Orta Çağda Hac Hareketleri ve Dini Turizmin Tarihsel Süreçteki Gelişimi

Year 2024, Volume: 5 Issue: 2, 82 - 96, 30.12.2024

Muhammet Nimet Çavuş

https://doi.org/10.58768/joinntt.1580174

Abstract

Din ve turizm arasındaki ilişki akademik açıdan ilgi çeken bir konudur. Hac, başlıca dünya dinleri tarafından seyahat gerektiren manevi bir arınma aracı olarak bilinir. Hac, yalnızca en eski seyahat biçimlerinden biri olmakla kalmaz, aynı zamanda günümüzde de önemli bir dini seyahat biçimi olmaya devam etmektedir. Hac yolculuklarının, ilk kitlesel turist hareketinden yüzyıllar önce başladığına dair literatürde kanıtlar bulunmaktadır. Bu kanıtlar hac seyahatlerinin, turistik gezilerin temelini oluşturan unsurlardan biri olabileceğinin göstergesidir. Dini turizm ve hac hareketleri ne birbirlerinden kesin sınırlarla ayrılacak kadar farklı ne de tamamen aynı özelliklere sahiptir. Bu bilgiler ışığında bu çalışmada, Orta Çağ’da hac hareketlerinin ve dini turizmin tarihsel süreçte nasıl geliştiği ve Orta Çağ’da kutsal mekânlara yapılan yolculukların dini turizm üzerindeki rolünün literatüre dayalı incelenmesi amaçlanmıştır. Yapılan literatür incelemesi sonucunda Orta Çağ’da hac hareketleri ve dini turizm rotalarının yalnızca dini vecibelerin yerine getirilmesini sağlamakla kalmadığı, kültürel, ekonomik, sosyal ve politik etkileşimleri de güçlendiren unsurlardan biri olduğu görülmüştür.

Keywords

Dini Turizm, Hac Hareketleri, Orta Çağ

Pilgrimage Movements in the Middle Ages and Historical Development of Religious Tourism

Abstract

The relationship between religion and tourism is a topic of academic interest. Pilgrimage is recognized by the major world religions as a means of spiritual purification that requires travel. Not only is pilgrimage one of the oldest forms of travel, but it remains an important form of religious travel today. There is evidence in the literature that pilgrimages began centuries before the first mass tourist movement. This evidence suggests that pilgrimage may be one of the foundations of tourist travel. Religious tourism and pilgrimage movements are neither so different that they can be separated from each other by clear boundaries, nor do they have exactly the same characteristics. In light of this information, this study aims to examine how pilgrimage movements and religious tourism developed in the Middle Ages in the historical process and the role of journeys to holy places in the Middle Ages on religious tourism based on the literature. As a result of the literature review, it has been observed that pilgrimage movements and religious tourism routes in the Middle Ages not only enabled the fulfillment of religious obligations, but also strengthened cultural, economic, social and political interactions.

