Sosyal Devlet Tasarımı ile İstatistiksel Söylemler Arasında Bir Refah Vaadinin Anatomisi: Türkiye’de Sosyal Transfer Harcamalarına İlişkin Ampirik Bulguların Değerlendirmesi

Year 2025, Issue: 73, 106 - 128, 04.06.2025

Coşkun Can Aktan , Mehtap Öksüz

https://doi.org/10.26650/mcd2025-1677780

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de sosyal transfer harcamalarının makroekonomik etkileri (büyüme, gelir dağılımında adaletin sağlanması ve yoksulluğun azaltılması vb.) üzerine yapılmış başlıca ampirik araştırmaların ana bulguları ve sonuçları ele alınarak söz konusu ampirik araştırmalardan elde edilen bulgulara ve ortaya konulan politika önerilerine ne derece güvenmemiz gerektiği konusu farklı bakış açıları ortaya konularak değerlendirilmektedir. Toplam 38 ampirik çalışma, kullanılan veri setleri, yöntemleri ve analiz dönemleri bakımından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Literatürde sosyal transferlerin büyüme, yoksulluk, gelir dağılımı, mutluluk ve insani gelişme üzerindeki etkisine dair ulaşılan bulgular arasında tutarsızlıkların varlığı gözler önüne serilerek istatistiksel söylemlere koşulsuz güvenmenin sakıncaları üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda, çalışmada, sosyal transferlere ilişkin politikaların sosyal devlet hedefleriyle ne ölçüde örtüştüğü sorusunun, yalnızca teknik analizlerle değil, aynı zamanda normatif ve yapısal değerlendirmeler aracılığıyla tartışılması gerekliliği vurgulanmaktadır. Bu çalışma bir bibliyometrik analiz çalışması değildir. Literatür özeti niteliğindeki bu değerlendirme, çalışmaların metodolojisi ve bulgularındaki farklılıkları ortaya koyarak alandaki genel eğilimleri ve akademik katkıları sistematik bir çerçevede sunmayı amaçlamaktadır. Çalışmamızda ampirik araştırmalardaki bulguların genel bir değerlendirilmesi yapıldıktan sonra sosyal harcamaların özellikle sosyal devletin ana amaçlarını gerçekleştirmede ne ölçüde etkili olduğuna dair tespitler farklı perspekti f lerden kritik edilmektedir.

Keywords

Sosyal harcamalar, sosyal transfer harcamaları, sosyal yardımlar, sosyal devlet, sosyal transfer paradoksu

Anatomy of a Welfare Promise Between Social State Design and Statistical Discourses: An Assessment of Empirical Findings on Social Transfer Expenditures in Türkiye

Abstract

This paper aims to explore the findings and results of the main empirical studies conducted on the macroeconomic effects of social transfer expenditures in Turkey (growth, income distribution, poverty, etc.). This study critically evaluates the reliability of the findings derived from the literature and the validity of the policy recommendations they propose, through the lens of different analytical perspectives. A total of 38 empirical studies were comparatively analysed in terms of the data sets used, methodology, and periods. The study reveals inconsistent findings regarding the various effects of social transfers, thereby highlighting the risks associated with placing unconditional trust in statistical discourses. The study emphasises that the compatibility of social transfer policies with welfare state objectives should be evaluated not only from technical but also from normative and structural perspectives. This study is not a bibliometric analysis study. This assessment, which is a literature summary, aims to present the general trends and academic contributions in the field in a systematic framework by revealing the differences in the methodology and findings of the studies. In the study, after evaluating the empirical findings, the effect of social expenditures on welfare state objectives is criticised from different perspectives.

Keywords

Social spending, social transfer expenditures, social assistance, welfare state, social transfer paradox

