BİR SIR KÂTİBİNİN AVRUPA GÖZLEMLERİ: AHMED NAZMÎ EFENDİ’NİN KALEMİNDEN FRANSA VE AVRUPA AHVALİ

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 81, 97 - 118, 27.03.2024

Hüseyin Yılmaz

https://doi.org/10.56694/karadearas.1440910

Öz

Halet Efendi’nin Paris büyükelçiliği (1803-1806) sırasında sır kâtipliği görevini üstlenen Ahmed Nazmî Efendi, ülkeye dönüşünde bir takrir kaleme alacaktı. Elçilik görevi sırasında Halet Efendi’nin mahiyetinde aktif görev alan Nazmî Efendi, bu sayede hem Fransa hem de Avrupa’ya dair gözemler yapma imkânı bu-lacaktı. Bu nedenle yazdığı takrirde elçilik sırasında yaşanan önemli olaylara dair bilgiler verecekti. Fakat Nazmî Efendi, bu takririnde özellikle Fransa askerî sistemi üzerinde duracaktı. Başta başkomutan ve son-rasında imparator Napolyon’un kişiliği olmak üzere Fransa askerî sisteminin öne çıkan öğeleri hakkında bilgi verecekti. Askere alım sisteminden talime, harbiye eğitiminden asker sayılarına kadar Fransız ordu-sunun kendince öne çıkan bazı unsurlarına dair bilgiler verecekti. Verilen bu bilgiler doğrultusunda Nazmî Efendi, hiç şüphesiz muzaffer bir ordu sisteminin nasıl işlediğini ve belki de nasıl olması gerektiği-ni göstermek istemişti. Ayrıca bu bilgiler İstanbul’da düzenli ve talimli bir ordu kurulmaya çalışıldığı bir zamanda yazılmış olması açısından da büyük öneme sahiptir. Tüm bu bilgilerin yanı sıra, Nazmî Efen-di’nin üzerinde durduğu bir diğer konu ise Avrupa’nın siyasi durumuydu. Özellikle, büyük güçler arasın-daki siyasi durum ve pozisyonlara dair bilgiler verecekti. Napolyon’a karşı oluşan koalisyon ve özellikle de Rusya ve İngiltere’nin politik tutumları üzerinde duracaktı. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile bir savaşın ari-fesinde olduğu düşünüldüğünde, bu bilgiler Bâb-ı Âlî açısından kıymete değer bilgilerdi. Bu çalışmada Ahmed Nazmî Efendi’nin söz konusu takriri analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Nazmî Efendi, Halet Efendi, III. Selim, Fransa, Nizam-ı Cedid

