HÂẔÂ KİTȂBU’N-NEFÎS YUFṢAḤU FÎH ʻAN'İL-LÜGATİ'T-TÜRKİYYE (TÜRK DİLİNİ ANLATAN DEĞERLİ BİR KİTAP)

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 82, 604 - 641, 27.06.2024

Metin Demirci

https://doi.org/10.56694/karadearas.1473805

Öz

Bu çalışmada Hâẕâ Kitȃbu’n-Nefîs Yufṣaḥu Fîh ʻAn El-Lügati't Türkiye adlı el yazma kitap tanıtılmış ve incelenmiş-tir. Eserin yazarı, yazıldığı yer ve zaman tam olarak belli değildir. Kitȃbü’n-nefîs Yufṣaḥu Fîh ʻan el-Lügati't-Türkiye, Kolombiya Üniversitesi tarafından dijital ortamda erişime açılan Arapça-Türkçe sözlük ve dil bilgisi kita-bıdır. Kayıtta eserin David Eugene Smith tarafından 1931-1934 yılları arası hediye edildiği belirtilmektedir. Eser, yabancılara Türkçe öğretimi, Türkçe öğretimi, sözlükçülük, dil bilgisi yazarlığı, Türkçe Arapça sözlük, yabancılara Türkçe öğretimi, Araplara Türkçe öğretimi ve Türkçe-Arapça dil bilgisi karşılaştırma gibi alanlarla ilgilidir. Eser, Arapça olarak açıklanan Türkçe dilbilgisi, basit cümlelerden ve örneklerden oluşan belli başlıklar altında verilen sözcüklerden hareketle tematik bir sözlüktür. Kitap dil bilgisi olmasının yanında aynı zamanda bir sözlüktür ancak bilinen sözlük mantığında, sıralamasında oluşan veya alfabetik sıralamadan oluşan bir sözlük değildir. İncelendi-ğinde tematik sözlük özelliği göstermektedir. Verilen kelimeler alfabetik sıralamada verilmemektedir. Bu tematik sözlük ve dil bilgisi kitabı, bir Arap tarafından Araplara Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır. Kitapta yazarı ve milliyetiyle ilgili bilgi bulunmasa da eserin Türkçeyi bilen biri tarafından yazıldığı veya istinsah edildiği ya da iktibas edildiği, yazarı tarafından kuralların Arapça olarak açıklandığı, üstte Arapça altında Türkçe örneklerin verildiği, genelde Arapça örneklerin sağlam ve doğru örnekler olduğu ancak Türkçe örneklerin bazen sadece kurala uygun olarak yanlış veya eksik olarak da verildiği, müellifin Türkçe dil bilgisine tam hâkim olmadığı görül-mektedir. Bu çalışmaya eser ilk defa ilim alemine bir makale olarak tanıtılmıştır. Eserdeki bütün Türkçe örnekler, kelime ve ibareler çalışmada verilmiştir. Arapça olarak verilen dil bilgisi açıklamaları Türkçeye çevrilmiştir. Eserde görülen dikkat çekici hususlar sayfa altlarında dipnotlarda verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kitabunnefis, Arapça-Türkçe Sözlük, El Yazması Gramer, Araplara Türkçe Öğretimi

Etik Beyan

Bu çalışma doküman incelemesi olduğu için etik belgesi almak gerekmemektedir.

HÂẔÂ KİTȂBU’N-NEFÎS YUFṢAḤU FÎH ʻAN EL-LÜGATİ'T-TÜRKİYE (A VALUABLE BOOK EXPLAİNİNG THE TURKİSH LANGUAGE)

