TELAFER AĞZI

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 61, 102 - 119, 15.03.2019

Bilgehan Gökdağ

Öz

50 sene önce Sadettin Buluç’un makalesi hariç üzerinde hiçbir çalışma yapılmayan Telafer ağzı, Irak Türkmencesi içinde kendine has özellikleri bakımından dikkati çeken bir değişkedir. Eski Türkçe ve Doğu Türkçesine ait bazı ses ve biçimbirimlerin (ağrığ < agrıg “ağrı”, “hastalık” teki < teg, tegi “gibi”, “kadar”) korunduğu Telafer ağzı; yer yer Urfa, Gaziantep ağzına (siye < sana) yaklaşmaktadır. Büyük ünlü uyumunun sağlam olduğu Telafer ağzının en önemli özelliği “ŋ” sesinin “y”ye (birtükiŋ > verduğuy, “verdiğin”; köŋül > göyül “gönül”, soŋra > soyra “sonra”) dönüşmesidir. Ünlü düşmesi, ünlü değişimi, ünsüz değişmeleri, ünsüz ikizleşmeleri, ünsüz benzeşmeleri, bile kelimesinin kişi ve dönüşlülük zamiri olarak kullanımı, isim ve fiil çekimlerinde kullanılan farklı biçimbirimler makalede değerlendirilecektir. Kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması ve göç gibi sebeplerle Telafer Türkçesini kullananların Türkiye Türkçesinden yaptıkları bazı kopyalamalara da temas edilecektir. Makalede yer alan dil malzemesi Ankara’da yaşayan Telafer Türkmenlerinden derlenmiştir. Ayrıca Rıza Çolakoğlu’nun Telafer Folkloru ve Ahmet T. Tiryaki ve Füsun Menşure tarafından hazırlanan Muhaceretteki Telaferli Türkmen Şairler Antolojisi adlı eserlerde yer alan metinlerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Oğuzca, Irak Türkmen Ağızları, Telafer.

Kaynakça

• BAKIR, Abdulhalik - Süleyman PEKİN (2018). “Irak Türkmenlerinin Mazlum Şehri Telafer”.Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi. II/1: 64-117.
• BAYATLI, Hidayet Kemal (1996). Irak Türkmen Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BULUÇ, Sadettin (2007a). “Kerkük Hoyrat ve Manilerinde Başlıca Ağız Özellikleri”.Makaleler. (hzl. Zeynep Korkmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 271-279.
• BULUÇ, Sadettin (2007b). “Tellâfer Türkçesi Üzerine”. Makaleler. (hzl. Zeynep Korkmaz).Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 284-291.
• BULUÇ, Sadettin (2007c). “Irak Türk Ağızlarının Bazı Ses Özellikleri”, Makaleler. (hzl.Zeynep Korkmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 331-333.
• ÇOLAKOĞLU, Rıza (2017). Telafer Folkloru. İstanbul: Kerkük Vakfı Yayınları.
• DEMİR, Nurettin - Emine YILMAZ (2002). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.