TRABZON VE YÖRESİ AĞIZLARINDAKİ ALINTI KELİMELERDE GÖRÜLEN SES OLAYLARI

Year 2023, Volume: 20 Issue: 79, 662 - 682, 27.09.2023

Ahmet Dinç

https://doi.org/10.56694/karadearas.1367548

Abstract

Bu makalede Trabzon ve yöresi ağızlarındaki alıntı kelimeler, bünyesinde barındırdığı ünlüler ve ünsüzlerdeki ses
olayları olmak üzere iki temel başlıkta incelenmiştir. Yöre ağzında kullanılan alıntı kelimeler, yöre ağzıyla ilgili mevcut
çalışmalar ve tarafımızca derlenen kelimelerden seçilmiştir. Makalenin birinci bölümü; çalışmanın yöntemi ve
çeviri yazısının aktarılması, alıntı kelimelerin tasnifi, adlandırılması ve değerlendirilmesini içeren kısmın yanında
Türkçenin yazılı ilk derli toplu metni Orhun Yazıtlarından başlayıp Türkiye Türkçesinin mevcut konumuna kadar
geçirdiği tarihî süreçte temas kurduğu dillerden içeriklerin sunulduğu ve bu dillerden Türkçeye geçen kelimelerin
istatistiğinin verildiği kısmı da kapsar. İkinci bölümde, alıntı kelimelerdeki ses olayları ve ses değişimleri, iki ana
başlıkta alt başlıklarıyla alıntı kelimelerin alındığı dil belirtilerek verilmiştir. İncelenen sözcükler yazı diline geçmiş
güncel Türkçe sözlükte yer alan kelimeleri kapsamaktadır. Alıntı kelimenin geçtiği dille birlikte bu kelimenin tanıklı
olduğu eserler de belirtilmiştir. Kelimelerin transkripsiyonunda TDK’nin kabul ettiği “Ağız Araştırmaları Transkripsiyon
Sistemi” esas alınmıştır. İncelenen alıntı kelimelerden 137’sinin Arapça; 43’ünün Farsça; 29’unun Fransızca;
21’inin Yunanca;7’sinin İtalyanca; 6’sının İ

Keywords

Türkiye Türkçesi, Trabzon ve yöresi ağızları, alıntı kelimeler, ses olayları

References

• KAYNAKÇA AKALIN, Ş. H. (2018). Diller Arası Etkileşim ve Türkçe. (Ed. M. Macit ve S. Cavkaytar). Türk Dili I içinde (s. 188-207). Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• AKSAN, D. (1977). Köktürkçeden Bugüne Türkçede Ödünçlemeler Üzerine Bir Sözcük İstatistiği Araştırması. Türk Dili. 36 (313). 344-347.
• BRENDEMEON, B. (2010). Söz Varlığı Seviyesindeki Ödünçleme ile İlgili Bazı Düşünceler. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu. 161-165.
• CAFEROĞLU, A. (1994). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇOŞKUN, M. V. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. 2. Baskı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. DEMİR, N. (2006). Trabzon ve Yöresi Ağızları. (3 Cilt). Ankara: Gazi Kitabevi.
• DEMİRCAN, Ö. (2001). Türkçenin Ses Dizimi. İstanbul: Der Yayınevi.
• DEVELLİOĞLU, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DOĞRU, F. (2019). Ses Değişmeleri. (Türkiye Türkçesi I, Ses Bilgisi, Ed. E. Boz). Ankara: Gazi Kitabevi. 105-155.
• EKER, S. (2021). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları. 147.
• ERCİLASUN, A. (1999). Ağız Araştırmalarında Kullanılacak Transkripsiyon İşaretleri. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERTEN, İ. (2020). Trabzon Çepni Ağzı (Ses Bilgisi-Sözlük-Metin). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.)
• GÜLSEVİN, G. (2002). Uşak İli Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. JOHANSON, L. (2021). Turkic. Cambridge: Cambridge University Press.
• KANAR, M. (2003). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul:Derin Yayınları.
• KANAR, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. Ankara: Say Yayınları.
• KARACA, V. İ. (2012). Türkiye Türkçesindeki Alıntı Sözlerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies. Volume 7/4: 2063.
• KARAAĞAÇ, G. (1997). Alıntı Kelimeler Üzerine Düşünceler. Türk Dili. (552). 499-511.
• KARAAĞAÇ, G. (2009). Dil, Tarih ve İnsan. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAAĞAÇ, G. (2017). Türkçe Üzerine Yazılar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, L. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KILIÇ, G. (2023). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati’nde Alıntı Sözler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.)
• KORKMAZ, Z, (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları, (3. Baskı)
• SAYGIN AKBAŞAK, H. (2020). Yunancadan Türkçeye Geçmiş Alıntı Sözlerde Görülen Ses Olayları Üzerine Bir İnceleme. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• STACHOWSKİ, M. (2011). Etimoloji. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. TEKİN, T. (2013). Makaleler 2-Tarihî Türk Yazı Dilleri. (Haz. E. Yılmaz ve N. Demir). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TIETZE, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. I-VIII. 2. Baskı. (Ed. E. Yılmaz ve N. Demir). Ankara: TÜBA.
• Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü. (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TOSUN, T. (2019). Vakfıkebir ve Yöresi Ağızları. Giresun: Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TZİTZİLİS, C. (1987).Griechische Lehnwörter im Türkischen (mit besonderer Berücksichtigung der anatolischen Dialekte). Wien: Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften. (= Schriften der Balkankommission – Linguistische Abteilung 33.)
• ÖNER, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu- Türk Dil Kurumu Yayınları.
• VURAL vd. (2011). Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.