ZÜREFADAN BİR ZAT TARAFINDAN KALEME ALINMIŞ OLAN 7 ŞABAN 1260/22 AĞUSTOS 1844 TARİHLİ BİR MÜKEYYİFAT MÜNAZARASI: MUHÂKEME-İ MÜKEYYİFÂT

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 81, 280 - 304, 27.03.2024

Fatih Ülken

https://doi.org/10.56694/karadearas.1413621

Öz

Afyon, berş, esrar, boza, şarap, arak, kahve gibi keyif verici maddelerin, halkın en fazla rağbet ettiği keyif verici madde olma veya zamanın sultan-ı mükeyyifatı (mükeyyifatın sultanı) olma iddiasıyla tartışmaya dayalı üstünlük mücadelesine giriştikleri mükeyyifat münazaraları, Türk edebiyatında kaleme alınmış münazaralar içinde önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları 1172 numarada “şiir mecmuası” adıyla kayıtlı olmasına rağmen içinde mensur eserlerin de bulunduğu 109 varaklık bir mecmuanın 84b-102a varakları arasında yer alan Muhâkeme-i Mükeyyifât adlı eser ele alınmıştır. 7 Şaban 1260/22 Ağustos 1844 tarihinde zürefadan bir zat tarafından gelecek nesillere öğütler ve uyarılar ihtiva eden bir yadigâr bırakmak arzusuyla kaleme alınmış olan bu eser, yedi keyif verici maddenin (afyon, berş, esrar, boza, şarap, arak, kahve) Tahayyülat vilayetinin İşret-âbâd sahrasındaki bir kasırda girdikleri şiddetli mücadele ve münakaşaları anlatan bir mükeyyifat münazarasıdır. Keyif verici maddelerin girdikleri bu dehşetli imtihandan yüzünün akıyla çıkan kahve, sultan-ı mükeyyifat olarak bütün keyif verici maddelerin sürgün edilmesine karar verir.

Anahtar Kelimeler

Edebî Münazara, Mükeyyifat, Mükeyyifat Münazarası, Muhâkeme-i Mükeyyifât

Kaynakça

• AÇA, M. vd. (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kriter Yayınları.
• AKSOYAK, İ. H. (2018). “XVII. Yüzyıl Şâirlerinden Vardarlı Fazlî’nin Mahzenü’l-Esrâr (Dâfi’ü’l-Hüzn) Mesnevisi”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. 2/2: 78-137.
• ALPAY, G. (1973). “Yusuf Emiri’nin Beng ü Çagır Adlı Münazarası”. TDAY Belleten. 20: 103-125.
• AYNUR, H. vd. (2007). “A Debate Between Opium, Berş, Hashish, Boza, Wine and Coffee; The Use and Perception of Pleasurable Substances Among Ottomans”. Journal of Turkish Studies. XXXI/I: 51-117.
• AYNUR, H. (2020). “A Survey of Disputation Texts in Ottoman Literature”. Disputation Litera-ture in the Near East and Beyond. (eds. Enrique Jimenez-Catherine Mittermayer). Ber-lin: De Gruyter: 283-308.
• BENLİ, Ş. (2019). “Bir Metin Yeniden Yazılırken Neler Değiştirilir: Dâfi’u’l-Hüzn ve Mahzenü’l-Esrar Örneği”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 22: 137-170.
• BENLİ, Ş. (2021). Klasik Türk Edebiyatında Münazara: Sümerlerden Osmanlılara Bitmeyen Tartışmaların Hikayesi. İstanbul: DBY Yayınları.
• BURSALI, M. B. (2017). “Berlin Devlet Kütüphanesinde Bulunan Bir Mecmûa ve Müellifi Bilin-meyen Bir Eser: Esrâr-nâme”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1/2: 1-34.
• DİRİÖZ, M. (2016). “Türk Edebiyatında Münazara”. Klasik Türk Edebiyatı Yazıları: Nisyana Düşen Gölge. (ed. Ahmet Kartal-Gözde Özcanar). İstanbul: Doğu Kütüphanesi: 125-129.
• DURMUŞ, İ. (2006). “Münâzara (Arap Edebiyatı)”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul. 31: 577-579.
• KÜRKÇÜOĞLU, K. E. (1955). Beng ü Bâde. İstanbul: Maarif Basımevi.
• Muhâkeme-i Mükeyyifât. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Taksim Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları 1172. H. 1260. 84b-102a.
• ÖZTÜRK, M. (2006). Sıhhatî Çelebi’nin ‘Menâkıb-ı Mükeyyifât-ı Âlem’ Risalesi Çerçevesinde 17. Yüzyıl İstanbul’unda Keyif Verici Maddeler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• SEVİNDİK, H. (2013). “Nidâ’î’nin Mubâhasât-ı Mükeyyifât Adlı Münâzarası ve Osmanlı Günlük Yaşamının Bir Parçası Olarak Keyif Verici Maddeler”. Uluslararası Klasik Türk Edebiya-tı Sempozyumu Bildirileri (10-12 Mayıs 2012). Ordu: Ordu Üniversitesi Yayınları: 326-351.
• ŞENER, H. (2014). Nağzi Münazara-i Kahve vü Bade. Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÜLKEN, F. (2017a). “Müellifi Meçhul Bir Edebî Münazara: Hikâyât-ı Mükeyyifât-ı Âlem”. Ulus-lararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10/52: 261-276.
• ÜLKEN, F. (2017b). “24 Rebiyülevvel 1163/3 Mart 1750 Tarihli Bir Mükeyyifat Münazarası: Muhâleme-i Mükeyyifât”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10/54: 180-191.
• ÜLKEN, F. (2022a). “16 Şaban 1150/9 Aralık 1737 Tarihli Bir Mükeyyifat Münazarası: Hikâyet-i Cemiyyet-i Mükeyyifât-ı Âlem ve Mübâhase ve Mücâdele”. Karadeniz Araş-tırmaları. XIX/74: 531-552.
• ÜLKEN, F. (2022b). “Süleymaniye Kütüphanesi Tercüman Yazmaları 361 Numarada Kayıtlı Bir
• WAGNER, E. (1993). “Munazara”. EI (New Edition). Leiden-New York. VII: 565-568.
• YILMAZ, F. B. (2013). “Nidayî El-Ankaravî’nin Bilinmeyen Bir Eseri Mübâhasât-ı Mükeyyifât ve Aynı Konudaki Diğer Eserler”. Turkish Studies. 8/3: 681-704.
• YILMAZ, M. (2021). İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı OE YZ 1172 Numaralı Şiir Mecmuası (68b- 109a) (İnceleme-Metin-Mestap’a Göre Tasnif). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Li-sans Tezi).