References

• Aktan, C.C. & Bahçe, A.B. (2015). Kamu tercihi ve oyun teorisi perspektiflerinden alturizmin (hayırseverliğin/yardımseverliğin) eleştirisi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 7(2), 25-56. google scholar
• Akbulut, E., Altundemir, M.E. & Güven, M. (2022). Türkiye ve AB ülkelerinde sosyal koruma yardımlarının yoksulluk üzerine etkisi: Bir panel veri analizi. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 343–350. google scholar
• Akbulut, N. & Başoğlu, A. (2023). Wagner Kanunu ve Keynesyen Hipotez kapsamında Türkiye’de kamu harcamaları–ekonomik büyüme ilişkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 40, 131–148. google scholar
• Altay, N.O. & Altın, O. (2008). Türkiye’de kamu harcamalarının ekonomik büyüme ve yatırımlar üzerine etkilerinin analizi (1980–2005). Ege Akademik Bakış, 8(1), 267–285. google scholar
• Altınöz, B. & Altuntaş, M. (2021). Türlerine göre transfer harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Türkiye için bir uygulama. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 22(1), 103–117. google scholar
• Arısoy, İ. (2005). Wagner ve Keynes Hipotezleri Çerçevesinde Türkiye’de Kamu Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 63–80. google scholar
• Arısoy, İ., Ünlükaplan, İ. & Ergen, Z. (2010). Sosyal harcamalar ve iktisadi büyüme ilişkisi: Türkiye ekonomisinde 1960–2005 dönemine yönelik bir dinamik analiz. Maliye Dergisi, 158, 398–417. google scholar
• Arpacıoğlu Özdemir, Ö. (2019). Bir sosyal koruma bileşeni olan sosyal yardımların yoksulluk üzerindeki etkisi: Ampirik bir uygulama. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(63), 960–974. google scholar
• Ayas, S.A. & Ayas, I. (2021). Türkiye’de sosyal harcamalar ve ekonomik büyüme ilişkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı. Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 4(2), 134–144. google scholar
• Aytaç, D. & Güran, M. C. (2010). Kamu harcamalarının bileşimi ekonomik büyümeyi etkiler mi? Türkiye ekonomisi için bir analiz. Sosyoekonomi, 13(13), 127–151. google scholar
• Başar, S., Aksu, H., Temurlenk, M.S. & Polat, Ö. (2009). Türkiye’de kamu harcamaları ve büyüme ilişkisi: Sınır testi yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 301–314. google scholar
• Başoğlu, A. (2021). Sosyal harcamaların ekonomik büyüme üzerine etkileri: Türkiye Düzey 1 bölgeleri için panel veri analizi. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 7(1), 21–35. google scholar
• Bölükbaş, M. & Tarhan Bölükbaş, M. (2022). İşsizliğe yönelik sosyal koruma harcamalarının vergi gelirleri ile ilişkisi. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 173–193. google scholar
• Bozçelik, E.E. (2021). Sosyal devlet perspektifinde Türkiye’de sosyal ve transfer harcamalarının iç ve dış borçlanma üzerinde etkisi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(2), 624–641. google scholar
• Brady, D. & Bostic, A. (2015). Paradoxes of social policy: Welfare transfers, relative poverty, and redistribution preferences. American Sociological Review, 80(2), 268–298. google scholar
• Buchanan, J.M. (1975). The Samaritan’s dilemma. E. Phelps (Ed.), In Altruism, morality and economic theory (pp. 71–85). Russell Sage Foundation. google scholar
• Çağan, S. (2023). Sosyal transfer harcamalarının hanehalkı tüketim harcama yapısı üzerine etkisi: Türkiye örneği. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 8(3), 539–552. google scholar
• Çelikay, F. & Gümüş, E. (2014). Sosyal harcamaların yoksulluk üzerine etkileri: Ampirik bir inceleme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(4), 127–138. google scholar
• Dayar, H. & Akıncı, A. (2020). Kamu sosyal transfer harcamalarının kişisel gelir dağılımına etkisi. Maliye Dergisi, 179, 172–185. google scholar
• Demirgil, B. & Karaca, C. (2020). Kamu harcama türlerinin ekonomik büyüme üzerine etkisi: Türkiye üzerine ampirik bir analiz. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 16(1), 515–526. google scholar
• Dünya Bankası. (2025a). Social assistance/social safety net programs. https://www.worldbank.org/en/data/datatopics/aspire/indicator/social-assistance google scholar
• Dünya Bankası. (2025b). Social protection expenditure. https://www.worldbank.org/en/data/datatopics/aspire/indicator/social-expenditure google scholar
• Duran, F. (2022). Kamu harcamalarının ekonomik büyümeye etkisi: Türkiye uygulaması. Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 25–42. google scholar
• Ertekin, Ş. & Hayat, E. (2022). Kamu sosyal harcamalarının yoksulluk riski üzerindeki etkisinin ekonometrik analizi. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(1), 79–91. google scholar
• Goodin, R. & LeGrand, J. (1987). Not only the poor: The middle classes and the welfare state. Unwin Hyman. google scholar
• Gugushvili, D. & Laenen, T. (2021). Two decades after Korpi and Palme’s “paradox of redistribution”: What have we learned so far and where do we take it from here? Journal of International and Comparative Social Policy, 37(2), 112–127. google scholar
• Gül, E. & Yavuz, H. (2011). Türkiye’de kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi: 1963–2008 dönemi. Maliye Dergisi, 160, 72–85. google scholar
