals’ adaptation to the treatment process and symptom management.
Objective: This study aims to determine the level of adaptation to chronic disease, symptom level, and factors affecting adaptation in individuals receiving HD treatment.
Methods: This descriptive cross-sectional study was conducted with 254 individuals. Research data were collected by using HD Patient Descriptive Form, Dialysis Symptom Index (DSI) and Chronic Disease Adjustment Scale (CDAS). Descriptive statistics and multiple linear regression analysis were used to evaluate the data.
Results: The mean total score of the individuals receiving HD treatment on the CDAS was found to be 81.38 ± 12.19, and the mean DSI score was found to be 57.67 ± 21.69. In addition, it was determined that being female (β = .160), having a high school or higher education level (β = .178), being married (β = .148), having a medium (β = .300) or high (β = .311) financial status, and using a fistula vascular access route during dialysis (β = .178) were positively significant predictors of adaptation to chronic disease, while age (β = -.278) was a negatively significant predictor of adaptation to chronic disease (p < .05).
Conclusion: In this study, it was determined that individuals receiving HD treatment generally had a moderate level of adaptation to the disease and that their level of experiencing dialysis symptoms was below average. It was determined that adaptation to chronic disease was higher in women, individuals with high school and above education, married individuals, those with medium and high financial status, and those using fistula vascular access. It is recommended that intervention studies be conducted to increase the adaptation of individuals receiving HD treatment to the disease.

References

• Aslan, H., Çetkin, T. ve Demı̇r, R. (2021). Effects of chronic illness adaptation on the healthy lifestyle behaviours of patients in internal services. Çukurova Medical Journal, 46(3), 1140-1149.
• Atik, D. ve Güngör, S. (2020). Determination of adaptation levels and applications for fistulas care and protection to disease of patients with arteriovenous fistula. Journal of Health Sciences.10:58-66.
• Atik, D. ve Karatepe, H. (2016). Scale development study: adaptation to chronic ilness. Acta Medica Mediterranea, 32(1), 135-42.
• Atik, D., Karatepe, H. ve Yuce, U. O. (2020). The relationship between fluid control and disease adaptation levels with symptoms in patients undergoing hemodialysis. Basic and Clinical Health Sciences, 4(3), 264-271.
• Bilgiç, N. (2020). Kronik böbrek hastalıkları ile diyaliz birimlerinde hemşirelerin maliyet-etkililik ve verimliliğe etkisi. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 15(1), 23–29.
• Cohen, J. (1992). A power primer. Psychological Bulletin, 112(1), 155-159.
• Dantas, L. G., Rocha, M. S., ve Cruz, C. M. S. (2020). Non-adherence to hemodialysis, perception of the illness, and severity of advanced nephropathy. Brazilian Journal of Nephrology, 42(4), 413-419.
• Demir, C. A. ve Özer, Z. (2022). Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda semptom ve konfor ilişkisi/The relationship of symptoms and comfort in patients receiving hemodialysis, 17(1), 10-20. doi:10.47565/ ndthdt.2022.49.
• Demiralp, İ. ve Yılmaz, F. T. (2024). Relationship between fluid control and symptom severity in hemodialysis patients. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi, 7(1), 61-70.
• Demiroğlu, S. ve Bülbül, E. (2021). Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların depresyon, anksiyete, stres durumları ve diyaliz semptomlarıyla ilişkisi/The relationship of patients receiving hemodialysis with depression, anxiety, stress conditions and dialysis symptoms. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 16(3), 124- 133.
• Erken, E., Güzel, F. B., Akkuş, G., Güngör, Ö. ve Altınören, O. (2019). Genç erişkin hemodiyaliz hastalarında kırılganlık ve kognitif bozukluk arasındaki iİişki, Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 82 (2), 81-88. DOI: 10.26650/2018.0037.
• Field, A. P. (2024). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (6. bs). SAGE Publications.
• Fleishman, T. T., Dreiher, J. ve Shvartzman, P. (2020). Patient-Reported outcomes in maintenance hemodialysis: A cross-Sectional, multicenter study. Qual Life Res, 29, 2345-2354. https://doi. org/10.1007/s11136-020-02508-3.
• George, D. ve Mallery, P. (2024). IBM SPSS Statistics 29 step by step: A simple guide and reference (18. bs). Routledge.
• Halle, M. P., Nelson, M., Kaze, F. F., Jean Pierre, N. M. O., Denis, T., Fouda, H., ... Ashuntantang, E. G. (2020). Non-adherence to hemodialysis regimens among patients on maintenance hemodialysis in Sub-Saharan Africa: An Example from cameroon. Renal Failure, 41(1), 1022-1028. https://doi. org/10.1590/2175-8239-JBN-2019-0147.
• Hindistan, S. ve Deniz, A. (2018). Hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda semptom değerlendirmesi. Bezmiâlem Science, 6, 8-112.
• Kara, B. (2007). Hemodiyaliz hastalarında tedaviye uyum: çok yönlü bir yaklaşım. Gülhane Tıp Dergisi, 132-136. Karabulutlu, E. Y. ve Yılmaz, M. Ç. (2019). Hemodiyaliz tedavisi alan bireylerin sıvı kısıtlamasına uyum düzeyleri. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (3), 390-398.
• Karatepe, H. K. ve Atik, D. (2021). Stress and adaptation to the illness of women with cardiovascular system illness in Covid-19 Pandemia. Acta Medica Mediterranea, 1309-1316.
• Manav, A. İ., Atik, D. ve Çapar, A. (2021). Diyabeti olan yetişkinlerin koşulsuz kendini kabul ve kronik hastalığa uyumlarının değerlendirilmesi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 4(2), 153-162.
