Türkçe Söz Varlığında Güzelliği İfade Eden Benzetmeler

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 188 - 206, 15.01.2024

Muhittin Gümüş

Öz

Güzeli ve güzelliği ifade eden benzetmelerin Türk kültüründeki yerini, önemini ve Türkçenin söz varlığına ve anlatma gücüne katkısını tespit etmek amacıyla yapılan bu çalışmada güzellik kavramını yansıtan benzetmeler, deyimler, atasözleri ve birleşik kelimeler incelenmiştir. Deyimler, atasözleri ve söz varlığını oluşturan diğer ögelerin içinde kalıplaşmış dil yapıları, sanatlı sözler; benzetmeler, mecazlar, metaforlar genellikle o dili ana dili olarak konuşanlarca yüzyıllar boyu edinilen bilgileri, tecrübeleri ve dünya algısıyla ilgili değerleri ifade etme aracı sayılırlar.
Güzelliği ifade etmede en çok yararlanılan ‘gibi’ edatı kullanılarak oluşturulan söz varlığı tespit edilerek oluşum şekillerine göre sınıflandırılmıştır. Tabiattaki bir canlıya; hayvana, bitkiye ya da cansız varlıklara yapılan benzetmelerin temelinde insan vardır. İnsan güzelliğini yansıtmada tabiat- insan ilişkisinde dilin hangi yönlerinden yararlanıldığı açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmamız, benzetmeler yoluyla elde edilen söz varlığının dilde, edebiyatta ve belagatte Türkçeyi zenginleştirdiğinin somut olarak anlaşılmasına yardımcı olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkçede güzellik, güzellikle ilgili benzetmeler, gibi edatı, sanatlı sözler

Kaynakça

• 1. Aksan, D. (2006). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, 4. Basım. Engin Yayınevi, Ankara.
• 2. Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü-2, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
• 3. Aktaş, H. (2002). Modern Türk Şiirinde Edebȋ Sanatlar, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
• 4. Ayvazoğlu, B. (2000). İlmü’l-Cemâl, TDV İslâm Ansiklopedisi, 22. cilt, s.146-148. İstanbul.
• 5. Çakmak, S. (2012). Gösteren ve Gösterilen Boyutlarıyla Türkçede‚ Güzellik‛ Kavramı Üzerine A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 48, 2012, 17-40. Erzurum
• 6. Gencan, Tahir Nejat, (1979), Dilbilgisi, TDK Yay., Ankara
• 7. Kaya, D. (2000). Divan Şiiri ve XIX. Yüzyıl Halk Şiirinde Güzel Tasviri Âşık Edebiyatı Araştırmaları, s. 243-266.İstanbul.
• 8. Kılıç, A., Alkan M., Bayram Ş., Zararsız Ş.N., Ünlü D. (2018). Klâsik Türk Edebiyatı Yazıları (Mecmû’a Tasnifi, Gazel Şerhi, Küçürek Hikâye, Mesnevî Şerhi Sözlüğü, Münşe’ât Mecmû’aları), Iksad Publications, İstanbul.
• 9. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
• 10. Nazik, S. (2018). Türk Dünyası / Turkish World Dil ve Edebiyat Dergisi / Journal of Language and Literature Sayı/Issue: 45 (Bahar-Spring 2018)- ISSSN: 1301-0077 Ankara.
• 11. Paklacı, B. (2014). Kültürlerarası Güzellik (Estetik) Kavramı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Görsel Kültür Anabilim Dalı. Edirne.
• 12. Pilten, U.Ş. (2015). Dilbilimsel Açıdan Benzetme ve Sait Faik Abasıyanık’ın Hikâyelerindeki Görünümleri, Türk Dili, Kasım-Aralık, Sayı: 767-768: 318-342.
• 13. Pilten, U.Ş. (2016). Çağdaş Türk Edebiyatında Yeni Bir Benzetme Kategorisi: Ritmik Benzetmeler Türkbilig, 2016/31: 171-188.
• 14. Sev, İ.G. (2012). Türkiye Türkçesinde Gibi Edatıyla Kurulan Benzetmeli Anlatımlar. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/4, Fall 2012, p. 499-512, Ankara.
• 15. TDK; Güncel Türkçe Sözlük, (E.T: 28.10.2023)
• 16. Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ (E.T. 05.11.2023)
• 17. https://www.turkedebiyati.org/tesbih-benzetme/ (E.T. 06.11.2023)
• 18. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/+vari(E.T. 06.11.2023)
• 19. http://ekultursanat.com/siir/eser-2785--Nedim (E.T. 10.11.2023)