Keywords

Religious tourism, Pilgrimage movements, Middle Ages

References

• Acar, D. (2021). Turizmin tarihî kökenleri – IV. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 32(2), 294-303.
• Altunkanat, S. (2020). Hırisityanlıkta monofizit ve diyofizit kristolojinin konsiller açısından değerlendirilmesi, Kesit Akademi Dergisi, 6 (24), 389-413.
• Ataş, H. (2023). Abbâsîler döneminde Irak Hac kafilelerine düzenlenen saldırılar. Tarih ve Gelecek Dergisi, 9 (2), 333-357.
• Ayaz, N. ve Eren, M. (2020). Türkiye’de inanç turizmi üzerine nitel bir araştırma. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 284-300.
• Badur, S. (2017). Kûfe’nin sosyal ve kültürel yapısına genel bir bakış (7-10. Yüzyıl). Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (SKAD), 2(4).
• Bal, F. (2019). VII-XIII. yüzyıllarda İslam dünyasında bilginin aktarımında ve ticari faaliyetlerin gelişiminde haccın rolü üzerine bir değerlendirme. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 4(1), 15-28.
• Barış, M. N. (2021). İslâm Tarihi kaynaklarında hac (Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Dönemleri). Eskiyeni, 44, 549-568.
• Brooke, R. ve Brooke, C. (1984). Popular Religion in the Middle Ages. (ss. 21-29). London: Thames and Hudson.
• Ceceli-Dursun, G. (2015). Hârizmşâhlar Devleti’nde İlmi Hayat (1097-1231). Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Chareyron, N. (2005). Pilgrims to Jerusalem in the Middle Ages. Çev. (W. Donald Wilson). Columbia University Press.
• Constable, G. (1976). Opposition to Pilgrimage in the Middle Ages. Studia Gratiana, 19, 123-146.
• Çaylı, Ö. (2019). Orta Çağ’da, Doğu ve Batı’daki din ve devlet işlerinin karşılaştırılmasına bir örnek: Charlemagne ve Sultan Tuğrul dönemleri. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14 (1), 51-63.
• Çelik, S. (2021). Şiî Fâtımîlerin Kudüs’ü Haçlılardan geri alma girişimleri. Journal of Islamicjerusalem Studies, 21(1): 1-24.
• Çoban, B. Z., (2013). Doğu Kiliseleri ve monofizitizm, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 13-27.
• Çolak, M. ve Çınar, M. (2018). İslâm Hukukunda kolaylaştırma ilkesinin haccın rükünlerinde günümüz uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (3), 49-67.
• Digance, J. (2006). Religious and secular pilgrimage: Journeys redolent with meaning. In Timothy, D. J. ve Olsen, D. H. (Eds), Tourism, Religion and Spiritual Journeys (ss. 36-48). London and New York: Routledge.
• Doğan, E. (2010). Kacarlar dönemi İran hac seyahatnamelerinde Kerbela Hadisesi ve Hz. Hüseyin’in Kerbela Yolu. Yıldız, A. (Ed.). Çeşitli Yönleriyle Kerbela (Tarih Bilimleri) I. Cilt (s. 213-248). T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu-Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sivas.
• Erbaş, A. (2002). İslam dışı dinlerde hac. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(5), 97-121.
• Erkoçoğlu, F. (2010). Kutsal(laştırılmış) bir mekân: Kerbela. (Osmanlı hâkimiyetinin sonuna kadar). Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 277-320.
• Eroğlu, A. H. (1999). Doğu Batı kiliselerinin ayrılış sebepleri. Dini Araştırmalar, 2 (5), 387-413.
• Fleischer, A. (2000). The tourist behind the pilgrim in the Holy Land. International Journal of Hospitality Management, 19(3), 311-326.
• Fortacı, T. (2018). Nestûriliğin ortaya çıkış süreci. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18 (2), 63-99.
• Foss, C. (2002). Pilgrimage in Medieval Asia Minor. (ss. 129-151). Dumbarton Oaks Papers 56.
• Geary, P. J. (1994). Living with the Dead in the Middle Ages. (ss. 163-176). Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Genç, Ö. (2022). Orta Çağ Avrupası’nda hac seyahatleri II. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 12(4), 2468-2483.
