PETROGLİFLER (KAYA ÜSTÜ TASVİRLER)

Yıl 2004, Cilt: 1 Sayı: 1, 157 - 163, 30.06.2004

Cengiz Alyılmaz

Öz

Petroglif, esas itibarıyla “taş üzerine yapılan oyma” anlamına gelmektedir. Bu kelimeyi karşılamak için Türkiye Türkçesi’nde “kaya üstü tasvirler”, “kaya üzerine levhalar”, “kaya resimleri”, “taş oymaları”... gibi kavram işaretleri de kullanıl- maktadır.
“Oyma”, “dövme”, “kazıma” ve “boyama” teknikleriyle taşlara, kayalara ve mağaralara işlenen petroglifler, bulundukları yerleri âdeta “müze”ye çevirmekte ve konunun uzmanlarınca ait oldukları devrin “ifade vasıtası”, “iletişim aracı”, hatta “yazısı” olarak nitelendirilmektedir.
Asya’dan Avrupa’ya birçok kıtada bugün farklı dönemlerde farklı Türk boy- ları tarafından vücuda getirilmiş petroglifler bulunmaktadır. Büyük bölümü yazının bulunuşundan önceki dönemlere (Mezolitik ve Neolitik dönemlere) ait olan bu eserler, tıpkı yazıtlar, dikili ve damgalı taşlar, kurganlar, anıt mezarlar, heykeller, balballar, süs ve kullanım eşyaları... gibi eski Türk kültür ve medeniyetinin en değerli maddî varlıkları içinde yer alır. Zira bu eserler, Türk yaşayış ve inanışı hakkında derin izler taşımakta; Türk kültür ve medeniyetinin özellikle Saka, Hun, Avar, Kırgız, Köktürk ve Uygur dönemlerine ait birçok bilinmezinin aydınlatılmasına ışık tutmaktadır.

Anahtar Kelimeler

PETROGLİF, oyma, KAYA ÜSTÜ

Kaynakça

• ALYILMAZ, Cengiz (2002), “Gobi Çölünde ve Altay Dağlarında Kaya Üstü Tasvirler”, Yeni Türkiye, s. 46, Ankara, s. 613-615.
• ALYILMAZ, Cengiz (2003), Epigrafik Belgelemeler ve Yüzey Araştırmaları / Epigraphic Documantation and Surface Researches, Moğolistandaki Türk Anıtları Projesi 2001 Yılı Çalışmaları / Work For The Project Turkish Monuments İn Mongolia İn Year 2001, Ankara, s. 329-379
• BELLİ, Oktay (1975), “Doğu Anadoluda Yeni Arkeolojik Keşifler Van- Yedisalkım (Put) Köyü Boyalı Mağara Resimleri”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 28-29, İstanbul, s. 1-40.
• CEFERZADE, İ. M. (1973), Gobustan, Bakü.
• DAŞNYAM, L. - OÇHİR, A. vd (1999), Mongol Nutag Dah' Tüüh Soyalın Dursgal, Ulaanbaatar.
• DEREVİANKO, A.P. - OLSEN, J. W. - TSEVEENDORJ D. vd (2000), Arcaeolo- gical Studies Carried Out By The Joint Russian-Mongolian- American Expedition İn Mongolia İn 1997-1998, Novosibirsk.
• DORJ, D., - NOVGORODOVA, É. A. (1975), Petroglifı Mongolii, Ulaanbaatar.
• HAZANOV, A. İ. (1976), Sotsial’naya İstoriya Skifov, Moskova.
• KARPUZ, Haşim (1977), “Camuşluda Yontma Taş Devri Kaya Resimleri”, Bilim ve Teknik, S. 112, s. 1-5.
• KİM, Jung-bae (1998), Mongolian Petroglyphs With Focus On The Relics Of Ikh Dörölj And Paaluu, Kore.
• NOVGORODOVA, É. A (1984), Mir Petroglifov Mongolii, Moskova.
• OKLADNİKOV, A. P. (1981), Petroglifı Mongolii, Leningrad.
• RİNÇEN, Emhetgev (1968), Les Dessigns Pictographiques Et Les Inscriptions Sur Les Rochers Et Sur Les Steles En Mongolıe (Mongol Nutag Dah' Hadnı Biçees Gerelt Höşööhiy Züyl), Ulaanbaatar.
• SANJMYATAV, T. (1999), Arhangay Aymgiyn Nutag Dah’ Ertniy Tüüh Soyalın Dursgal, Ulaanbaatar.
• SER-ODJAV, N. (1987), Bayanligiyn Hadnı Zurag, Ulaanbaatar. TSEVEENDORJ, D. (1999), Mongolın Ertniy Urlagiyn Tüüh, Ulaanbaatar. VELİYEV, Veli (1992), Gemigaya Abideleri, Bakü.