Selçuklu Dönemi Anadolu ve İran Kervansaraylarının Karşılaştırılması

Yıl 2023, Sayı: 11, 27 - 43, 29.10.2023

Nastaran Deljavan , Kerim Çınar

https://doi.org/10.54557/karataysad.1333320

Cited By: 2

Öz

Tarihe göre kervansaraylar, Doğu ve Batı'yı birbirine bağlayan İpek Yolu boyunca yer almış olup şehirler arasındaki kültürel alışveriş ve ticarette önemli bir rol oynamıştır. Kervansaraylar, yolcular için konaklama hizmetleri amacıyla yapılmıştır. İran'da kervansarayların yapımı, Sasani dönemine kadar uzanmaktadır. Selçuklu İmparatorluğu'nun imparatorluk sınırları içinde yer alan şehirleri birbirine bağlama politikası olarak kervansaraylar yol boyunca tasarlanmıştır. Bu nedenle hem Anadolu'da hem de İran'da çeşitli tasarımlara sahip farklı kervansarayların yapıldığı bilinmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Selçuklu döneminde inşa edilen İran ve Anadolu kervansaraylarının mimari özelliklerini karşılaştırmaktır. Bu bağlamda, her iki bölgeden farklı plan tipolojilerine sahip altı kervansaray karşılaştırılmak üzere seçilmiştir. İran'dan seçilen kervansaraylar Deyre Gachin, Robat-e Mahi ve Robat-e Sharaf iken, Anadolu'dan Evdir Han, Aksaray Sultan Han ve Alara Han seçilmiştir.
Bu kervansarayların karşılaştırılması dört aşamada yapılmıştır. İlk aşamada Selçuklu kervansaraylarının özellikleri tanımlanmıştır. İkinci aşamada, her bir kervansarayın inşa veya restorasyon tarihi açısından özellikleri açıklanmıştır. Üçüncü aşamada, her bir kervansarayın formu ve işlevi tartışılmıştır. Son aşamada ise İran ve Anadolu kervansarayları arasındaki benzerlik ve farklılıklar incelenmiştir. Bu çalışmanın sonucuna göre, her iki bölgedeki kervansarayların iç mekanları ve işlevlerinin büyük ölçüde biribirine benzer olduğu, plan tasarımı ve mekân organizasyonlarının ise birbirinden farklı olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Dönemi, Pers Kervansarayları, Anadolu Kervansarayları

COMPARISON OF ANATOLIAN AND PERSIAN CARAVANSERAIS IN THE SELJUK PERIOD

Öz

According to history, the caravanserais were situated along the Silk Road, which linked the East and West and played a significant role in cultural exchange and trade between cities. Caravanserais were constructed to provide facility services and shelter for travellers. The construction of caravanserais in Iran is data back to the Sassanid period. The design of caravanserais alongside the road during the Seljuk Empire was a policy of the Seljuk Empire to connect cities located within the empire’s borders. Hence, different caravanserais with various designs were constructed in both Anatolia and Iran. This study emphasizes caravanserais constructed during the Seljuk era in both regions.
The aim of this paper is to compare the architectural characteristic of Persian and Anatolian caravanserais built during the Seljuk era. In this respect, six caravanserais with different typologies of the plan features from both regions were selected to compare. The selected caravanserais from Iran are Deyre Gachin, Robat-e Mahi, and Robat-e Sharaf whereas Evdir Han, Aksaray Sultan Han, and Alara Han are selected from Anatolia.
The comparison of these caravanserais includes several steps. In the first step, the characteristics of Seljuk caravanserais were defined. In the second step, the features of each caravanserai in terms of its construction or restoration date were explained. In the third step, the form and function of each caravanserai were discussed. In the last step, the similarities and differences between the caravanserais of Iran and Anatolia were identified. To conclude, according to our study, interior spaces and the function of caravanserais in both regions are largely similar, whereas the plan design and space organization are different.

Anahtar Kelimeler

Seljuk Period, Persian Caravanserais, Anatolian Caravanserais

Kaynakça

• Andaroodi E., Andres F., and Lebigre P. (2005). An Analytic Study on Ambiguity of Evolution of Caravanserais, Comparative study of Ilkhanid and Safavid Samples, Congress of Iranian Culture and Civilization in the Il-Khanid Period and Restoration Plan of Rab-i Rashid, At: Iran. DOI:10.13140/RG.2.1.4786.4567
• Durukan, A. (2007). Aksaray Sultan Hanı. Anadolu Selçuklu Donemi Kervansaraylari. (Ed. Acun, H.). 141-159. Emami, A., Sarbazzadeh, M., Abedi, M., & candy, M. (2022). Geometric pattern and spatial structure of Iranian plain caravanserais, with emphasis on Khorasan plain caravanserais. Journal of Great Khorasan, 12(45), 1-16. doi: 10.22034/jgk.2022.308508.0
• Eravşar, O. (2007). Evdir Han. Anadolu Selçuklu Donemi Kervansaraylari. (Ed. Acun, H.). 419-433.
• Korn, L. (2018). Ribat-i Mahi (Khurasan-i Razavi, Iran): Evidence of a Saljuq Building Inscription. Bamberg: opus. https://doi.org/10.20378/irbo-53344
• Shokoohy, M. (1983), The Sasanian Caravanserai of Dayr-i Gachin, South of Ray, Iran, PLATES I-VIII) Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 46(3), pp. 445-461.
• Tükel, A. (1969). Documentation and Comparative Study of Alara Han. BELLETEN, 33 (132), 461-492. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ttkbelleten/issue/73082/1191650
• Yavuz, A. T. (1997). The Concepts That Shape Anatolian Seljuq Caravanserais. Muqarnas, 14,80–95. https://doi.org/10.2307/1523237