Struggle in the Context of Two Different Female Characters in the Qur’an: Khawla bint Tha‘labah and Zuleikha

Year 2025, Volume: 10 Issue: 19, 77 - 95, 30.06.2025

Elmas Pehlivanlı , Nurdane Güler

Abstract

This study examines the theme of struggle in the context of exegesis through the characters of Khawla bint Tha’labah and the wife of the Egyptian Aziz, Zuleikha, as narrated in the Qur’an. Khawla bint Tha’labah was a female companion whose husband subjected her to the practice of ẓihār, an unjust form of divorce rooted in pre-Islamic traditions. This practice deprived women of both the opportunity to continue their marriage and the right to remarry, leaving them in a state of helplessness. In her struggle against the practice of ẓihār, which victimized and left women helpless, Khawla took her case to the Prophet Muhammad, seeking a just resolution through divine revelation. Her struggle led to the revelation of a Qur’anic ruling on ẓihār, and the surah addressing this issue was named after her case. On the other hand, Zuleikha, the wife of the Egyptian minister, driven by her desires, engaged in a struggle of a different kind-she attempted to seduce her servant, Yusuf (Joseph), despite the act being condemned by Allah. Overcome by human weakness, she resorted to deception and false accusations, ultimately having Yusuf imprisoned. In the end, she faced the weight of the truth. Zuleikha’s struggle highlights her inner conflicts and Yusuf’s unwavering commitment to chastity and righteousness. When comparing these two characters, Khawla emerges as a symbol of justice, courage, and the pursuit of rights, presenting an exemplary struggle. In contrast, Zuleikha, has set an example of wrong struggle in the Qur’an with a story that includes human weaknesses and moral lessons.

Keywords

Tafsir , Khawla bint Tha’labah , Zuleikha , Ẓihār , Struggle , Deception

Ethical Statement

This article was prepared in accordance with scientific and ethical principles.

Kur’an’da İki Farklı Kadın Karakter Bağlamında Mücadele: Havle bint Sa‘lebe ve Züleyha

Abstract

Bu çalışma, Kur’an’da hikâyeleriyle yer alan Havle bint Sa‘lebe ve Mısır Azizi’nin karısı Züleyha karakterleri üzerinden mücadele temasını tefsir bağlamında incelemektedir. Havle bint Sa‘lebe, kocasının kendisini haram kılmak maksadıyla zıhâr uyguladığı bir hanım sahabidir. Cahiliye geleneğine dayanan zıhâr, kadını mağdur eden bir çeşit boşama şeklidir. Bu uygulama, kadının ne mevcut evliliğini devam ettirmesine imkân veren ne de başka bir erkekle nikâhlanmasına izin veren katı ve adaletsiz bir uygulamadır. Kadını mağdur edip, çaresiz bırakan zıhâr uygulamasına karşı giriştiği hak arayışında Havle, Hz. Peygamber’in huzuruna çıkarak adalet için bir mücadeleye girmiştir. Havle’nin bu mücadelesi, zıhârı hükme bağlatmış ve nazil olan surenin ismini almasına sebep olmuştur. Mısır Azizi’nin karısı Züleyha ise nefsinin ve arzularının etkisiyle, Allah’ın çirkin gördüğü bir eylemi gerçekleştirmesi için hizmetlisi Yusuf’u baştan çıkarmaya çalışarak büyük bir mücadele içine girmiştir. Züleyha, Yusuf’a karşı duyduğu beşerî zaafıyla her türlü tuzak ve iftiralarla onu zindana attırmaktan çekinmemiş; sonunda ise gerçeğin ağırlığı ile yüzleşmiştir. Züleyha’nın mücadelesi, onun içsel çatışmalarını ve Yusuf’un iffetini koruma çabasını gözler önüne sermektedir. Bu iki karakter karşılaştırıldığında Havle, adaletin, cesaretin ve hak arayışının simgesi olarak örnek bir mücadele içine girerken; Züleyha, beşerî zaaf ve ahlaki dersler içeren bir kıssa ile Kur’an’da yanlış bir mücadele örneği sergilemiştir.

