TEZÂKÎR ÇERÇEVESİNDE AHMED CEVDET PAŞA’NIN EĞİTİM GÖRÜŞLERİNİN ANALİZİ

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 73, 111 - 131, 21.03.2022

Halil İbrahim Çelik

Öz

XIX. yüzyıl Osmanlı Devleti için önemli gelişmelerin yaşandığı dönemdir. III. Selim döneminde başlayan devleti yeniden yapılandırma çalışmaları, XIX. yüzyıl boyunca artan bir ivme ile devam etmiştir. Toprak kayıplarını telafi etmek ve devleti yeniden yapılandırarak çöküşten kurtarmak için başlatılan modernleşme çalışmalarında sürecin doğası gereği eğitime öncelik verilmiştir. XIX. yüzyıl dünyasında devletin ihtiyaç duyduğu nitelikli insanı yetiştirmek için batı ülkelerindeki kurumlar da örnek alınarak yeni eğitim kurumları açılmıştır. Hukukçu ve tarihçi kimlikleri ile tanınan Ahmed Cevdet Paşa Osmanlı Devleti’nin yeniden yapılanma döneminde diğer görevlerinin yanı sıra 1845 yılından itibaren eğitim bürokrasisinde; öğretmenlik, okul müdürlüğü, eğitim bakanlığı, ders kitabı yazarlığı, akademi üyeliği görevlerinde bulunmuştur. Bu görevleri sırasında eğitim reformlarına dolaylı ya da doğrudan önemli katkıları olmuştur. Dönemin hem şahidi hem de aktörü olan Ahmed Cevdet Paşa’nın talebelik dönemlerinden başlayarak kamu görevleri dönemini kapsayan hayat tecrübelerini aktardığı Tezâkîr isimli eseri diğer kaynaklarda olmayan orijinal bilgiler vermektedir. Medrese kökenli, ilmiye sınıfı mensubu bir âlim olmasına karşın belirli ilkeler ve kültür unsurlarına dikkat edilmesi kaydıyla Osmanlı Devleti’nde modern eğitim kurumlarının açılmasını destekleyen Ahmed Cevdet Paşa’nın eğitim sorunlarının çözümüne getirdiği yaklaşımlar ve eğitimde yeniden yapılanma projeleri günümüz eğitim sorunlarının çözümleri bakımından da yol gösterici niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Tezâkîr, Eğitim Reformu, Ahmed Cevdet Paşa, Modern Eğitim

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1991). Tezâkîr (hzl. Cavid Baysun). 2. Baskı. IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• AKYÜZ, Y. (1990). “Darülmuallimîn’in İlk Nizamnamesi (1851), Önemi ve Ahmet Cevdet Paşa”. Milli Eğitim. 95: 3-20.
• AKYÜZ, Y. (2006). “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Darülmuallimîn’in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 20: 17-58.
• BABINGER, F. (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev: Coşkun Üçok). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÇELİK, H. İ. (2021). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti Hukuk Eğitiminde Modernleşme”. Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları Kamu Hukuku. (ed. Nuran Koyuncu- Abdülkadir Yıldız). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları: 269-299.
• DANIŞMAN, Z. (1966). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. XII. İstanbul: Yeni Matbaa.
• Ebul’ula Mardin (1996). Medenî Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• GÜNDÜZ, M. (2012). Eğitimci Yönü İle Ahmed Cevdet Paşa. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları.