Sporda Psikolojik Dayanıklılığa Yönelik Lisansüstü Yaklaşımlar: 2020-2025 Arası Tezlerin Sistematik Bir Haritalandırması

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 15 - 27, 30.06.2025

Furkan Can Şahin , Faruk Albay , Yaşar Barut

https://doi.org/10.71051/jnlm.1724312

Abstract

Bu araştırma, 2020-2025 yılları arasında Türkiye'de sporda psikolojik dayanıklılık temasıyla hazırlanmış lisansüstü tezleri sistematik olarak inceleyerek, bu alandaki mevcut eğilimleri ve akademik üretimi ortaya koymayı amaçlamaktadır. Sistematik derleme yöntemi çerçevesinde yürütülen çalışmada, Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi (YÖK Tez) veri tabanında yapılan taramalar sonucunda 31 lisansüstü tez belirlenmiş ve içerik analizine tabi tutulmuştur. Araştırmaya dahil edilen tezler; çalışmanın türü, yayın yılı, örneklem grubu, örneklem büyüklüğü, araştırma yöntemi, veri toplama araçları ve ulaşılan temel sonuçlar bakımından detaylı olarak sınıflandırılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, söz konusu dönemde psikolojik dayanıklılık kavramına duyulan ilginin giderek arttığı, tezlerin büyük çoğunluğunun yüksek lisans düzeyinde yapıldığı ve özellikle spor bilimleri alanında yoğunlaştığı görülmüştür. Araştırmaların çoğunluğu nicel yöntemle gerçekleştirilmiş ve genellikle betimsel tarama modelleri kullanılmıştır. Örneklem gruplarının önemli bir kısmını üniversite öğrencisi sporcular oluştururken, elit sporcular, kadın sporcular ve paralimpik bireyler de araştırmalarda yer bulmuştur. Veri toplama araçları arasında en yaygın kullanılanlar CD-RISC, Psikolojik Sağlamlık Ölçeği ve Sporcuya Uyarlanmış Dayanıklılık Ölçeği olmuştur. Çalışmalarda psikolojik dayanıklılık genellikle akademik başarı, stresle başa çıkma, öz-farkındalık, liderlik, özgüven ve sosyal destek gibi değişkenlerle ilişkilendirilmiştir. Bu bulgular doğrultusunda, sporda psikolojik dayanıklılık kavramının giderek önem kazandığı, ancak özellikle nitel araştırmaların sayısının düşük olduğu ve teorik derinlik açısından daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyulduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışma, araştırmacılar ve uygulayıcılar için mevcut literatüre dayalı yönlendirici bilgiler sunmakta ve alandaki boşluklara dikkat çekmektedir.

Keywords

Psikolojik dayanıklılık, spor psikolojisi, sporcu

Graduate Approaches to Psychological Resilience in Sports: A Systematic Mapping of Theses between 2020-2025

Abstract

This study aims to systematically examine postgraduate theses prepared in Turkey between 2020 and 2025 on the theme of psychological resilience in sports, revealing current trends and the scope of academic output in the field. Conducted within the framework of a systematic review, the research identified 31 postgraduate theses through a comprehensive search of the National Thesis Center of the Council of Higher Education (YÖK Tez) database, which were then subjected to content analysis. The selected theses were categorized in detail based on study type, publication year, sample group, sample size, research method, data collection tools, and main findings. The findings indicate a growing interest in the concept of psychological resilience during the specified period, with the majority of theses conducted at the master’s level, predominantly within the field of sports sciences. Most studies employed quantitative methods, especially descriptive survey models. University athlete students constituted the main sample group, although elite athletes, female athletes, and Paralympic individuals were also included. The most frequently used data collection instruments were the CD-RISC, Psychological Resilience Scale, and the Adapted Resilience Scale for Athletes. Psychological resilience was often examined in relation to variables such as academic achievement, coping with stress, self-awareness, leadership, self-confidence, and social support. The study concludes that while the concept of psychological resilience in sports is gaining importance, there remains a need for more qualitative research and studies with greater theoretical depth. The findings offer evidence-based insights for researchers and practitioners and highlight current gaps in the literature.