• Genç, Ö. (2023). Orta Çağ Avrupası’nda hac seyahatleri. bilimname, 49 (1), 507-540.
• George, C. T. (2016). The Discipline of Christian Pilgrimage, (ss. 19-27). Traveling Well, Instute for Faith and Learning at Baylor University.
• Gesler, W. (1996). Lourdes: Healing in a place of pilgrimage. Health & Place, 2(2), 95-105.
• Grundmann, H. (2005). Religious movements in the Middle Ages : the historical links between heresy, the Mendicant Orders, and the women's religious movement in the twelfth and thirteenth century, with the historical foundations of German mysticism. Indiana: University of Notre Dame Press.
• Gürtaş-Dündar, D. (2022). Orta Çağ’ın Hristiyan hacıları ve onların koruyucuları. History Studies Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 14 (3), 547-564.
• Hamidullah, M. (1984). İslâm’da Hac. (ss. 123-162). (Çev. M. Akif Aydın), İTED, VIII/1-4.
• Harman, Ö. F. (1996). Hac. TDV İslâm Ansiklopedisi (14. Cilt, ss. 382-386) içinde Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Hourani, A. (2005). A history of the Arab Peoples. London: Faber and Faber Ltd.
• İmamoğlu, T. (2001). Orta çağ batı dünyasında din – siyaset ilişkisi ve sekülerleşme seyrine genel bir bakış. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 1(2), 99-106.
• Karaman, S., Demirkol Ş. ve Şahin S. (2008). İnanç turizmi. Hacıoğlu, N. ve Avcıkurt, C. (Ed.), Turistik ürün çeşitlendirmesi içinde (ss.209-238). Nobel Yayın Dağıtım.
• Kaynak, İ. ve Sezgin, M. (2014). İnanç turizmi kapsamında dinlerde seyahat. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(1-2), 349-360.
• Lawrence, C. H. (1990). Medieval Monasticism. London: Longman, s. 238-273.
• Little, L. K. (1978). Religious Poverty and the Profit Economy in Medieval Europe. (ss. 146-169). Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Liutikas, D. (2022). Travel motivations of pilgrims, religious tourists, and spirituality seekers. In Olsen, D. H. ve Timothy, D. (Eds.). The Routledge Handbook of Religious and Spiritual Tourism. (ss. 225-241). London: Routledge Handbooks.
• Macioti , M. I. (2000). Pellegrinoggi e giubilei: I Lugohi del culto.(ss. 23-45). Rome: Laterza.
• Murray, A. (1985). Reason and Society in the Middle Ages, Oxford: Clarendon Press.
• Olsen, D.H. (2013) A scalar comparison of motivations and expectations of experience within the religious tourism market. International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 1 (1), 41–61.
• Onhan, E., Yıldız, Z. ve Güneş, İ. (2018). Turizm Sektörünün Gelişmesi Üzerine Bir Değerlendirme: İlk Çağdan 19. Yüzyıla. Köse, O. (ed.) İlk Çağlardan Modern Topluma Tarihten İzler içinde, (ss. 263-280). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Oursel, R. (1997). Pellegrini del Medioevo: Gli uomini, le strade, i santuari. Milan: Jaca.
• Özaydın, A. (1996) HAC-İslamda Hac. TDV İslâm Ansiklopedisi, (14. Cilt, ss. 386-399) içinde Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Özdemir, M. N. (2008). Abbasi Halifeleri ile Büyük Selçuklu sultanları arasındaki münasebetler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 315-367.
• Palumbo, G. (2000). La geografia dei pellegrinaggi. IternationaLe ScuoLa cultura societa 3 (7), 90-99.
• Prandi, C. ve Turri, E. (1999). Percorsi della salvezza: Variazioni sul tema della salvezza, “Lungo le vie dellafede”, Piazzola sul Brenta: Papergraf.
• Peters, F. E. (1994). The Hajj, the muslim pilgrimage to Mecca and the Holy Places. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
• Pringle, D. (2016). Pilgrimage to Jerusalem and the Holy Land, 1187–1291. Routledge: New York.
• Poria, Y., Butler, R. ve Airey, D. (2003) Tourism, religion and religiosity: a holy mess. Current Issues in Tourism 6 (4), 340–363.
• Raj, R. ve Griffin, K. (2015). Introduction to Sacred or Secular Journeys. In Raj, R. ve Griffin, K. (eds.). Religious tourism and pilgrimage management: an international perspective (ss. 1-15). London: CABI.
• Ron, A. (2009). Towards a typological model of contemporary Christian travel. Journal of Heritage Tourism 4 (4), 287–297.
• Rundquist, K., (2010), Leap of Faith. Religious Tourism Report, ASTA Network, autumn 2010, http://www.jewishtravelagency.com/JewishTravel/ASTA0810_040_REV-FINAL.pdf
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227-256.
• Sherratt, B.W. ve Hawkins, D.J. (1972) Gods And Men. Glasgow, UK: Blackie.
• Smith, V. L., (1992), Introduction: The Quest in Guest, Annals of Tourism Research, 19, 1-17.
• Stopani, R. (1998). La Via Francigena: Una strada europea nell'Italia de/ Medioevo, Lettere, Florence.
• Sumption, J. (2003). The Age Of Pilgrimage: The Medieval Journey To God. New Jersey: HiddenSpring Paulist Press.
• Stanish, C. ve Bauer, B. S. (2007). Pilgrimage and the geography of power in the Inka Empire. In Burger, R. L., Morris, C. ve Mendieta, R. M. (Eds.), Variations in the Expression of Inka Power. (ss. 45-83). Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• Steıh, A. (2024). Osmanlı Devleti’nin Şam hac kafilesinin güvenliğini sağlamaya yönelik icraatlarını gözden geçirmesi (1700-1725) ve Güney Şam Sancakları yöneticileri. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 22, 316-32.
• Swanson, R. N. (1995). Religion and Devotion in Europe, c. 1215- c.1515. Cambridge University Press.
• Swatos, W. H. (2002). New Canterbury Trails: Pilgrimage and Tourism in Anglican London. In W. H. Swatos ve L. Tomasi, (eds.). From Medieval Pilgrimage to Religious Tourism: The Social and Cultural Economics of Piety (ss. 91-114). London: Praeger.
• Şimşir, M. (2018). Orta Çağlarda düzenlenen Haçlı Seferlerinin gerçek nedenleri üzerine bir çalışma. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45, 95-120.
• Teteriatnikov, N. B. (1998). Mosaics of Hagia Sophia, Istanbul : The Fossati restoration and the work of the Byzantine Institute. Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington.
• Tewari, S., Khan, S., Hopkins, N., Srinivasan, N. ve Reicher, S. (2012). Participation in mass gatherings can benefit well-being: Longitudinal and control data from a North Indian Hindu pilgrimage event. PLOS ONE, 7(10): e47291.
• Tomasi, L. (2002), Homo Viator: from Pilgrimage to Religious Tourism via the Journey. In: W. H. Swatos and L. Tomasi (eds.). From Medieval Pilgrimage to Religious Tourism: The Social and Cultural Economics of Piety, (ss. 1-24). Wesport, Conn.: Praeger.
• Turner, V. ve Turner, E. (1997). II pellegrinaggio. Argo: Lecce.
• Waardenburg, J. (2007). Protestanlık. TDV İslam Ansiklopedisi, (34. Cilt, ss. 351-354) içinde Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi.
• Webb, D. (2007). Pilgrimage in Medieval England. London: Bloomsbury Publishing.
• Webb, D. (1999). St James in Tuscany: The Opera di San Jacopo of Pistoia and Pilgrimage to Compostela. The journal of ecclesiastical history, 50(2), 207-234
• Weber, M. (1958). From Max Weber. New York: Oxford University Press.
• Weber, M. (1990). Briefe 1906-1908. Ttibingen: Mohr.
• Wright, K. (2008) Religious Tourism: A New Era, A Dynamic Industry. Ethical/Religious Faith Tourism – Big Business. http://www.tourism-review.com/fm702/ethical-religiousfaith-tourism-big-business.pdf
• Yasuda, H. (2010). World heritage and culturel tourism in Japan. International Journal of Culture Tourism and Hospitality Research, 4 (4), 366-375.
• Yeoman, P. (1999). Pilgrimage in Medieval Scotland. London: Bastford.