• Hazman, G.G. (2011). Türkiye’de gelir dağılımında adalet ve sosyal güvenlik harcamaları arasındaki nedensellik ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(1), 205–216. google scholar
• Kar, M. & Taban, S. (2003). Kamu harcama çeşitlerinin ekonomik büyüme üzerine etkileri. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58(3), 145–170. google scholar
• Karaş, E. (2023). Yoksullukla mücadelede sosyal harcamaların rolü: Seçilmiş OECD ülkeleri örneği. Aizanoi Academia, 1(2), 95–113. google scholar
• Keech, W.R. (2013). Unintended consequences, moral hazard, and time-consistency. In Economic politics in the United States: The costs and risks of democracy (pp. 108–126). Cambridge University Press. google scholar
• Korpi, W. & Palme, J. (1998). The paradox of redistribution and strategies of equality: Welfare state institutions, inequality, and poverty in the Western countries. American Sociological Review, 63(5), 661–687. google scholar
• Mızırak, Z. & Üçler, G. (2012). Türkiye’de kamu harcamalarının iktisadi büyüme üzerindeki etkisi (1970–2009). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11(42), 178–202. google scholar
• OECD. (2007). The social expenditure database: An interpretive guide, SOCX 1980–2003. https://www.oecd.org/en/data/datasets/social-expenditure-database-socx.html, Erişim: 04.03.2025. google scholar
• OECD. (2019). The OECD SOCX manual 2019 edition: A guide to the OECD social expenditure database. https://www.oecd.org/content/ dam/oecd/en/topics/policy-sub-issues/social-spending/socx_manuel_2019.pdf, Erişim: 04.03.2025. google scholar
• OECD. (2025). Social spending. https://www.oecd.org/en/data/indicators/social-spending.html, Erişim: 04.03.2025. google scholar
• Öksüz, M. (2023). Seçilmiş OECD ülkelerinde sosyal harcamaların toplumun mutluluk düzeyi üzerindeki etkisi. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi, 7(1), 27–45. google scholar
• Öksüz, M. & Aydın, M. (2023). Türkiye’de sosyal harcamaların makroekonomik etkileri: 1990 sonrası kriz dönemleri özelinde bir analiz. International Journal of Social Inquiry, 16(1), 275–296. google scholar
• Öksüz, M. & Öksüz, M. (2021). Sosyal harcamaların insani gelişmişlik düzeyine etkisi: Seçilmiş OECD ülkeleri üzerine bir analiz. M. Dalkılıç & B. Serbest Yılmaz (Eds.), INSAC social and education sciences içinde (pp. 789–806). Duvar Yayınları. google scholar
• Özen, A. & Köse, C.B. (2022). Türkiye’de kamu harcaması bileşenlerinin ekonomik büyümeye etkisi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 7(1), 32–52. google scholar
• Sarısoy, İ. & Koç, S. (2010). Türkiye’de kamu sosyal transfer harcamalarının yoksulluğu azaltmadaki etkilerinin ekonometrik analizi. Maliye Dergisi, 158, 326–342. google scholar
• Shepherd, A., Wadugodapitiya, D. & Evans, A. (2011). Social assistance and the ‘dependency syndrome’ ( No. 22). Chronic Poverty Research Centre Policy Brief. SSRN. https://ssrn.com/abstract=1765933, Erişim: 04.03.2025. google scholar
• Söderström, L. (1997). Moral hazard in the welfare state. H. Giersch (Ed.), In Reforming the welfare state (pp. 25-45). Springer. google scholar
• Syll, L. (2018). The main reason why almost all econometric models are wrong. WEA Commentaries, 8(3), 5–10. google scholar
• Ünal, S. & Afşar, B. (2021). Türkiye’de sosyal güvenlik harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Eşbütünleşme analizi ve Granger nedensellik testi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 45, 430–439. google scholar
• Yaraşır Tülümce, S. & Yayla, N. (2017). Türkiye’de kamu harcamalarının bileşenleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Wagner ya da Keynes? Social Sciences (NWSA Social Sciences), 12(4), 163–184. google scholar
• Yaraşır Tülümce, S. & Zeren, F. (2017). Türkiye’de kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin asimetrik nedensellik testi ile analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(2), 299–310. google scholar
• Yavuz, E. & Ergen, E. (2017). Impact of public expenditures and economic classification on growth: Turkey analysis. Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(1), 49–61. google scholar
• Yıldırım, A. & Cançekenoğlu, B. (2023). Küreselleşme, ekonomik büyüme ve sosyal yardımlar arasındaki ilişki: Panel veri analizi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 12(1), 30–55. google scholar
• Yılgör, M., Ertugrul, C. & Eker Celepcioglu, M. (2012). The effect of public expenditure on economic growth: Turkey example. Investment Management and Financial Innovations, 9(2), 193–202. google scholar
• Yılmaz, Ö. & Kaya, V. (2005). Kamu harcama çeşitleri ve ekonomik büyüme ilişkisi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 5(9), 257–271. google scholar
• Yılmaz, T.Z. & Rakıcı, C. (2024). Sosyal koruma harcamalarının gelir eşitsizliği üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Sosyoekonomi, 32(59), 383–404. google scholar
• Yücel, D. (2011). Türkiye’de yoksulluk sorunu ve kamu sosyal transfer harcamalarının yoksulluğa etkileri üzerine bir araştırma. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 383–402. google scholar
• Yüksel, C. & Songur, M. (2011). Kamu harcamalarının bileşenleri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Ampirik bir analiz (1980– 2010). Maliye Dergisi, 161, 365–380. google scholar