Türkistan'dan Kıbrıs'a Önemli Formülistik Sayıların (3,5,7,9 ve 40) Geçiş Dönemleri Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: V Sayı: 11, 19 - 59, 31.12.2022

Emine Öykün

https://doi.org/10.58607/kaid.1221433

Öz

Kültürün en önemli yapı taşı olan gelenek ve görenekler, toplumların devamlılığını sağlaması ve öz değerlerini koruması açısından en temel unsurlardır. Gelenekler, asırlar boyunca değişikliklere uğrasa da öz yapısını kaybetmemiş ve günümüzdeki ritüellerin pratiğini oluşturmuştur. Bunun yanı sıra kültürel değerler, tarih içerisinde birbirleriyle etkileşime girerek büyürler ve günümüzde farklı coğrafyalarda yaşayan ama aynı kökene sahip toplumları ortak paydada birleştirirler. Bu noktadan hareketle bu çalışmada, Kıbrıs Türkleri ile diğer Türklerin çok önemli ortak unsurlarından olan ve temeli, atalarımızın bin yıllarca hüküm sürdüğü Türkistan’a ve ilk dini inanç sistemimiz olan Şamanizm’e dayanan, daha sonra da İslâmiyet ile uyumlanıp sentezlenen üç, beş, yedi, dokuz ve kırk sayıları incelenmiştir.
3,5,7,9 ve 40’ın günümüz gelenek ve inançlarında nasıl yer bulduğu, geçiş dönemleri (doğum, evlenme ve ölüm) çerçevesinde çeşitli ritüel ve uygulamalar üzerinden ortaya konmuştur. Böylelikle birer motif ve sembol olarak işlevselliğini sürdüren bu sayıların dünyadaki Türk toplumları üzerindeki birleştirici gücü gösterilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, gelenek, Şamanizm, İslâmiyet, formülistik sayılar., Kültür, gelenek, Şamanizm, İslâmiyet, formülistik sayılar.

