Şerif Mehmed Rauf Paşa’nın Kudüs Mutasarrıflığı ve Yahudi Göçü (1877-1889)

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 290 - 304, 27.12.2024

Rabia Elçi , Yakup Karataş

Öz

Kudüs, tarihin her döneminde üç büyük din için kutsal bir merkez olarak öne çıkmıştır. Bu kutsal kimliği, bölgenin sık sık savaşlara, istilalara ve güç mücadelelerine sahne olmasına neden olmuştur. Kudüs, Müslümanlar için olduğu kadar Yahudiler açısından da derin bir anlama sahiptir. Yahudi inancına göre, Kudüs ve çevresi tanrı tarafından kendilerine vaat edilen topraklar arasında yer almaktadır. Ancak bölgede üstünlüklerini kaybettikten sonra şehri terk etmek zorunda kalmış ve sürgün hayatı yaşamışlardır. Buna rağmen bu diaspora Yahudileri, Kudüs’e dönme arzularını hiçbir zaman yitirmemişlerdir. Özellikle XIX. yüzyıldan itibaren Kudüs’e göç etmiş ve bu göçler yüzyılın sonlarına doğru Siyonizm olarak bilinen bir milliyetçilik hareketine dönüşmüştür. Yahudilerin bu teşkilat doğrultusunda Filistin’e yönelmelerinin ardında, Osmanlı yönetiminin bazı idari düzenlemeleri de etkili olmuştur. 1858’de yayınlanan Arazi Kanunnamesi, bölgede toprak sahipliği sistemini düzenlemeyi hedeflemişti. Ancak bu düzenleme, uygulamada bazı sorunları da beraberinde getirdi. Filistinli çiftçilerin arazi vergisinden kaçmak için topraklarını başka isimler altında kaydettirmeleri mülkiyetin karışmasına yol açtı. Bu durumdan yararlanan varlıklı kişiler, bu arazileri satın alarak Yahudilere yüksek fiyatlarla satmaya başladılar. Bu süreç, bölgede ileride yaşanacak sorunların temelini attı.1879’da Laurance Oliphant’ın bölgeye yönelik faaliyetleri, organize Yahudi göçlerini hızlandırdı. İlk büyük göç dalgası, 1882 yılında Rusya’daki Yahudi karşıtı şiddet olaylarının ardından gerçekleşti. Ardından 1890-1891 ve 1900’lerin başında ikinci ve üçüncü göç dalgaları yaşandı. Bu göçler, Osmanlı yönetimini önemli bir sorunla karşı karşıya bıraktı. 1877-1889 yılları arasında Kudüs Mutasarrıfı olarak görev yapan Şerif Mehmed Rauf Paşa’nın politikaları, bu göç hareketlerinin yönetimi açısından önemlidir. Ayrıca Osmanlı Hükümeti’nin Filistin’e Yahudi göçüne dair yaklaşımı, resmî belgeler ve Osmanlı arşivleri ışığında değerlendirildiğinde, bölgedeki idari ve mali sıkıntıların yanı sıra dış baskıların da sürdürülebilir bir göç politikası geliştirilmesini zorlaştırdığı anlaşılmaktadır. Tüm bu gelişmeler, Kudüs ve çevresinde uzun vadeli siyasi ve demografik dönüşümlerin temelini oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Rauf Paşa, Yahudi Göçü, Siyonizm, Yahudi Diaporası, Kudüs

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2015). Arşiv Belgeleri Işığında Dahiliye Nezareti Tarihi. Ankara: Türk İdari Araştırmalar Vakfı.
• Altunbeğ, C. (2015). Ortadoğu ve Filistin (1920-1949) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal, Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Avcı, Y. (2004). Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Bouazí, B. (2011). 19. Yüzyılda Filistin'de Arazi Satışları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirkol, E. (2017). Kudüs ve II. Abdülhamid. İstanbul: Taş Mektep Yayınları.
• Karaköse, H. (2018). Filistin ve Kudüs Meselesine Genel Bir Bakış (XIX. Yüzyılın Ortasından XX. Yüzyıl Ortalarına Kadar). Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED), 4(2), ss.150-165.
• Kaygısız, H. (2014). Filistin’e Yapılan Yahudi Göçleri (1881–1917) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kilis.
• Kushner, D. (1999). The District of Jerusalem in the Eyes of Three Ottoman Governors at the End of the Hamidian Period. Middle Eastern Studies, 35(2), ss.83-102.
• Kushner, D. (2005). Rauf Paşa Governor of Jerusalem 1877-1889. Türk Tarih Kurumu Yayınları, ss. 369-376.
• Öke, M. K. (1981). II. Abdülhamid Siyonistler ve Filistin Meselesi. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Öke, M. K. (2002). Siyonizm’den Uygarlık Çatışmasına Filistin Sorunu. İstanbul: Ufuk Kitapları ve Yayıncılık.
• Sonyel, S. R. (2014). Osmanlı Devleti’nin Yıkılmasında Azınlıkların Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şerif Emin Ebu Şemmale. (2020). “Beyt’ül Makdis: İlk Çağlardan Modern Zamanlara Kısa Bir Tarih” (Ed. Abd Al-Fattah El Awaisi, Muhittin Ataman). Kudüs: Tarih-Din-Siyaset, İstanbul: Seta Kitap.
• Türk, F. (2007). Yahudi Devleti’nin Demografik Temelleri: Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Osmanlı Devleti’nin Filistin Siyaseti. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), ss.69-104.