Klasik Türk Şiirinde Lâle ve Takvîmü’l-kibâr Min Mi’yârü’l-ezhâr’daki Lâle Adlarıyla İlgili Beyitler

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 587 - 604, 23.10.2020

Ebru Karadaş

Öz

Osmanlı Devleti’nde lâle, başlangıçta saray bahçelerini süslemiş, lâle yetiştiriciliği zamanla halkın her kesimine yayılmıştır. Berber, kâtip, şeyhülislam, tabip, kazasker, yorgancı da dâhil olmak üzere toplumun her tabakasından kişi lâle yetiştirmeye merak salmıştır. ‘Lâle’ ile ‘Allah’ kelimelerinin yazılışlarının ve ebced hesabıyla karşılıklarının aynı olması lâleye dinî bir anlam da yüklemiştir. Lâle konulu eserlerin yanı sıra lâle isimlerine yer veren pek çok şiir yazılmıştır. Nedim, Muvakkitzâde Pertev, Hâtif Efendi ve Muhibbî mahlasıyla şiirler yazan Kanuni Sultan Süleyman da dâhil olmak üzere birçok şair lâle isimlerini konu alan şiirler yazmıştır. Lâlelere yazılan şiirler Esâmî-i Lâle adlı manzumelerde toplanmıştır. Mehmed Aşkî tarafından 18. yy’da yazılan Takvîmü’l-kibâr Min Mi’yârü’l-ezhâr’da yer alan beyitler daha önce tespit edilen Esâmî-i Lâle matlalarından farklı, orijinal beyitlerdir. Eserde Hâtif Efendi tarafından yazıldığı belirtilen beyitler daha önceki çalışmalarda ortaya konmuştur ancak Muvakkitzâde Pertev başta olmak üzere Nedîm, Halimgirây Sultan, Seyyid Hanîf, Re’fet Efendi, İhsân, Nâşid Bey ve Gayur-ı Âmîdi gibi pek çok şairin orijinal beyitlerine yer verilmiştir. Bu makalede Takvîmü’l-kibâr Min Mi’yârü’l-ezhâr’da yer alan lâlelere yazılmış beyitler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

lâle şiirleri, Klasik Türk şiiri, Esâmî-i Lâle, tabip Mehmed Aşkî

Teşekkür

Annem ve Babam için...

Kaynakça

• Aktepe, M. (1954). Damad ibrahim paşa devrinde lâle. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. IV (9).
• Altınay, A. R. (1973). Lale devri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Atasoy, N. (2005). Osmanlı bahçeleri ve hasbahçe. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ayvazoğlu, B. (2003). Ateş çiçek lale. İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
• Baytop, T. (1992). İstanbul lâlesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde muhammed pertev dîvânı. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0
• Gürkan, C. (1999). Osmanlı’dan günümüze dört gözde çiçek, güller, karanfiller, laleler ve sümbüller. İstanbul: Flora.
• Gürsoy-Naskali, E. (2018). Çiçek kitabı. İstanbul: Dergah.
• Hakverdioğlu, M. (2008). Lâle devri ve lâle isimleri, Turkish Studies, Volume 3/4 Summer.
• Kartal, A. (1998). Klasik türk şiirinde lâle. Ankara: Akçağ.
• Koç Keskin, N. (2018). Örnekli ve resimli osmanlı çiçek adları sözlüğü. Ankara: Kurgan.
• Kutlar, F. S. (1998) İzzet ali paşa divanı’nda lâle ve istanbul lâlesi isimleriyle ilgili bir dizin denemesi. Folkloristik: Dursun Yıldırım Armağanı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı
• Macit, M. (2017). Nedîm dîvânı. Erişim adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0
• Önal, S. (2009). Klasik türk edebiyatında lâle ve edebî bir tür örneği olarak lâle şiirleri. Turkish Studies Volume 4/2.
• ——. (2010). Hâtif, hayatı, edebi kişiliği ve divanının karşılaştırmalı metni. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum.
• ——. (2013). Esâmî-i lâle şiirleri ve istanbullu hâtif’in esâmî-i lâle matlaları üzerine bir inceleme. Turkish Studies Volume 8/1.
• Polat, N. H. (2001). Türk çiçek ve ziraat kültürü üzerine cevat rüştü’den bir güldeste. İstanbul: Kitabevi
• Millet Kütüphanesi Ali Emiri Koleksiyonu Ae Tby 16