Bâbür Şah’ın Tuyuğlarında Türk Coğrafyası

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 206 - 221, 01.07.2025

Ozan Yılmaz

Öz

Babürlüler Devleti’nin kurucusu Bâbür Şah, aynı zamanda 16. yüzyıl Çağatay Edebiyatı şairlerinden biridir. Hassas ve ince bir ruha sahip şair, Farsça yazmanın etkin olduğu bir coğrafyada yetişmesine rağmen Türkçe sevdasından vazgeçmemiş, Türkçe eserler kaleme almıştır. Çağatay dilinin bütün inceliğini yansıtan bir divanı vardır. Sadece şiir yazmakla yetinmeyen Babür Şah, Türk nazım tekniğini geliştirme amaçlı çalışmalar da yapmış, özellikle Türk aruzunun gelişmesine katkı sağlamıştır. Ali Şir Nevayi mektebinin önemli temsilcilerinden biri sayılan Bâbür Şah’ın divanında gazel, mesnevi, kıt’a, rubai gibi nazım şekilleriyle yazılmış şiirlerin yanı sıra tuyuğların da önemli bir yeri vardır. Şairin tuyuğlarında Türk dünyasının çeşitli merkezlerinin yanı sıra Türklerin ilişkide olduğu yerlerle ilgili bazı coğrafi isimler geçmektedir. Bu tuyuğlarda Anadolu, Çin, Moğolistan, Hindistan gibi yerlerde bulunan yer isimlerinin yanı sıra Gazne, Kâbil, Horasan, Rey, Isıg Köl, Narın gibi Türk dünyasına mal olmuş yerlerin isimleri de geçmektedir.
Bu bildiride Bâbür Şah'ın divanında yer alan tuyuğlardaki coğrafî yer isimleri ele alınacak, bunlardan hareketle Türk dünyasının 16. yüzyıldaki coğrafi durumuna dair tespitlerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Edebiyatı , Türk dünyası , Türk coğrafyası , Bâbür Şah , tuyuğ

Kaynakça

• Akün, Ö. F. (1991). Bâbür (Sanatkâr ve Fikir Adamı Yönü). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 396-400). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Arat, R. R. (1970). Baburnâme: Bâbur’un hâtıratı, 3 cilt, İstanbul: MEB Basımevi. Cumaniyazova, F. (2022). “Türk dünyasının tarihî coğrafyası”. Genel hatlarıyla Türk dünyası uygarlık tarihi (ss.35-50). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Çalka, M. S. (2019). Klasik Türk şiirinde tuyuğ. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Çetin, O. (1998). Horasan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 18, s. 234-241). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eraslan, K. (1993). Çağatay edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 8, s. 168-176). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güner, İ. (2019). Moğolistan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. ek-2, s. 275-276). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Konukçu, E. (1991). Bâbür. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 4, s. 395-396). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Konukçu, E. (1996). Gazne. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 13, s. 479-480). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köprülüzâde Mehmed Fuâd (1928). Tuyuğ. Türkiyat Mecmuası, 2, 219-242.
• Özey, R. (2013). “Türk dünyası coğrafyası”. Yeni Türkiye, 53, 144-165.
• Özgüdenli, O. (2008). Rey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 35, s. 40-41). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztoprak, N. (2012). Tuyuğ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 41, s. 450-451). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şemseddin Sâmi (1889-1898). Kâmusu’l-a’lâm. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Taşağıl, A. (1999). Isık Göl. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 19, s. 135-137). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Thackston, Jr. W. M. (1993). Bâburnâma, 3 cilt, Harvard University the Department of Near Eastern Languages and Civilizations.
• Yücel, B. (1995). Bâbür dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Yücel, B. (2015). Bâbür, Gazi Zahîrüddin Muhammed. TEİS: Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim adresi: https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/babur-gazi-zahiruddin-muhammed