Kuruluştan Tanzimât’a Osmanlıca İlmihaller

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 7, 30 - 48, 05.07.2019

Adem Yıldırım

Öz

Bu çalışma, kuruluşundan Tanzimat’a kadar geçen süre
içerisinde Osmanlı coğrafyasında te’lif edilen ilmihal kitaplarını konu
edinmektedir. İslam hukuk literatüründe müstakil bir tür olarak değerlendirilen
ilmihal kitapları, inanç, ibadet esasları ve ahlak esasları gibi konularda
toplumun ihtiyaç duyduğu temel bilgiler vermektedir. Arapça’dan Türkçe’ye
çeviri ile başlayan ilmihal geleneği tarihi süreç içerisinde çok sayıda Türkçe
eserin tel’lif edilmesiyle birlikte bu konuda önemli bir boşluğu doldurmuştur.
Bu çalışmada Osmanlı coğrafyasında te’lif edilen ilmihallerin müellifleri ve
kitap içerikleri hakkında bilgiler verilmekte, yer yer  toplumun ihtiyaçları ile ilmihallerin yazılış
amaçları arasında karşılaştırmalar yapılmaktadır. Diğer taraftan çeşitlilik
açısından ilmihallerin birbirinden farklılıkları örneklendirilmektedir. Anadolu Türkçesiyle yazılmış Kitab-ı Güzîde,
ilmihal alanında yazılmış en eski kitap olma özelliğini taşımaktadır.
İlmihallerin yazımında tek bir fakihin görüşü ile yetinilmemiştir. Örneğin, Ebu
Hanife’nin  fıkhî görüşleri temel
alınarak yazılan Kitâb-ı Gunya’da yer yer İmam Muhammed ve Ebu Yusuf’un,
İmam Züfer ve İmam Şâfiî’nin içtihatlarına da değinilmiştir. Bazı ilmihaller
yazıldığı şekliyle ilim dünyasında varlığını korumuşken diğer bazıları üzerine
şerhler yazılmıştır. Birgivî’nin yazdığı Risâle-i Birgivî bu türün
örnekleri arasında sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

İslam, Fıkıh, Hukuk, İlmihal, Osmanlıca

Kaynakça

• Akkuş, Muzaffer. Kitâb-ı Gunya. İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkı Basım, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1995. Alkış, Alpaslan. “Literatür”. İslam Hukuk Başlangıcı. Editör: Nuri Kahveci, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018. Arpaguş Kelpetin, Hatice. “Bir Telif Türü Olarak İlmihal”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22/1 (2002): 25-56. ----------. “İlmihal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. Tercüme: A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, İstanbul: Meral Yayınevi, ty. Cici, Recep. Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları. Bursa: Arasta Yayınları, 2001. Erdem, Melek. Kitâb-ı Güzîde (76 a – 134 a) İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi, AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı, 1992. İmam Birgivî. Birgivî Vasiyetnâmesi Kadızâde Şerhi. Şerh: Ahmed Kadızâde, Sadeleştiren, Faruk Meyan, İstanbul: Bedir Yayınevi, 2015. İşpirli, Mehmet. “Lutfi Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 234-236. İstanbul: TDV Yayınları, 2003. Katip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn An Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn. Tercüme: Rüştü Balcı, I-IV, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014. Kayapınar, Hüseyin. “Münyetü’l-musallî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.