Keywords

Psychological resilience, sport psychology, athlete

References

• Abbas, H. A. A. (2020). Futsal oyuncularının psikolojik dayanıklılık ve stres algılarının araştırılması [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi – Van]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Acıbuca, A. (2023). Fitness yapan bireylerin bilinçli farkındalık ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi – Mersin]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akkuş, M. (2024). Fitness yapan bireylerin psikolojik dayanıklılıkları ile benlik saygı düzeylerinin incelenmesi (Van il örneği) [Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi – Van]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aslan, İ. (2024). Atletizm sporcularında spora bağlılık, sporcu kimlik algısı ve psikolojik dayanıklılık arasındaki ilişkinin başarı düzeylerine ve yarışma dallarına göre incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi – Ağrı]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aygün, Ö. (2022). Covid 19 salgını sürecinde yerel yönetimlerde çalışan antrenörlerin psikolojik dayanıklılık ve duygu düzenleme güçlüğü durumlarının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gedik Üniversitesi – İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Aydın, E. (2021). İnfaz koruma memurlarının sportif serbest zaman ilgilenimi ve psikolojik dayanıklılık düzeyleri [Yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi – Elazığ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Ceylan, M. A. (2023). Eurohockey indoor club 2022 men organizasyonuna katılan sporcuların durumluk kaygı düzeylerinin mental iyi oluşlarına ve psikolojik dayanıklıklarına etkisi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi – Gaziantep]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çakıroğlu, A. A. (2022). Performans sporcularının kişilik özellikleri ve psikolojik dayanıklılıklarının ruh haline etkisinin incelenmesi [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi – Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çelik, O. B., Demir, G. T., İlhan, E. L., Cicioğlu, İ., & Esentürk, O. K. (2019). Sporcu ergenlerde psikolojik sağlamlık. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 14(2), 296-303.
• Çelik, S. N. (2025). Farklı klasmandaki basketbol hakemlerinin psikolojik dayanıklılık seviyelerinin ve karar verme stratejilerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi – Gaziantep]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çiçek Kimsün, A. B. (2023). Voleybol spor kulübü oyuncularının psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi – Kahramanmaraş]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çiçek, M. (2025). Spor yöneticiliği öğrencilerinde psikolojik dayanıklılık ile liderlik eğilimleri [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa – İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çoruh, E. (2020). Algılanan sosyal desteğin mücadele sporcularının özgüvenleri ve psikolojik dayanıklılıkları üzerindeki rolünün incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi – İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çutuk, S. (2022). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinde internet bağımlılığı, sosyal izolasyon ve psikolojik dayanıklılık ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkiler [Doktora tezi, Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi – Sakarya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Dalo, D. F. A. (2024). Spor eğitimi alan öğrencilerin psikolojik dayanıklılık, yaşamda anlam, umut düzeyleri ile internet ve akıllı telefon bağımlılıkları arasındaki ilişkiler [Doktora tezi, Fırat Üniversitesi – Elazığ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demirtaş, Y. (2024). Üniversite düzeyindeki takım sporcularında psikolojik dayanıklılığın liderlik özellikleriyle ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi – Bursa]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Duran, K. (2022). Üniversite kadın sporcularında beden algısı ve psikolojik dayanıklılık ilişkisi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi – İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Fletcher, D., & Sarkar, M. (2012). A grounded theory of psychological resilience in Olympic champions. Psychology of Sport and Exercise, 13(5), 669–678. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2012.04.007
• Galli, N., & Gonzalez, S. P. (2015). Psychological resilience in sport: A review of the literature and implications for research and practice. International Journal of Sport and Exercise Psychology, 13(3), 243–257. https://doi.org/10.1080/1612197X.2014.946947
• Galli, N., & Vealey, R. S. (2008). “Bouncing back” from adversity: Athletes’ experiences of resilience. The Sport Psychologist, 22(3), 316–335. https://doi.org/10.1123/tsp.22.3.316
• Gevişen, İ. K. (2020). Kapalı alan ve açık alan rekreasyonel etkinliklere katılan bireylerin psikolojik dayanıklılık ve yaratıcılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi – Bartın]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Günay, U. (2022). Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıklarının akademik başarıya etkisi: Ege bölgesi örneği [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi – İzmir]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gucciardi, D. F., Jackson, B., Hanton, S., & Reid, M. (2015). Mindset and mental toughness in sport: A review and prospect. International Review of Sport and Exercise Psychology, 8(1), 24–43. https://doi.org/10.1080/1750984X.2014.926907