Öz

In this study, the manuscript book titled Hâẕâ Kitȃbu'n-Nefîs Yufṣaḥu Fîh ʻAn El-Lügati't Türkiye was introduced and examined. The author of the work, the place and time when it was written are not exactly clear. Kitȃbü'n-nefîs Yufṣaḥu Fîh ʻan el-Lügati't-Türkiye is an Arabic-Turkish dictionary and grammar book made available digi-tally by Colombia University. The record states that the work was gifted by David Eugene Smith between 1931 and 1934. The work is related to fields such as teaching Turkish to foreigners, teaching Turkish, lexicography, grammar writing, Turkish-Arabic dictionary, teaching Turkish to foreigners, teaching Turkish to Arabs and Tur-kish-Arabic grammar comparison. The work is a thematic dictionary based on Turkish grammar explained in Arabic, words given under certain headings consisting of simple sentences and examples. In addition to being a grammar, the book is also a dictionary, but it is not a dictionary consisting of the known dictionary logic, order or alphabetical order. When examined, it shows the feature of a thematic dictionary. The given words are not given in alphabetical order. This thematic dictionary and grammar book was written by an Arab with the aim of teac-hing Turkish to Arabs. Although there is no information about the author and nationality in the book, it is stated that the work was written or copied or quoted by someone who knows Turkish, the rules are explained in Arabic by the author, Turkish examples are given under Arabic at the top, Arabic examples are solid and correct examp-les, but Turkish examples are sometimes incorrect or incomplete. It is seen that the author does not have full knowledge of Turkish language grammer rulers. This work was introduced to the scientific world as an article for the first time. All Turkish examples, words and phrases in the work are given in the study. Grammar explanations given in Arabic have been translated into Turkish. The remarkable points seen in the work are given in the foot-notes at the bottom of the pages.

Anahtar Kelimeler

Kitabunnefis, Arabic-Turkish Dictionary, Manuscript Grammar, Teaching Turkish to Arabs.

Etik Beyan

Since this study is a document review, it is not necessary to obtain an ethics certificate.

Kaynakça

• AYDEMİR, A. (2015). “Divanü Lügati’t-Türk’te Metatez ve Diğer Ses Olayları”. Route Edu-cational and Social Science Journal Volume. 2(3): 334-364.
• DEMİRCİ, M. (2017a). “Derleme Sözlüğü’ne Osmaniye, Düziçi Ağzından Katkılar – I”. Ulus-lararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 6(3): 1360-1383.
• DEMİRCİ, M. (2017b). “Osmaniye, Düziçi Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar-2”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. 19(33): 36-44.
• DEMİRCİ, M. (2021). Filoloji Çalışmaları (ed. Ruhi İnan), Derleme Sözlüğü’ne Osmaniye Düziçi Ağzından Katkılar- 3. Lyon: Livre de Lyon Yayınevi.
• ERGİN, M. (1998). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ŞAHİN, H. (2014). “Türkiye Türkçesindeki Bazı Kelimelerin Başındaki y Sesinin Düşme mi Türeme mi Yaşadığı Üzerine”. Harvard Universty Journal of Turkish Studies-Türklük Bilgisi Araştırmaları. 1/42: 277-284.
• MUTLU, H. K. (2009). “Türkçe Öğretiminde Sözlükçülük Tekniği Açısından Tematik Sözlük-ler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and His-tory of Turkish or Turkic. 4/4 Summer: 814-522.
• KARAHAN, L. ve Ü. GÜRSOY. (2004). Tahir Ken’an Kava’id-i Lisan-ı Türki. Ankara: TDK Yayınları.
• KAŞGARLI, M. (1073). Divânu Lugâti't-Türk. 1073.
• Kitȃbü’n-Nefîs Yufṣaḥu Fîh ʻAn’il-Lügati't-Türkiyye (1750-1850?).
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• SARIKAYA, M. (2001). “Azerbaycan Türkçesinde Geniş Zaman Ve Şimdiki Zaman Çekimle-ri İle Güney Azerbaycan Türkçesindeki Örnekleri”. TÜBİAR-X-/2001/Azerbaycan Türkçesi:272-293.
• SOLAK, E. ve M. BAŠİĆ. (2022). “Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Kullanılan Fiilden Fiil Yapım Ekleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 7: 453-466.
• SOLMAZ, K. (2019). Geçmişteki Gelecek. Ankara: Ürün Yayınları.
• TİRYAKİ, E. N. (2011). “Yabancılara Türkçe Öğretiminde Tarihî Bir Kaynak: “Ed-Dürretü'l-Mudiyye Fî'l-Lügati't- Türkiyye”. Türkçe Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları Dergisi. 1(1): 1-10.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü Cilt II (2009). 1-12 Cilt. Ankara: Türk Dil Kuru-mu.