Kaynakça

• BOA: Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi
• HAT: Hatt-ı Hümayun
• TDVİA: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
• Arşiv Kaynakları
• BOA, Cevdet-Hariciye, 68/3385.
• BOA. HAT. 269/15702.
• Telif Eserler
• AKSAN, V. H. (1997). Ahmed Resmi Efendi (1700-1783) Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı, (Ö. Arıkan Çev.). İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları.:
• BACQUÉ J.-L. vd., (1991). Représentans Permanents de la France en Turquie (1536-1991) et de la Turquie en France (1797-1991), İstanbul: İsis Yayımcılık.
• BEYDİLLİ, K. (2007). Sefaret ve Sefaretnâme Hakkında Yeni Bir Değerlendirme, Osmanlı Araş-tırmaları, 30, 8-30.
• BEYDİLLİ, K. (2009). Sefâretnâme, TDVİA, XXXVI, 289-294.
• CONNELLY, O. (1965). Napoleon’s Satellite Kingdoms, Toronto: The Free Press.
• COQUELLE, V. P. (1904). Sébastiani Ambassadeur à constantinople, 1806-1808, Revue d'histoi-re Diplomatique, 18, 574-611.
• DEMİR, U. (2023). 1798-1774 Savaşı Öncesinde Osmanlı Diplomasisi. Ankara: TTK.
• DRİAULT, E. (2013). Napoleon’un Şark Siyaseti, Selim-i Salis, Napoleon, Sebastiani ve Gardane, (Mehmed Fuad Köprülüzade, Çev.). Ankara: TTK.
• ELDEM, E. (1999). 18. Yüzyıl ve Değişim, Cogito, Osmanlılar Özel Sayısı, 19, 189-200.
• ENGİN, V. (1999). Mahmud Raif Efendi Tarafından Kaleme Alınmış İngiltere Seyahati Gözlem-leri, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, içinde (ss. 135-162). İzmir.
• ERRERO, G. 1(941). The Reconstruction Of Europe, Talleyrand and the Congress of Vienna 1814-1815, (Theodore R. Jaeckel Çev.). New York: G. P. Putnam's Sons.
• GOSU, A. (2003). The Third Anti-Napoleonic Coalition and the Sublime Porte, International Journal of Turkish Studies, 9, 199-237.
• GÜRGEN, S. Y. (2018). Devletin Kahyası, Sultanın Efendisi Mehmet Said Hâlet Efendi, İstanbul: Tımaş.
• KAÇAR, M. (1994). Osmanlı Devleti’nde Mühendishânelerin Kuruluşu ve Bilim ve Eğitim Anla-yışındaki Değişimler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• KARAL, E. Z. (1940). Halet Efendinin Paris Büyük Elçiliği, 1802-1806, İstanbul: Kenan Basıme-vi.
• KARAMUK, G. (1992). Hacı Zağanos'un Elçilik Raporu, Belleten, 61(216), 391-404.
• KÜTÜKOĞLU, M. (1993). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Ankara: TTK
• LEWİs, B. (2019). Müslümanların Avrupa’yı Keşfi, (Belgin Çınar Çev.). İstanbul: Akıl Çelen Ki-taplar.
• MADELEN, L. (1948). Talleyrand, A Vivid Biography of the Amoral, Unscrupulous, and Fascina-ting Franch Statesman, (Rosalie Feltenstein, Çev.). Londra: J. Rolls Book.
• PAKALIN, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözcüğü, İstanbul: 1993, III.
• SHAW, S. J. (1965/1966). The Nizam-ı Cedid Arm under Sultan Selim III, 1789-1807, Oriens, 18/19, 168-184.
• SOYSAL, İ. (1999). Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), Anka-ra: TTK.
• ŞAKUL, K. (2016). Osmanlıların İlk Maden Kömürcülüğü Girişimi: Yedikumlar Kömür Madeni Mukataası, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XVIII/1, 39-52.
• ŞİRİN, İ. (2009). Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Ankara: Lotus.
• TIĞLIOĞLU KAPICI, D. (2023). Misyonerler ve Tercümanlar: Aydınlanma Çağından Devrim Çağına Fransa’da Türkçe Öğrenmek ve Öğretmek, MUTAD, X/2, 657–692.
• UNAT, F. R. (2008). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri, Ankara: TTK.
• VEİNSTEİN, G. (2002). İlk Osmanlı Sefiri 28 Mehmet Çelebi'nin Fransa Anıları ‘Kafirlerin Cen-neti’, (M. A. Erginöz, Çev.). İstanbul: Ark Kitapları.
• YALÇINKAYA, M. A. (1997). Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnâme-lerin Kaynak Defteri, OTAM, 7, 319-338.
• YEŞİL, F. (2010). Nizâm-ı Cedîd Ordusunda Tâlim ve Terbiye (1790-1807), Tarih Dergisi, 52 27/84.
• YEŞİL, F. (2011). Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi (1750-1799) Ebubekir Râtib Efendi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• YEŞİL, F. (2016). İhtilaller Çağında Osmanlı Ordusu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyoekono-mik ve Sosyopolitik Değişim Üzerine Bir İnceleme (1793-1826), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• ZORLU, T. (2010). III. Selim Dönemi Osmanlı Teknolojisi. Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (Seyfi Kenan, Ed.) içinde, (ss.213-251). İstanbul.