Kaynakça

• Adıgüzel, Sedat (1999). “Başkurt Destanı Akbuzat’ın Epik Kurallara Göre İncelenmesi”, Milli Folklor, Sayı: 44.
• Aliyeva, Tamilla (1999). “Azerbaycan ve Kıbrıs Türklerinin Toy Adetleri”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri, Gazi Mağusa: DAÜ Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Alp, Kafiye Özlem-Mutlu, Serviye (2021). “Şaman Sembollerinin İşlev ve Anlam Kodları”,Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 35. Alsan, Şenay Sayın (2022). “Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 37.
• Amber, Sadık (2021). “Kırgızistan’da Boşanma Sebepleri ve Kırgız Halkına Sosyal Tesirleri”, Yenifikir, Sayı: 27. Atun, Suna (2008). “Kıbrıs Türk Halk Kültüründe Geçmişten Günümüze Halk Hekimliği”, Kıbrıs Türk Kültürü Üzerine Belgeler-Bildiriler1, Lefkoşa: Samtay Yayınları.
• Bağışkan, Tuncer (1997). “Karşılaştırma Yöntemiyle Kıbrıslı Türk ve Rumlarda Ortak İnanç ve Uygulamalar”, Halk Bilimi Sempozyumları II, Ankara: TTK Basımevi.
• Bağışkan, Tuncer (1997). “Çocuk Yaşatmayan Kadınlarla İlgili İnanç ve Sağaltma Uygulamaları”, Halk Bilimi Sempozyumları II, Ankara: TTK Basımevi.
• Bulun, Osman (2004). Bölgesel Rivayetler- İnanç ve Adetlerimiz, Lefkoşa: Kansoy Matbaası. Çavuşoğlu, Halim (1993). Pomak Türkleri, Ankara: Köksav Yayınları.
• Çelik, Ali (1998). “Trabzon Yöresinde Bazı İnanmalar”, Milli Folklor, Sayı: 39.
• Çelik, Aysun (2019). “Sayı Sembolizmi Bağlamında Garîbnâme”, Gazi Türkiyat, Sayı: 24.
• Çeliker, Dervişe (2007). Geçmişten Günümüze Kıbrıs Türk İşlemeleri, Gönyeli: Ajans Yay.
• Çetin, Cengiz (2008). “Türk Düğün Gelenekleri ve Kutsal Evlilik Ritüeli”, AÜ DTCF Dergisi, Sayı: 2.
• Çetindağ, Gülda (2007). “Kazak Türklerinde Evlenme Geleneğine Bağlı Olarak Gerçekleştirilen Hediye Alışverişi Üzerine Bir İnceleme”, Milli Folklor, Sayı: 76.
• Çetinkaya, Haydar (2004). “Karapapah Türklerinde Halk İnançları”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 2.
• Davulcu, İbrahim (1986). “İnsan Ömrünün Çeşitli Safhalarına Ait Adet ve İnanışlarımız”, HASDER Halkbilim Sempozyumları Bildirileri, İstanbul: KKTC Turizm ve Kültür Bakanlığı Yay.
• Doğanç, Ayhan (1996). “Gelenek Sözcüğünün Düşündürdükleri”, Türk Halkbiliminde ve Halk Edebiyatında Görüşler, Ankara: Kültür Ajans Yay.
• Eker, Öğüt Gülin (1998). “Türk Kültürü İçinde Geleneksel Bolu Evlenme Adetlerinin Yeri”, Milli Folklor, Sayı: 40.
• Eker, Öğüt Gülin (1999). “Türk Kültürü İçinde Kıbrıs Düğün Geleneğinin Değerlendirilmesi”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri, Gazi Mağusa: DAÜ Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yay.
• Erginer, Gürbüz (1996). “Halkbilimde Fonksiyonel Yaklaşım ve Fonksiyonel Çözümleme”, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Ertuğ, Mehmet (2007). Geleneksel Kıbrıs Türk Seyirlik Oyunları, Lefkoşa: Ertuğ Yayınları.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki (1998). Anadolu İnançları, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Günay, Umay (1996). “Folklor Nedir?”, Türk Halkbiliminde ve Halk Edebiyatında Görüşler, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Irmak, Yılmaz (2018). “Bingöl Halk İnançları ve Uygulamaları”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Sayı: 17.
• İzbul, Yalçın (1996). “Kültür Antropolojisinin Folklora Bakış Açısı”, Türk Halkbiliminde ve Halk Edebiyatında Görüşler, Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İnan, Abdülkadir (1998). Makaleler ve İncelemeler (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İzgi, Mustafa Cumhur (2012). “Şamanizm ve Şamanlara Genel Bakış”, Lokman Hekim Dergisi, Sayı: 2 (1).
• Kalafat, Yaşar (1998). “Karakalpak Türklerinde Halk İnançları”, Milli Folklor, Sayı: 40.
• Kalafat, Yaşar (1999 a). “Kazakistan’daki Türk Halk İnançları”, Milli Folklor, Sayı: 42.
• Kalafat, Yaşar (1999 b). “Türk Dünyası Karşılaştırmalı Alasya Türk Halk İnançları:
• Türklerde Cihet/ Taraf/ Yan”, İkinci Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi Bildirileri.
• Kalafat, Yaşar (2008). “Padar/ Patar Türklerinde Halk İnançları”, Türk Yurdu, s:247
• Karadeniz, Sıtkı (2007). “Gelenek Üzerine Bir Okuma Denemesi”, Milel ve Nihal, Sayı: 2.
• Kesgin, Tokur Makbule vd. (2004). “Türkiye’de Çocuk Bakımındaki İnanç ve Uygulamalar”, Türkiyat Araştırmaları, Sayı: 1.
• Kıdırbayeva, Burul vd. (Aktaran: Mehmet Aça) (1998). “Alplara Mahsus Evlilik”, Milli Folklor, Sayı: 37.
• Maydaer, Saadet (2007). “Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma”, Uludağ Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1.
• Mear, Hüray (1992). Kıbrıs Türk Toplumunda Doğum, Evlenme ve Ölümle İlgili Âdet ve İnanışlar, Ankara: KKTC MEB Yay.
• Muhaxheri, Malta Nuran (2018). “Kosova Türklerinin Halk İnançlarında Doğum, Evlenme ve Ölüm”, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Nesim, Ali (1990). Kıbrıslı Türklerin Kimliği, Lefkoşa: MEB Yay.
• Oğuz, Öcal- Oral, Zalihe (2004). “Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Halk İnançları-Nesneler ve Uygulamalar-“, Gazi Üniversitesi THBMER, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1991). İslâmiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi, Ankara: TTK Yay.
• Örnek, Sedat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara: AÜ Basımevi.
• Öykün, Emine (2003). 1974 Mutlu Barış Harekâtı Öncesi ve Sonrası Erenköy Kültürü, (Basılmamış Lisans Tezi).
• Öykün, Emine (2007). Kıbrıs Karpaz Bölgesi Kaleburnu Köyü Monografisi-Besmelenin Bittiği Yer-, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Saçıl, Turan (2019). İslâmiyet Öncesi Türk Kültüründe Sayılar, (Basılmamış Lisans Tezi).
• Sakallı, Erol (2020). “ Ahıskalı Türklerde Sünnet Geleneği”, Folklor Akademi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2
• Saracoğlu, Erdoğan (1996). Kıbrıs Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru, Lefkoşa: YDÜ Matbaası.
• Schimmel, Annemarie (Çev. Mustafa Küpüşoğlu) (1998). Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Schimmel, Annemarie (Çev. Mustafa Küpüşoğlu) (2000). Sayıların Gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Tsend, Gantulga (2018). “Moğolistan Hotonlarının Kültürel Özelliği ve Bazı Gelenekleri”, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Tuna, Turhan Sibel (2006). “Türk Dünyasındaki Düğünlerde Koltuklama ve Kırmızı Kuşak Bağlama Geleneği”, bilig, Sayı: 38.
• Yılmaz, Reha (1999). “Kültürler Kavşağı Dağıstan’da Aile İçi İlişkiler”, Milli Folklor, Sayı: 41.
• Yüksel, Hasan Avni (1981). “Türk Folklorunda 9 Sayısı”, Erciyes, Sayı: 30.