KAFKASYA’NIN SOVYETLEŞTİRİLMESİ VE TÜRKİYE-KAFKASYA İLİŞKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 77, 29 - 42, 22.03.2023

Funda Arslan Bilgin

https://doi.org/10.56694/karadearas.1267643

Öz

Kafkasya, coğrafi özellikleri ve yer altı kaynakları ile her zaman vazgeçilmez bir bölge olmuştur. Bölge, önemli petrol yataklarına ve tahıl bölgelerine ev sahipliği yaptığı gibi askeri yollara da sahip olması sebebiyle hem Rusya hem de diğer büyük devletler tarafından sürekli iktidar mücadelelerine sahne olmuştur. Kafkasya, özellikle de Rusya için hayati bir önem arz etmiş bu sebeple Çarlık döneminden itibaren bölge sürekli olarak ele geçirilmeye ve burada kalıcı bir hâkimiyet kurulmaya çalışılmıştır. Bölgenin coğrafi yapısı işgal edilmeyi zorlaştırmış fakat yine aynı coğrafi yapı sebebiyle de Rus güçlerine karşı birlik oluşturulamamıştır. Çünkü hem çok fazla etnik farklılık bulunmakta hem de bölgenin coğrafi yapısı birliktelik kurmak için engel teşkil etmektedir. Rusya, Kafkasya’yı 19. yüzyılda işgalini tamamlamış daha sonra ele geçirdiği bölgelerde kalıcı olabilmek için Kafkas halklarını asimile edip Ruslaştırma politikası uygulamıştır. Ruslaştırma politikası çerçevesinde askeri mücadelenin yanı sıra özellikle eğitim, din ve kültür alanlarında çalışmalar yaparak hâkimiyetini kuvvetlendirmek istemiştir. Fakat Kafkas halkları Rus yönetimini ve kültürünü benimsememiş ve sürekli bağımsızlık mücadelesi vermiştir. Rusya’da gerçekleşen Bolşevik İhtilali ile Kafkasya için bağımsızlık umutları yeşermiş ve kısa süreli bir bağımsızlık süreci yaşanmıştır. Ancak Rusya’nın gerçek niyeti çok kısa bir süre sonra ortaya çıkmış ve Sovyet Rusya bölgeyi tekrar ele geçirmiştir. Böylece Rus baskıları bölgede yeniden kendini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya,, Ruslaştırma Politikası, Sovyetleştirme

