Cengiz Aytmatov’un “Toprak Ana” Eserindeki Birleşik Fiillerin Kullanımları Açısından İncelenmesi

Year 2024, Volume: 9 Issue: 18, 35 - 49, 31.12.2024

Netice Toprak , Kerim Tuzcu

Abstract

Cengiz Aytmatov, yirminci yüzyıl Türk dünyasının yetiştirdiği en önemli yazarlardan, hatta dünya çapında tanınan edebiyat ustalarından biriydi. Kırgız kökenli bu büyük yazar, roman ve hikâyelerinde Türkistan coğrafyasının geçirdiği toplumsal, kültürel ve yapısal dönüşümleri derinlemesine ele almış, eserleriyle adeta Türk dünyasının ruhunu ve zihin dünyasını resmetmiştir. Aytmatov, engin bilgi birikimiyle Türk kültürünün, özellikle de Kırgız halkının zengin folklorunu ve Türkçe'nin incelikli söz sanatlarını eserlerine büyük bir ustalıkla yansıtmıştır. Bu yönüyle, çağdaş Türk edebiyatının en önemli isimleri arasında yer almaktadır. "Toprak Ana" romanı, yazarın bu zengin kültürel mirasını en güzel şekilde yansıtan eserlerinden biridir. "Toprak Ana" da Aytmatov, kültürel zenginliğin yanı sıra İkinci Dünya Savaşı'nın etkilerini de alışılmadık bir bakış açısıyla ele alır. Savaşın özellikle kadınlar ve çocuklar üzerindeki yıkıcı etkisini, derin psikolojik çözümlemeler ve etkileyici metaforlarla gözler önüne serer. Bu güçlü anlatım, eserin dünya çapında yankı uyandırmasını ve evrensel bir değer kazanmasını sağlamıştır. Aytmatov'un en dikkat çekici özelliklerinden biri, dili kullanmadaki olağanüstü yeteneğidir. Bu çalışmada, yazarın dil ustalığına odaklanılarak "Toprak Ana" romanındaki birleşik fiillerin kullanım sıklığı ve çeşitleri ayrıntılı olarak incelenmiştir. Ayrıca, eserdeki dilbilgisi unsurlarının zenginliği ve edebî eserlerin dilin gelişimine katkısı arasındaki güçlü bağ da kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Sonuç olarak, Aytmatov'un "Toprak Ana" sı, hem edebî değeri hem de dil özellikleriyle Türk edebiyatının başyapıtlarından biridir. Eserin dil yapısının incelenmesi, Türkçenin zenginliğini ve ifade gücünü anlamak açısından büyük önem taşımaktadır.

Keywords

Birleşik Fiiler, Birleşik fiil öbekleri, Cengiz Aytmatov, Toprak Ana

Analysis of Compound Verbs in Cengiz Aytmatov’s “Mother Earth” in Terms of Their Use

Abstract

Cengiz Aytmatov was one of the most important writers raised by the Turkic world in the twentieth century, even one of the world-renowned literary masters. In his novels and stories, this great writer of Kyrgyz origin dealt in depth with the social, cultural and structural transformations that the Turkestan geography underwent, and painted the soul and mental world of the Turkic world with his works. With his vast knowledge, Aitmatov skillfully reflected the rich folklore of the Turkic culture, especially the Kyrgyz people, and the subtle rhetoric of the Turkish language in his works. In this respect, he is one of the most important figures of contemporary Turkish literature. The novel “Mother Earth” is one of the works of the author that reflects this rich cultural heritage in the most beautiful way. In “Mother Earth”, Aytmatov deals with the effects of the Second World War from an unusual point of view as well as cultural richness. He reveals the devastating effects of the war, especially on women and children, through deep psychological analysis and impressive metaphors. This powerful narrative made the work resonate around the world and gain a universal value. One of the most remarkable features of Aitmatov is his extraordinary ability to use language. In this study, focusing on the author's language mastery, the frequency and types of compound verbs in the novel “Mother Earth” are analyzed in detail. In addition, the strong link between the richness of grammatical elements in the work and the contribution of literary works to the development of the language is also comprehensively discussed. In conclusion, Aitmatov's “Mother Earth” is one of the masterpieces of Turkish literature in terms of both literary value and linguistic features. Analyzing the language structure of the work is of great importance for understanding the richness and expressive power of Turkish.

