Ötüken Yış Bahsine İlave: Varenglerin Yolundaki Rusya Dağları

Year 2009, Volume: 20 Issue: 20, 19 - 27, 01.12.2008

Osman Karatay

Abstract

İskandinavya’dan Karadeniz’e gelen Varenglerin yolunu tarif eden 10. yy’dan bir Bizans kaynağı, Batı Rusya’da hafif yükseltiler dışında dağlık olmasının sözkonusu olmadığını bildiğimiz bir bölgede dağlardan bahsetmektedir. Buranın şimdiki Smolensk kenti yakınlarındaki Valday Tepeleri bölgesi olduğunu tahmin ediyoruz. Bu önemli ve ormanlık bölgeden dört büyük nehir, İdil, Dnyeper, Batı Dvina ve Lovat kaynaklarını alırlar. Burada bir dil meselesiyle karşı karşıyayız. Doğu Slavları da diğer pek çok millet gibi hem dağ, hem de ormanı aynı kelime ile (burada gora) adlandırıyorlardı. Bu, Türklerin erken kayıtlarında karşımıza çıkan Ötüken Yış kullanımına benzemektedir. Yış kelimesi aslında ‘orman’ anlamına gelmektedir, fakat Ötüken ile birlikte kullanıldığı durumlarda memleket manasını vermekte, başka durumlarda da çoğunlukla dağ anlamına gelmektedir. Gora kelimesi tüm Slav dillerinde dağ, Bulgarcada ise orman demektir. Bu iki kullanımın bir araya geldiği bazı kökler mevcut olmalıdır. Burada incelenen örnekte Doğu Slavlarının erken dönem dilinde bu durumla ile muhatabız.

Keywords

Varengler, Erken Ruslar, Slavca, anlambilim, dağ-orman anlam ilişkisi.

Addendum to the Ötüken Yısh Question: The Rus' Mountains on the Vareng Road Southward

Abstract

A Byzantine source from the X century (De Administrando Imperio), by telling about how the Nordic Varengs used to come to Black Sea, mentiones some mountains in Western Russia, which is only a flat plain with rare heightnesses that cannot be classified as mountain. The mentioned region seems to be the Valdai hills around the western Russian city Smolensk, from where stems the great rivers Volga, Dnieper, Western Dvina and Lovat’. Here is a phylological question: Early Slavs called both forest and mountain as gora, as done by many other nations, and as it is the case with the Early Turkic place name Ötüken Yısh. The second word originally means forest, but in the Ötüken case it is simply land, while in majority of cases it defines mountains. The word gora means mountain in all Slavic languages, and forest in Bulgarian. There should be some roots, where these two usages come together. This is reflected in the language of Early Medieval Eastern Slavs.

Keywords

Varangians, Early Rus’, Slavic, semantics, semantical relation of mountain and forest.

References

• AYDIN, Erhan, “Ötüken Adı ve Yeri Üzerine Düşünceler“, Turkish Studies, Cilt 2/4 (Güz 2007), s.1262-1269.
• BRUTZKUS, J., “The Khazar Origin of Ancient Kiev”, Slavonic and East European Rivew, III/1 (1944), pp.108-124.
• Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio. Vol.II: Commentary, yay. F. Dvornik - R. J. H. Jenkins - B. Lewis - Gy. Moravcsik - D. Obolensky - S. Runciman, London, 1962. Povest’, s.209.
• Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, yay. Gy. Moravcsik - R. J. H. Jenkins, Washington, 1967.
• CROSS, S. H., “The Scandinavian Infiltration into Early Russia”, Speculum, XXI/4 (Oct. 1946), s.505-514.
• DOLUKHANOV, Pavel M., The Early Slavs: Eastern Europe from the Initial Settlement to the Kievan Rus, London - New York, 1996.
• DUCZKO, Wladyslaw, Viking Rus. Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe, Leiden-Boston, 2004.
• FASMER, M., Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka, Tom I (A-D), Moskva, 1986.
• FRANKLIN, Simon - Shepard, Jonathan, The Emergence of Rus 750-1200, London - New York, 1996.
• GREKOV, Boris, Kiev Rus, Moscow, 1959.
• KARATAY, O., İran ile Turan: Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ankara, 2003.
• ----, “Ötüken Yış: Dağ, Orman ve Ülke”, Omeljan Pritsak Armağanı, yay. M. Alpargu - Y. Öztürk, Sakarya, 2007, s.131-139.
• ----, “Balık ‘Kent’ Kelimesinin Kökeni ve Eski Türklerde Şehirciliğe Dilbilimsel Bir Yaklaşım” (1. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri, yay. A. Özkan - S. Turan, Isparta, 2008, s.351-352.
• KURAT, Akdes N., Rusya Tarihi, 3. baskı, Ankara, 1993.
• MATTHEWS, W. K., “Medieval Baltic Tribes”, American Slavic and East European Review, VIII/2 (April 1949), s.126-136.
• Mesudî, Murûc ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), ed. D. A. Batur, İstanbul, 2004.
• OSTROGORSKY, George, Bizans Devleti Tarihi, çev. F. Işıltan, 4. baskı, Ankara, 1995.
• Povest’ vremennıx let po Lavrent’evskoy letopisi, yay. D. S. Lihaçev - B. A. Romanov, Moskva, 1950.
• PRITSAK, Omeljan, “Where was Constantine’s Inner Rus’?”, Harvard Ukrainian Studies, VII (1983), s.555-567.
• ----, “Rusların Kökeni”, çev. Bilal Çelik, Omeljan Pritsak Armağanı, yay. M. Alpargu - Y. Öztürk, Sakarya, 2007, s.41-65.
• SERTKAYA, Osman Fikri, “Yıs (Yış?)/Yis1/Yis/Yiş Kelimesi ve Akrabaları Üzerine”, S. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (A. B. Ercilasun Armağanı), No 13 (Bahar 2003), s.1-10.
• ŞEŞEN, Ramazan İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, 2nd ed., Ankara, 1998.
• TUNA, Osman Nedim, Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi, Ankara, 1990.
• VERNADSKY, George, A History of Russia -I-: Ancient Russia, New Haven, 1946.
• YÜCEL, Mualla U., İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Ankara, 2007.
• ZLATARSKI, Vasil, İstoriya na bılgarskata dırjava prez srednite vekove, C.I, Sofya 1927.