Kaynakça

• ABIŞOV, V. (2015). “Azerbaycan ve Rusya Sovyet Tarihçiliğinde 28 Nisan İşgali”. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı. 75: 466-472. ATATÜRK, M. K. (1986). Nutuk. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ASLAN, B. (2000). I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Karşı ‘Kardeş Kömeği (Yardım)’ ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. ATNUR, İ. (2001). Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan (1918-1921). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. AYDIN, Ü. (2015). “Azerbaycan-Türkiye İlişkileri: Kafkas İslam Ordusu”. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı. 75: 352-367. BARLAS, C. (1999). Dünü ve Bugünü İle Kafkasya Özgürlük Mücadelesi. İstanbul: İnsan Yayınları. BECEREN, T. (2020). Stalin İktidarında Sovyetler Birliği’nin Kafkasya Politikası (1924-1953). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). BLEYH, N. О. (2014). “Procvetitelskaya Politka Rossii v Oblasti Naçalnovo Abrazavaniya na Kavkaze voftoroy Palavine Veka”. Kavkaz na İstoriçeskih Perelomah XIX-XX Stoletiy: Problemı Politiçeskoy, Sotsialnoy i İntellektualnoy İstorii. Sohum: 114- 121. BOLAT, M. A. (2017). Milli Mücadele Dönemi’nde Türkiye’nin Kafkasya Siyaseti 1919-1921. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). CEBESOY, A. F. (2017). Moskova Hatıraları. İstanbul: Temel Yayınları. ELİYEVA, F. (2015). “1920-1930 Yıllarında Sovyet Hâkimiyetinde Azerbaycan Siyaseti”. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı: 292-300. GOLDEN, P. B. (1996). “The Turkic Peoples and Caucasia”. Transcaucasia, Nationalism and Social Change. (ed. Grigory Suny). İngiltere: The University of Michigan Press: 45- 68. GORDIN, Y. (2008). Zaçem Rossii Nujın Bıl Kavkaz. San-Petersburg. GÜRÜN, K. (2010). Türk-Sovyet İlişkileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. HEYŞİN, P. K. (2015). “Rossia i Kavkaz”. Connenctions. 2: 1-13. İSMAYILOV, R. (2015). “1920 Yılı Nisan İşgalinden Sonra Azerbaycan'ın Toprak Bütünlüğü Meselesi”. Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı. 75: 473-477. İSMAYILOV, Z. (2009). Bakü I. Doğu Halkları Kurultayı ve Kafkasya’da Sovyet Etki Alanının İnşası. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. KAZEMZADEH, F. (1951). The Struggle For Transcaucasia (1917-1921). İngiltere. KOTLYAROVI, М. V. (2014). Kavkaz-Çerkeziya. Nalçik. KÖSE, O. (2014). “Rusya’nın Kırım ve Kafkasya’da Hristiyan Nüfusu İskân Siyaseti (1770- 1870)”. 1864 Kafkas Tehciri-Kafkasya’da Rus Kolonizasyonu, Savaş ve Sürgün. (ed. Mehmet Hacısalihoğlu). İstanbul: Balkar-Ircıca Yayıncılık: 117-136. LYATOŞİNSKİY, N. L. (1901). Kavkaz v İstoriçeskom Atneşeniy. Kiev. ÖZTÜRK, M. (2005). Atatürk Dönemi’nde Türkiye’nin Kafkasya Politikası. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). RESULZADE, M. E. (1990). Azerbaycan Cumhuriyeti. İstanbul: Azerbaycan Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Yayınları. SUNY, R. G. (1996). “The Emergence of Political Society in Georgia”. Transcaucasia, Nationalism and Social Change. (ed. Grigory Suny). İngiltere: The University of Michigan Press: 109-140. SUNY, R. G. (2010). “The Pawn of Great Powers: The East-West Competition for Caucasia”. Journnal of Eurasian Studies. 1: 10-25. SWIETOCHOWSKI, T. (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. TANRIVERDİ, M. (2017). “Kafkasya’da Ruslaştırma Siyaseti (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)”. Vakanüvis – Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 2: 538-557. TAVKUL, U. (2002). Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya. İstanbul: Ötüken Yayınları. TUNÇ, A. (2014). Lenin Dönemi (1917-1924) Sovyet Rusya'nın Kafkasya ve Azerbaycan Politikası. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). VAGABOVA, E. (2020). “Azerbaycan i Rossiya: At Kolonialnoy Politiki k Catrudniçestvu”. Akademii Nauk Azerbacana: 1-12. YÜCEER, S. (2016). Milli Mücadele Yıllarında Ankara-Moskova İlişkileri. İstanbul: Sentez Yayınları. КUDAYEVA, S. G. (2014). “Vklad A. G. Dizdariya v Formirovanie Nauçnoy Kontseptsii Abhazo-Adıgskovo Mahacirstva”. Kavkaz na İstoriçeskih Perelomah XIX-XX Stoletiy: Problemı Politiçeskoy, Sotsialnoy i İntellektualnoy İstorii. Sohum: 18-29. МUHANOV, V. М. (2019). Kavkaz v Perelomnuyu Epohu. Moskova. НOVİKOV, V. (2016). “Аbhazkie Bolşeviki N. A. Lakoba i E. A. Eşba a Svoyey Payezdka v Turtsiyu v Kontse 1920 Naçala 1921 gg.”. Voyna i Mir v İstorii Kavkaza. Sohum: 19-29.