Keywords

Tefsir , Havle bint Sa‘lebe , Züleyha , Zıhâr , Mücadele , Tuzak

Ethical Statement

Bu makalenin hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulmuştur.

References

• Aydüz, Davut. ““Ben Nefsimi Temize Çıkarmam.” (Yusuf Suresi 53) Sözü Kime Âittir?”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/39 (Ağustos 2019). 22-37.
• Ayıntâbî, Mehmed Efendi. Tefsîr-i Tıbyân. nşr. Mehmed Tâhir-Hasan Hilmi. 3 Cilt. İstanbul: Âlem Matbaası (Ahmet İhsan ve Şürekâsı), 1318/1900-1901.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. b.y.: Dârü’l-Hicr, 1432/2011.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed el-. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. b.y.: Matbaa-i Osmaniye, 1329/1913.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân fi tefsîri’l-Kur’an. 4 Cilt. İstanbul: y.y., 1306/1888-1889.
• Derveze, İzzet. Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Dâvûd. nşr. Ebî Turab Âdil b. Muhammed-Ebî Amman İmâd İzzeddîn Abbâs. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-Ta’sîl, 1436/2015.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: y.y., 1417/1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Bedâi‘u’t-tefsîr. çev. Halil Aldemir vd. 4 Cilt. İstanbul: Karınca & Polen Yayınları, 2011.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl. Muhtasar Tefsîr-i İbn-i Kesîr. sad. & thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Beyrut: Dâru’l-Kur’ani’l-Kerîm, 7. Basım, 1981.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl. Tefsîrü’l-Kur’ani’l-Azîm. Beyrut: Dâru İbnu Hazm, 1420/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi. nşr. Fethullah Kahraman. 10 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2012.
• Kandemir, M. Yaşar. “Havle bint Sa‘lebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/539. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. çev. Hayreddin Karaman vd. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ts.
• Kur’an Yolu. Erişim 11 Haziran 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr.
• Kutsal Kitap: Tevrat, Zebur, İncil. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi-Yeni Yaşam Yayınları, 2020.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur’an, çev. Salih Uçan vd. 10 Cilt. İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1991.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’an. thk. Ahmed Vanlıoğlı vd. 18 Cilt. İstanbul: Dârü’l Mîzân, 2005-2007.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Mukâtil bin Süleymân, Ebü’l-Hasen Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423/2002.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t- Te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyîb, 1419/1998.
• Öztürk, Zehra. “Züleyha”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/552-553. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Râzî, Fahreddin er-. Mefâtîhu’l- Gayb. 11 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1425-1426/2005.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kur’ani’l-Kerîm, 4. Basım, 1981.
• Süyûtî, Ebû’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî Celâleddîn es-. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. thk. Salâh Abdulfettâh el-Hâlidî. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’l Kalem, 2. Basım, 2012.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir et-. Taberî Tefsîri. çev. Kerim Aytekin – Hasan Karakaya. 9 Cilt. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre et-. el-Câmi‘u’l-Kebîr Sünen-i Tirmizî, thk. Merkezü’l-Buhûs ve Tekniyyetü’l- Ma’lûmât. 5 Cilt. Kahire: Dârü’t-Ta’sîl, 2. Basım, 1437/2016.
• Yaman, Ahmet. “Zıhâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/387-390. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Mücâdile Suresi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/438-439. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam vd. İstanbul: Zehraveyn, 1992.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ‘an Hakâ’ikı Ğavâmidi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fi Vucûhi’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Ma‘ârif, 3. Basım, 1430/2009.
• Zihni, Mehmed. Meşâhîrü’n-Nisâ. 2 Cilt. İstanbul: Dâru’t-Tıbâatü’l-Âmire, 1294/1878.
• Zühaylî, Vehbe ez-. et-Tefsîrü’l-Münîr fi’l-‘akîdeti ve’ş-şerî‘ati ve’l-menhec. 15 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 11. Basım, 1432/2011.
• Zühaylî, Vehbe ez-. Tefsîrü’l-Vecîz ve me‘ahü Esbâbü’n-Nüzûl. çev. Hacı İnan. 4 Cilt. İstanbul: Dua Yayıncılık, 2013.