• Gür, F. (2022). Spor yapan ve yapmayan bedensel engelli bireylerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi – Aydın]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gürsoy, M. (2022). Üniversite sporcularında psikolojik dayanıklılığın öz farkındalık ile ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi – Denizli]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• İşler, H. (2024). 10-14 yaş grubu oryantiring sporcularının oyunsallık ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin yarışma performansına etkisinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi – Ankara]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karaırmak, Ö. (2010). A review of resilience: A concept analysis. Turkish Psychological Articles, 13(25), 1–18.
• Karadeniz, B. (2023). Spor bilimleri fakültesi öğrencilerinin bilinçli farkındalık ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi – Erzurum]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kaya, M. (2025). Psikolojik dayanıklılık ile akademik erteleme davranışı ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi – Bartın]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Köklü, O. E. (2020). Sporcu eğitim merkezlerindeki güreşçilerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi – Kahramanmaraş]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kudaybergenova, A. (2022). Masa tenisi sporcularının psikolojik dayanıklılık ve karar verme düzeylerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi – Bişkek]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kurt, H. M. (2023). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin çok yönlü liderlik yönelimleri ve psikolojik dayanıklılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi – İzmir]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Masten, A. S., & O'CONNOR, M. J. (1989). Vulnerability, stress, and resilience in the early development of a high risk child. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 28(2), 274-278.
• Özdemir, C. (2024). Yüzme sporcularında; psikolojik dayanıklılık, sporda başarı motivasyonu ve kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin karşılaştırılması [Yüksek lisans tezi, Yozgat Bozok Üniversitesi – Yozgat]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Özcan, O. (2024). Ciddi boş zaman aktivitesi olarak basketbol oynayan ergen sporcularda psikolojik sağlamlık ve zihinsel antrenmanın algılanan performansa etkisi [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi – Antalya]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Page, M. J., McKenzie, J. E., Bossuyt, P. M., Boutron, I., Hoffmann, T. C., Mulrow, C. D., ... & Moher, D. (2021). The PRISMA 2020 statement: An updated guideline for reporting systematic reviews. BMJ, 372, n71. https://doi.org/10.1136/bmj.n71
• Reardon, C. L., Hainline, B., Aron, C. M., Baron, D., Baum, A. L., Bindra, A., ... & Engebretsen, L. (2019). Mental health in elite athletes: International Olympic Committee consensus statement (2019). British journal of sports medicine, 53(11), 667-699.
• Reche-García, C., Chiva-Bartoll, O., & Ferrer-Cervantes, R. (2022). Resilience and sport: A systematic literature review (2010–2020). International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(6), 3580. https://doi.org/10.3390/ijerph19063580
• Sakalıuzun, Ç. (2023). Spor lisesi öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıklarının şiddet eğilimleri ile ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Munzur Üniversitesi – Tunceli]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Sarkar, M., & Fletcher, D. (2014). Psychological resilience in sport performers: A review of stressors and protective factors. Journal of Sports Sciences, 32(15), 1419–1434. https://doi.org/10.1080/02640414.2014.901551
• Sögüt, G. (2022). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin iş stresi ve psikolojik dayanıklılığının incelenmesi (Ağrı ve Iğdır ili örneği) [Yüksek lisans tezi, Iğdır Üniversitesi – Iğdır]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Sullivan, L., Carter, J. E., Houle, J., Ding, K., Hautmann, A., & Yang, J. (2023). Evaluation of a resilience training program for college student-athletes: A pilot study. Journal of American college health, 71(1), 310-317.
• Şahin, İ. (2024). Klinik reformer pilatesin menstrual semptomlara ve psikolojik dayanıklılığa etkisi [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi – Samsun]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Tamminen, K. A., & Holt, N. L. (2012). Adolescent athletes’ learning about coping and the roles of parents and coaches. Psychology of Sport and Exercise, 13(1), 69–79. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2011.07.006
• Ulutaş, H. (2021). Futbol hakemlerinin klasmanlarına göre psikolojik dayanıklılık ve karar verme stillerinin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi – Samsun]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Urgan, S. (2022). Covid-19 pandemi döneminde elit sporcular ve sedanter bireyler arasında psikolojik dayanıklılığın incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Yozgat Bozok Üniversitesi – Yozgat]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yavuz, E. (2022). Futbolcularda covid-19 pandemi sürecinde evde yapılan antrenmanların psikolojik dayanıklılık ve mental iyi oluş üzerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi – Gaziantep]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldızdal, B. (2022). Yüzücülerde egzersiz bağımlılığının psikolojik dayanıklılık üzerine etkisi [Yüksek lisans tezi, Gaziantep Üniversitesi – Gaziantep]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yüce, H. G. (2021). Bir spor kulübündeki milli yüzücülerde psikolojik dayanıklılık, duygu düzenleme becerileri ve psikolojik belirtilerin incelenmesi [Yüksek lisans tezi, İstanbul Gelişim Üniversitesi – İstanbul]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.