• Mhammedi, S. A., Hamdi, F., Benabdelhak, M., Bentata, ve Haddiya, I. (2019). L’observance thérapeutique: un autre défi à relever chez ı’hémodialysé chronique [Therapeutic compliance: another challenge for patients on chronic haemodialysis]. The Pan African Medical Journal, 33, 28. https://doi.org/10.11604/pamj.2019.33.28.9448.
• Mukakarangwa, M. C., Chironda, G., Bhengu, B. ve Katende, G. (2018). Adherence to hemodialysis and associated factors among end stage renal disease patients at selected nephrology units in Rwanda: A descriptive cross-sectional study. nursing research and practice.
• Murali, K. M. ve Lonergan, M. (2020). Breaking the adherence barriers: strategies to iimprove treatment adherence in dialysis patients. Seminars in Dialysis, 33(6), 475-485.
• Ng, M., Wong, C. L., Choi, K. C., Hui, Y. H., Ho, E. H. S., Miaskowski, C., ... So, W. K. W. (2021). A mixed methods study of symptom experience in patients with end-stage renal disease. Nursing Research, 70(1), 34-43. https://doi.org/10.1097/ NNR.0000000000000479.
• Ozen, N., Cinar, F. I., Askin,D., Mut, D. ve Turker, T. (2019). Nonadherence in hemodialysis patients and related factors: A multicenter study. Nursing Research, 27(4).
• Önsöz, H. B. ve Usta, Y. Ö. (2013). Reliability and validity of the Turkish version of the dialysis symptom index in chronic hemodialysis patients. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi, 22(1), 60-67.
• Pretto, C. R., Winkelmann, E. R., Hildebrandt, L. M., Barbosa, D. A., Colet, C. F. ve Stumm, E. (2020). Quality of life of chronic kidney patients on hemodialysis and related factors. Revista Latino-americana de Enfermagem, 28. https://doi. org/10.1590/1518- 8345.3641.3327.
• Seyahi, N., Kocyigit, İ., Eren, N., Tonbul, H. Z., Tatar, E., Yilmaz, Z., ... Ates, K. (2025). Current status of kidney replacement therapy in Türkiye: A summary of 2023 Turkish Society of Nephrology registry report. Turk J Nephrol, 34: 141-148. doi: 10.5152/ turkjnephrol.2025.24978
• Tayaz, E. ve Koç, A. (2020). Hemodiyaliz tedavı̇sı̇ alan kronı̇k böbrek yetmezlı̇ği hastalarında semptom yönetı̇mı̇ ve hemşı̇relı̇k. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 23(1), 147-156. Tayebi, A., Einollahi, B., Rahimi, A. ve Sirati-Nir, M. (2019). Non-adherence to treatment among Iranian dialysis patients, a systematic review. Iranian Journal of Kidney Diseases, 13(6), 347-361
• United States Renal Data System. (2024). USRDS Annual data report: epidemiology of kidney disease in the united states. URL: https://usrds-adr.niddk. nih.gov/2024/end-stage-renal-disease/1-incidence- prevalence-patient-characteristics-and-treatment- modalities. Son Erişim Tarihi: 23/05/2025.
• van der Willik, E. M., Hemmelder, M. H., Bart, H. A., van Ittersum, F. J., Hoogendijk-van den Akker, J. M., ... Meuleman, Y. (2021). Routinely measuring symptom burden and health-related quality of life in dialysis patients: first results from the dutch registry of patient-reported outcome measures. Clinical Kidney Journal, 14(6), 1535-1544. 31. Varghese, S. A. (2021). A Comparative study of treatment adherence among in-center hemodialysis patients based on years on dialysis and demographic factors. Social Service Research, 47, 736-742.
• Varol, E. ve Sivrikaya, S.K. (2018). Kronik böbrek yetmezliğinde yaşam kalitesi ve hemşirelik. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(2), 89-96.
• Weisbord, S. D., Mor, M. K., Sevick, M. A., Shields, A. M., Rollman, B. L., Palevsky, P. M., ... Fine, M. J. (2014). Associations of depressive symptoms and pain with dialysis adherence, health resource utilization, and mortality in patients receiving chronic hemodialysis. Clinical Journal of the American Society of Nephrology: CJASN, 9(9), 1594-1602. https://doi.org/10.2215/CJN.00220114.
• Yılmaz, C. K. ve Kara, F. Ş. (2021). The effect of spiritual well-being on adaptation to chronic illness among people with chronic illnesses. Perspect Psychiatr Care, 57, 318- 325.
• Yılmaz, F. T., Havva, S., Kumsar, A. K., Aygin, D., Sipahi, S. ve Genç, A. B. (2020). Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların umut düzeyleri, semptom kontrolü ve tedaviye uyumlarının değerlendirilmesi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (1), 35-43. 36. Yılmaz, F. T., Şahin, A. D. ve Türesin, A. K. (2019). Tip 2 diyabetli bireylerde hastalığı kabul düzeyinin glisemik kontrol ile ilişkisi. Cukurova Medical Journal, 44(4), 1284-1291.
• Zhou, M., Gu, X., Cheng, K., Wang, Y. ve Zhang, N. (2023). Exploration of symptom clusters during hemodialysis and symptom network analysis of older maintenance hemodialysis patients: a cross-sectional study. BMC Nephrology, 24(1), 115.
• You, A. S., Kalantar, S. S., Norris, K. C., Peralta, R. A., Narasaki, Y., Fischman, R., ... & Rhee, C. M. (2022). Dialysis symptom index burden and symptom clusters in a prospective cohort of dialysis patients. Journal of nephrology, 35(5), 1427-1436.