Migration in the 16th Cectury Anatolia: Şarkiyan

Year 2011, Volume: 28 Issue: 28, 51 - 66, 01.08.2011

Alpaslan Demir

Abstract

Tahrir Registers have an important place within the present archive sources as they include the information about governmental, economic and social structure of Ottoman Empire. In the light of tahrir registers, many cities of Ottoman Empire have been scrutinized. The issue about which researschers ,who work on various cities and counties, agree in the frame of Tahrir registers is that there appeared a population increase in the 16th century Anatolia. Generally, most of the researchers state that, in the places they worked in this century, the population increased twofold, and they mention about an excessive population increase. Despite this existing population increase , in the tahrir studies which were done for the areas within the borders of Turkey, the issue of migration, which has an important place from the aspect of explaining the demographic structure, which is inside or outside of Ottoman/Anatolia and contributing the population increase, either has never been scrutinized, or have been procrastinated by mentioning about it just two paragraphs without showing any statistics. In the Tahrir registers, within the existing information about migration, the records such as şarki, şarkiyan or şarklu take attention. What the concept of şark is within the Tahrir registers has not been explained exactly since there isn’t any discrete study about it. In this study, which will be done in the frame of tahrir registers, what the term şark means will be tried to revealed in the light of information which more than fifty city or town centre existing in Middle and East Anatolia and this information will be evaluated in the context of migration.

Keywords

Tahrir Registers, 16th century, Migration, Safevi, Otoman.

XVI. Yüzyıl Anadolusunda Dış Göçler: Şarkiyan

Abstract

Osmanlı Devleti’nin, idari, sosyal ve ekonomik yapısı ile ilgili verileri kapsaması bakımından tahrir defterleri mevcut arşiv kaynakları içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Tahrir Defterleri ışığında Osmanlı Devleti’nin pek çok şehri sosyo-ekonomik yapı bakımından incelenmiştir. Tahrir defterleri çerçevesinde Anadolu’nun çeşitli şehir ve sancaklarını çalışan araştırmacıların hem fikir olduğu konu 16. yüzyıl Anadolu’sunda bir nüfus artışı yaşandığıdır. Genel itibariyle araştırmacıların ekseriyeti, çalıştıkları bölgelerdeki nüfusun yüzyıl içerisinde iki katına çıktığını ifade etmekte ve aşırı bir nüfus artışından bahsetmektedir. Mevcut nüfus artışına karşın, Türkiye sınırları içinde kalan bölgeler için yapılmış olan tahrir çalışmalarında, demografik yapının açıklanması açısından çok önemli olan, Osmanlı/Anadolu dışından yada içinden gelen ve nüfus artışına katkı yapan göç konusu ya hiç incelenmemiş ya da istatistiklere yer verilmeden sadece bir iki paragraf bahsedilerek geçiştirilmiştir. Tahrir Defterlerinde mevcut dış göç verileri arasında şarkî, şarkiyân ya da şarklu şeklinde geçen kayıtlar dikkat çekmektedir. Tahrir Defterlerinde geçen şark kavramının ne olduğu münferit bir çalışma yapılmadığından dolayı tam olarak açıklığa kavuşturulamamıştır. Tahrir Defterleri ekseninde yapacağımız bu çalışmada, Orta ve Doğu Anadolu’da mevcut 50’den fazla şehir yada kasaba merkezine ait veriler çerçevesinde şark tabirinin ne anlam ifade ettiği ortaya konulmaya ve bu veriler dış göç bağlamında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Tahrir Defterleri, 16. Yüzyıl, Göç, Safevi, Osmanlı.

References

• I- ARŞİV VESİKALARI: a) İstanbul Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi (BOA):
• - Tahrir Defterleri No (TD): 2, 19, 54, 60, 64, 69, 71, 79, 90, 123, 168, 178, 186, 200, 205, 252, 254, 255, 287, 288, 373, 408, 419, 444, 450, 478, 966, 969, 997
• - Maliyeden Müdevver Defterler No (MAD): 354
• b) Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi (TKGM):
• - Tahrir Defterleri No: 10, 14, 101, 142, 153
• II- DİĞER KAYNAK VE ESERLER:
• AFYONCU, Erhan, “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11, 2003, s. 267-286.
• AŞIK PAŞAZADE, Aşık Paşazade Tarihi, İstanbul 1332 (Hicri).
• BULDUK, Üçler, “XVI. Yüzyılda Çorum Sancağı”, OTAM, S. 3, Ankara 1992 , s. 129-167.
• COOK, M.A., Population Pressure In Rural Anatolia 1450-1600, London Oxford University Pres, Newyork Toronto 1972.
• DEDEYEV, Bilal, “Çaldıran Savaşı’na Kadar Osmanlı-Safevi İlişkilerine Kısa Bir Bakış”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, Kış 2009, s. 126-135.
• DEMİR, Alpaslan, “16. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır Şehir Demografisine Göçlerin Etkisi”, Bilig, S. 50, Yaz 2009, s. 15-29.
• DEMİR, Alpaslan, XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• DEMİR, Nilüfer, Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji Temel Kavramlar, Turhan Kitabevi Yay., Ankara 2004.
• ERDOĞAN, Emine, Ankara'nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Ankara Tahrir Defterleri'nin Analizi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2004.
• ERDOĞRU, M. Akif, “XVI-XVII. Yüzyıllarda Kayseri Zimmileri", I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), Kayseri 1997, s. 71-78.
• FAİST, Thomas, Uluslararası Göç ve Ulusaşırı Toplumsal Alanlar, Bağlam Yay., İstanbul 2003.
• FİCHTER, Joseph, Sosyoloji Nedir?, (Çev. Prof. Dr. Nilgün Çelebi], Anı Yay., 7. baskı, Ankara 2004.
• GÜMÜŞÇÜ, Osman, “Internal Migration in Sixteenth Century Anatolia”, Journal of Historical Geography, S. 30/2, 2004, s. 231-248.
• GÜRBÜZ, Adnan, XV.-XVI. Yüzyıl Osmanlı Sancak Çalışmaları Değerlendirme ve Bibliyografik Bir Deneme, Dergah Yay., İstanbul Ağustos 2001.
• İSLAMOĞLU-İNAN, Huricihan, Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Köylü, İletişim Yay., İstanbul 1991.
• JENİNGS, Ronald C., “Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century: A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon and Erzurum”, International Journal of Middle East Studies, 7 (1976], s. 21-57.
• KILIÇ, Orhan, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van (1548-1648), Van Belediyesi Yay., Van 1997.
• METİN, Rafet, XVI. Yüzyılda Orta Anadolu'da Nüfus ve Yerleşme (Bozok, Kırşehir, Niğde ve Keskin Örneği), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• OCAK, Ahmet Yaşar, “Osmanlı Kaynaklarında ve Modern Türk Tarihçiliğinde Osmanlı-Safevi Münasebetleri (XVI.-XVII. Yüzyıllar]”, Belleten, LXVI, S. 246, Ankara 2002, s. 503-516.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, TTK Yay., Ankara 1999.
• PAMUK, Bilgehan, “Erzurum Eyâlet Kanunnâmeleri Hakkında Bazı Düşünceler”, Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu (26 28 Haziran 2006) - II, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Erzurum 2007, s. 371-392.
• SAVAŞ, Saim, XVI. Asırda Anadolu'da Alevilik, Vadi Yay., Ankara 2002.
• STODDARD, R.H.-Wishart, D.J.-Blouet, B.W., Human Geography, 1986.