Lâlelere Can Veren Bir Tabip: Mehmed Aşkî ve Lâleleri

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 560 - 575, 26.05.2020

Ebru Karadaş

Öz

Osmanlı Devleti’nde lâle, ‘Allah’ kelimesinin harflerini
barındırdığı için yüksek bir mertebede kabul edilmiş, lâle yetiştirmek dünyada
cennete gitmenin alameti olarak görülmüştür. Özellikle 16. yüzyılda lâle
yetiştirmek sadrazamdan berbere, şeyhülislamdan yorgancıya kadar toplumun her
kesimine yayılmış, yetiştirilen lâlelere eşsiz anlamlar verilmiştir.
Yetiştirilen lâleler kendilerine şiirlerde yer bulmuş, lâle üzerine birçok
beyit yazılmıştır. Durum böyle olunca lâle yetiştiriciliği ve yetiştiriciler hakkında
pek çok eser kaleme alınmış, iyi bir lâlede bulunması gereken özellikler bu
eserlerde anlatılmıştır. Bir tabip olmanın yanı sıra çiçek yetiştiricisi olan
Mehmed Aşkî, çiçek konulu üç eser kaleme almıştır. Bu eserlerden Risâle-i
Takvîm-i Lâle ve Takvîmü’l-Kibâr Min Miyârü’l-Ezhâr adlı eserler lâle
yetiştiriciliği ve yetiştiricileri hakkında bilgi verirken; Karanfil-nâme diğer
adıyla Ferah-nâme karanfil yetiştiriciliği hakkında bilgi vermektedir.    Mehmed Aşkî, lâle konulu eserlerinde lâle
yetiştiriciliğiyle ilgili önemli bilgiler verdikten sonra yetiştiricileri kayıt
altına almıştır. Bu makalede Takvîmü’l-Kibâr Min Miyârü’l-Ezhâr adlı eserde
kayıtlı, Mehmed Aşkî’nin yetiştirip isimlendirdiği 579 adet lâle
incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Lale, Mehmed Aşki, tabip, lâle yetiştiriciliği

Kaynakça

• Aktepe, M. (1954). Damat İbrahim Paşa Devrinde Lâleye Dair Bir Vesika. Türkiyat Mecmuası, S.9: 115-130.
• Altınay, A. R. (1973). Lale Devri. İstanbul. Tarih Vakfı Yurt.
• Arif Hikmet. (2012). Tezkire-i Şu’ârâ. (haz. Sadık Erdem). Ankara. TTK.
• Ayvazoğlu, B. (2003). Ateş Çiçek Lale. İstanbul. İBB Kültür A.Ş.
• Ayvazoğlu, B. (2019). Lâlezârın Dîdesi Rûşen. Erişim
• Ayverdi, E. H. (2O06). 18. Asırda Lale. (haz. Uğur Derman). İstanbul. Kubbealtı.
• Baytop, T. (1987). Osmanlı Lalesi. Lale Dergisi S.5. İstanbul
• Bursalı, M. T. (2000). Osmanlı Müellifleri. Ankara Bizim Büro.
• Büyükkarcı Yılmaz, F. (2000). Risâle-i Takvîm-i Lâle. Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları Agâh Sırrı Levend Hatıra Sayısı, C.III. s. 106. Harvard Univesity.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Adâb-ı Zurafâsı. Ankara. AKM. Erişim https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54132,53556neteyicu39l-ezhar-ubeydipdfpdf.pdf?0.
• Gürsoy-Naskali, E. (2018). Çiçek Kitabı. Dergah. İstanbul.
• Güzel, B. (2018). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa ve Nuhbetü’âsâr Min Ferâ’idil Eş’ar. Ankara. TTK.
• Hakverdioğlu, M. (2012). Nevşehirli Damat İbrahim Paşa İçin Yazılan Lale Devri Kasideleri. Ankara. Sage.
• https://www.gazeteoku.com/yazar/besir-ayvazoglu/lalezarin-didesi-rusen/559589)
• İhsanoğlu, E. (Ed.). (2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi. İstanbul. İSAM.
• Kahraman, S. A. (2014). Osmanlı Çiçekçileri ve Çiçekleri. İstanbul. İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Kartal, A. (1998). Klasik Türk Şiirinde Lâle. Ankara. Akçağ.
• Katip Çelebi. (2007). Keşfü’z- Zünûn An Esâmi’l-Kütübi Ve’l Fünûn. (Arapça’dan tercüme eden Rüştü Balcı). İstanbul. Tarih Vakfı Yurt.
• Keskiner, P. B., ARAÇ, Ü. (2014). Çerağan Eğlenceleri ve Çiçekçilik Tarihine Işık Tutan Bir Eser: Tuhfe-i Çerağan. İstanbul Araştırmaları Yıllığı, S.3.
• Kılıç, E. (2014). Ubeydî’nin Netâyicü’l-ezhâr Adlı Çiçek Yetiştiricileri Tezkiresi (İnceleme-Tenkitli Metin).
• Kınalızade Hasan Çelebi. (1981). Tezkiretü’ş-Şu’ârâ. (haz. İbrahim Kutluk). Ankara. TTK.
• Koç-Keskin, N. (2011). Şükûfe-perest Bir Osmanlı Ali Çelebi ve Şükûfe-nâme’si. Gazi Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar S.8: 257-284.
• Latîfî. (2013). Tezkiretü’ş-Şu’ârâ. (haz. Mustafa İsen). Ankara. Akçağ.
• Nemlioğlu, C. (2010). Geçmişten Günümüze İstanbul’da Sağlık Kongre Bildiri Kitabı. Ayşegül Demirhan Erdemir vd. (Ed.). Lale Devri’nin Tabibi Mehmed Aşkî’nin Çiçek Kitapları Ve Çiçeğin Sağlığa Yararları, s.253-264. İstanbul. Nobel.
• Özdemir, İ., Sağlamçubukçu, S. A. (2012). Lâlezâr. İstanbul. Marmara Belediyeler Birliği.
• Sakaoğlu, N. (1994). Lâle. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.5. İstanbul.
• Sâlim. (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ. (haz. Adnan İnce). Ankara. AKM.
• Sona, F. (2014). Mehmed Fennî ve Tuhfetü’l-İhvân İsimli Şükûfe-nâmesi. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 9(9): 923-943.
• ——. (1954). Damat İbrahim Paşa Devrinde Lâle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 6 (9): 23-38.
• ——. (1998). İstanbul Lalesi. Ankara. Kültür Bakanlığı.
• Atıf Efendi Kütüphanesi 2129
• Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu Ae Tby 165
• Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu Ae Tby 166
• Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu Ae Tby 167