Keywords

Compound verbs, Compound verb groups, Cengiz Aytmatov, Mother Earth

References

• Akın, C. (2021). Kırgız Türkçesinde tabanlaşmış birleşik fiiller. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (51), 155-164.
• Aksan, Y. (2020). Türkçede sözcük türleri ve sözdizimsel özellikleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arıcı, F. (2019). Fuzulî’nin Türkçe divanı’ndaki et- (it-) ve kıl- yardımcı fiilleri ile kurulan birleşik fiiller. Journal of Turkish Studies, 14(3), 1057-1075. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.22463
• Aytmatov, C. (2020). Toprak ana (R. Özdek, Çev.). Ötüken Neşriyat.
• Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baydar, T. (2013). İsim+ yardımcı fiil şeklinde oluşan birleşik fiiller üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (49), 55-66.
• Bılal, Z. J. B. (2023). “Kıssa kitabı” adlı eserde birleşik fiiller. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 6(3), 115-147. https://doi.org/10.59182/tudad.1318572
• Bilgegil, K. (1984). Türkçe dilbilgisi. Dergâh Yayınları.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Delice, H. İ. (2002). Türkçe sözdizimi. Kitabevi.
• Demir, N. (2013). Kip ekleriyle kurulan birleşik fiiller. Prof. Dr. Leylâ Karahan Armağanı (ss. 289-398). Akçağ.
• Demiral, A. (2012). Harezm Türkçesinde birleşik fiiller (Tez no. 326729) [Yayımlanmamış doktora tezi, Dicle Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi (A. U. Elöve, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dıykanbayeva, M. (2015). Hatıralar ışığında Cengiz Aytmatov ve eserleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 169-188.
• Ekiz, D. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• Ercilasun, A. B. (2013). Türkçenin dünya dilleri arasındaki yeri. Dil Araştırmaları, 12, 17-22.
• Erdem, İ., & Çelik, M. (2011). Dil bilgisi öğretim yöntemi üzerine değerlendirmeler. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 1030-1041.
• Ergin, M. (1985). Türk dil bilgisi. Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (1995). Üniversiteler için Türk dili. Bayrak Yayınları.
• Ergönenç Akbaba, D. (2007). Türkiye Türkçesinde yapısında isim-fiil bulunan birleşik fiiller. Dil Araştırmaları, 1(1), 83-95.
• Gedizli, M. (2012). Türkçede tek şekilli ve çok işlevli yapım ekleri. Journal of Turkish Studies, 7(4-II), 3351-3369. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.3796
• İslam Ansiklopedisi. (n.d.). Aytmatov, Cengiz. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/aytmatov-cengiz
• Kaplan, M. (1982). Kültür ve dil. Dergâh Yayınları.
• Karaağaç, G. (2021). Türkçenin söz dizimi. Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (2006). Türkçede söz dizimi. Akçağ Yayınları.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel Yayın Dağıtım.
• Kavcar, C., Oğuzkan, F., & Sever, S. (2004). Türkçe öğretimi. Engin Yayıncılık.
• Kaya, S. G. (2022). Türkçe Sözlük’te at-fiiliyle kurulan anlamca kaynaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiiller. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (26), 64-89.
• Koç, F. (2020). Kitâb-ı Güzîde’de geçen birleşik fiiller üzerine bir değerlendirme. Diyalektolog-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (24).
• Kolcu, A. İ. (1997). Millî romantizm açısından Aytmatov. Ötüken Neşriyat.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nalbant, M. V. (2023). Türkçede birleşik fiiller ile birleşik zamanlı fiillerin yapısı ve bu terimler üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi, 7(1), 25-30.
• O'Leary, Z. (2017). The essential guide to doing your research project. SAGE Publications Inc.
• Özkan, M., & Sevinçli, V. (2013). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Akademik Kitaplar.
• Şahin, H. (2001). Kutadgu Bilig'de tasviri fiiller. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 95-105.
• Türkçe Sözlük. (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları (10. Baskı, No. 283/700).
• Yeşilyurt, Ş. (2021). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde yap-ve et-yardımcı fiilleriyle oluşturulan birleşik fiiller.
• Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 7(4), 1613-1629.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.